台灣民間宗教中ê傳說（6）

Tâi-oân Bîn-kan Chong-kàu tiong ê thoân-soat (6)

文獻資訊

項目	資料
作者	無lo̍h名
卷期	台灣教會公報
卷期	第978號
日期	1966/3
頁數	16

白話字（原文數位化）

Tâi-oân Bîn-kan Chong-kàu tiong ê thoân-soat (6)

Niû Kú-têng

1966.03.15 P16-17

Lūn Chàu-kun ê thoân-soat.

Tâi-oân bîn-kan nā kàu muí nî kū-le̍k ê 12 ge̍h 24 ji̍t chiū chheng-choè sàng-sîn ê ji̍t. Chiàu in ê thoân-soat kóng, tī chit ji̍t toē-bīn-chiūⁿ ê sîn-bêng lóng beh chiūⁿ thian-têng khì kìⁿ Gio̍k-hông siōng-tè, sūn-soà khì pò-kò lâng só͘ choè ê hó pháiⁿ. Só͘-í tī chit ji̍t tio̍h pī-pān sam-seng chiú-lé lâi sàng só͘ ū sîn-bêng chiūⁿ thiⁿ. Chiah ê sîn-bêng chiūⁿ thiⁿ khì í-āu, in chiah thang suî-piān chiong pu̍t siōng chhián soà-uī, á-sī chhiáⁿ lâi soé（洗）. Chiah ê sîn-bêng chiūⁿ thiⁿ khì í-āu, tio̍h kàu kū-le̍k ê chiaⁿ-ge̍h chhoe gō͘ chiah ū koh tò-tńg lâi. Só͘-í chit tiong-kan liân biō-sī ê mn̂g ia̍h lóng koaiⁿ khí-lâi, koh ēng hong-tiâu hong khí--lâi, kàu chiaⁿ-ge̍h chhoe gō͘ chiū chheng-choè chih-sîn（接神）ê ji̍t, iû-goân pī-pān sam-seng chiú-lé lâi chih-chiap hiah ê sîn.

Taⁿ in teh sàng-sîn ê tiong-kan choè koan-sim ê, chiū-sī chàu-sîn, ia̍h chheng-choè Chàu-kun, á-sī Chàu-kun kong téng. Koan-hē sàng chàu-sîn ê sū, thang kóng sī bîn-kan hong-sio̍k tiong ê toā-sū. Tong-jiân bîn-kan chong-kàu ê hong-sio̍k sī put-lī bê-sìn ê, in tī beh sàng chàu-sîn ê sî, tû liáu ēng sam-seng chiú-lé í-goā, tio̍h koh sio ēng ta-tiū-chháu chat chiâⁿ ê “bé,” á-sī ēng choá ka ê choá-bé（紙馬）, che sī beh hō͘ Chàu-kun khiâ chiūⁿ thiⁿ khì ê. Chiàu án-ni lâi khoàⁿ, chiah ê “chháu-bé” á-sī “choá-bé” soà pí Chàu-kun khah lī-hāi, che thang khoàⁿ-chhut in ê hong-tông kap bê-sìn. In tio̍h koh ēng Chàu-kun ê siōng, (thong-siông sī in tī âng-choá-nih, tī gûn-choá-tiàm, á-sī kám-á-tiàm ū teh boē, ū ê kan-ta ìn Chàu-kun, ū ê sī kap Chàu-kun niû-niû ìn choè-hoé ê), chiong che tah tī chàu-khang chêng, chiū khai-sí chè chàu lah.

Taⁿ koan-hē chè chàu ê ì-gī. Goá lâi in lī-khui lán hiān-sî í-keng ū chhit poeh pah nî chêng, Sòng-tiâu sî-tāi ê chi̍t siú si, hit ê si-nih kóng: Kó͘ thoân la̍h-goa̍t jī-si̍p-sù（古傳腊月二十四）, Chàu-kun tiau-thian io̍k giân sū（灶君朝天欲言事）, Hûn-ku hong má sió liû-liân（雲車風馬小留連）, Ka iú poe-phoân hong tián-sū（家有杯盤豐典祀）, Tu-thâu lān sio̍k siang-gû sián（豬頭爛熟雙魚鮮）, Tō͘-sa kam-song hún jī oân（豆沙甘鬆粉餌圓）, Lâm-jî chiok-hiàn lú-jî hiau（男兒酌獻女兒邀）, Siû-ciú siau-chiâ Chàu-kun hí（酉守酒錢灶君喜）. Pī-chú tài-cheng kun bo̍k bûn（婢子闘爭君莫聞）, Biâu khián chhiok-ù kun bo̍k thiân（貓太觸穢君莫嗔）, Sòng kun chuì páu teng thian-bûn（送君醉飽登天門）, Chiok tiông chiok toán bu̍t ho̍k ûn（杓長杓短勿復云）, Khit-chhú lī-chhī kui lâi hê（乞取利市歸來兮）.

Chit siú si loē-iông ê ì-sù sī kóng, “古傳腊月二十四,” tuì kó͘-chá só͘ thoân lâi ê 12 ge̍h 24ji̍t(sī chí kū-le̍k), “灶君朝天欲言事,” Chàu-kun tī chit ji̍t beh tiâu-kìⁿ Gio̍k-hông siōng-tè, pò-kò hoān-kan ê sū. “雲車風馬小留連” taⁿ ū hûn ê chhia kap hong ê bé, beh chài lí khì, chhiáⁿ lí m̄-thang koh iân-chiân. “家有杯盤豐典祀,” goán chhù-nih ū pī-pān chin chhiⁿ-chhau beh chè-sū lí. “豬頭爛熟雙魚鮮.” Ti-thâu ê seng-lé chú kàu chin noā, hî ê seng-lé iā chin chhiⁿ. “豆沙乾鬆粉餌圓,” koh ū tāu-se chin tiⁿ koh sang, iā ū pau bah ê îⁿ-á. “男兒酌獻女兒邀,” chhiáⁿ lí khoàⁿ goán ta-po͘-lâng thîn-chiú hiàn hō͘ lí, iā cha-bó͘-lâng ēng sêngì teh lâu lí. “酉守酒燒錢灶君喜,” ēng sio-chiú chhiáⁿ lí, koh kā lí sio gûn-choá, chhiáⁿ lí hoaⁿ-hí chiap-la̍p. “婢子闘爭君莫聞,” goán ang-á-bó͘ tī saⁿ-phah oan-ke ê sî só͘ kóng ê pháiⁿ-oē, chhiáⁿ lí m̄-thang thiaⁿ. “貓犬觸穢君莫嗔,” nā tú-tio̍h niau-á pàng-sái tī hé-hu-lāi, á-sī káu-á choāⁿ-jiō tī chàu piⁿ, chhiáⁿ lí m̄-thang siū-khì. “送君醉飽登天門,” ǹg-bāng lí lim hō͘ i chuì, chia̍h hō͘ I pá, goán thang sàng lí chiūⁿ thian-mn̂g. “杓長杓短勿復云,” goán ê pháiⁿ thiaⁿ oē bô-lūn sī tn̂g té, chhiáⁿ lí m̄-thang kóng. “乞取利市歸來兮,” chhiáⁿ lí chiong goán kah ū lī-ek hó-thiaⁿ ê oē kóng-kóng leh, thang tńg-lâi. Che si Sòng gô͘-koān（宋吳縣）Hoān Sêng-tāi（范成大）só͘ choè Chhoan-tiân ga̍k-hú （邨田樂府）chè-chàu sû（祭灶詞）tiong ê chi̍t siú.

Tong-jiân koan-hē chè-chàu ê si sī chin=choē, chóng-sī goá chí sī chiong kî-tiong ê chi̍t siú chè-chàu ê ì-gī choè bêng-liâu ê si ín chhut-lâi nā-tiāⁿ, oāⁿ oē lâi kóng khah bêng, chiū-sī in cháiⁿ-iūⁿ beh chè-chàu nih?

Chiàu thoân-soat só͘ kóng, Chàu-kun sī Gio̍k-hông tāi-tè só͘ phài lâi tiàm tī ke-ke hō͘-hō͘ teh chiáng-koán “siān” kap “ok” ê te̍k-sài. Muí nî nā kàu nî-bé ê 12 ge̍h 24 ji̍t chiū chiūⁿ thiⁿ, chiong hit ka-têng chi̍t ke ê lâng só͘ choè ê hó-sū, pháiⁿ-sū, chong-ha̍p khí-lâi pò-kò Gio̍k-ông tāi-tè, in-uī án-ni, ke-ke hō͘-hō͘ nā kàu chit ji̍t chiū pī-pān chhiⁿ-chhau lâi chè chàu, kóng sī beh kô͘ Chàu-kun ê chhuì, hō͘ i chiūⁿ kàu thian-têng ê sî, oē thang am-khàm hit ke lâng ê pháiⁿ, lâi kóng koá hó-oē, che chiàⁿ chhin-chhiūⁿ lâng teh sàng lé hō͘ siōng-si chi̍t-iūn. Chàu-kun ia̍h chhin-chhiūⁿ hiah ê tham-koaⁿ ù-lī ê siōng-si chi̍t-poaⁿ, che oân-choân teh chèng-bêng ngó͘-siōng sī tuì lâng ê su-siúⁿ só͘ siⁿ-chhut-lâi--ê.

Taⁿ koan-hē Chàu-kun ê thoân-soat, sī chin-choē khoán, tī Hoâi-lâm-chú nih（淮南子）sī kóng, “N̂g-tè choè chàu, sí liáu chiū pián-choè chàu-sîn.” Koh tī Ngó͘-keng iⁿ-gī（五經異義）nih sī kóng, Chàu-sîn sìⁿ “So͘”（蘇）, miâ choè Kiat-lī（吉利）, i ê bó͘ sī sìⁿ “Ông”（王）, miâ choè “Phok-luī”（搏類）, chit ê miâ put-chí kî-khá, chiàu thoân-soat kóng, Chàu-kun chin kiaⁿ bó͘, Chàu-kun niû-niû iā siông-siông hó m̄-hó chiū oē phah Chàu-kun. Thiaⁿ kóng in-uī án-ni, lâng chiah chheng I choè “Phok-luī.”

Koh tī Chiu-lé-kì（周禮記）nih sī kóng Chhoan-hiok--sī（顓頊氏）ū chi̍t ê kiáⁿ miâ “Lê”（黎）, āu-lâi hō͘ lâng ho̍k-sāi choè Chàu-sîn. Koh tī Chhun-chhiu chó-toān（春秋左傳）nih kóng, “chàu-kun lêng pêng kiú-thó͘” （灶君能平九土）. Só͘-í kóng Chàu-kun ia̍h chheng-choè “Kiú thian su-bēng”（九天司命）, Kiú-thian ê ì-sù, chiū-sī Tang, sai, lâm, pak chheng-choè “ Sù chèng thian”（四正天）, koh tang-lâm, thang-pak, se-lâm, se-pak chheng-choè “Sù gû thian,”（四隅天）, chit 8 ê thian koh lēng-goā ka “Chèng-tiong”（正中）ê “Tiong-iong thian”（中央天）, ha̍p-choè-hoé chiū-sī “ Kiú-thian,” su-bēng（司命）sī koaⁿ-tiong ê sió-sîn. Pún-lâi sī thiⁿ-téng ê chi̍t lia̍p chhiⁿ ê iâ, chiū-sīsio̍k tī Bûn-chhiong-chō（文昌座）ê tē sì lia̍p chhiⁿ, Chàu-sîn siū chheng Kiú-thian su-bēng（九天司命）, goân-in sī kóng I teh chiáng-koán ke-ke hō͘-hō͘ ê ian-hé, in-uī lâng nā bô ian-hé chiū boē-oē chia̍h se̍k ê mi̍h, bô chia̍h se̍k ê mi̍h, chiū boē-oē oa̍h, tī chit ê “bîn í si̍t uî thian”（民以食為天）ê sè-kài-nih kóng I sī tē it iàu-kín, liân Khóng-chú iā kóng, “ú kî mī u ò, bû lēng mī u chò”（與其媚於奧，無寧媚於灶）, Ò（奧）ê ì-sū chiū-sī chi̍t keng chhù ê sîn, téng tī chi̍t ê ki-koan ê siú-tiúⁿ, Chàu-sîn sī chhin-chhiūⁿ chi̍t ê ki-koan siú-tiúⁿ ê phoè-sio̍k ti̍t-chiap kap chit ke ê lâng khah ū koan-hē, só͘-í beh kèng chi̍t keng chhù ê sîn, put-jû kèng hit ê iap chit ke ê lâng khah ū koan-hē, só͘-í beh kèng chi̍t keng chhù ê sîn, put-jû kèng hit ê kap chit ke ê lâng khah ū koan-hē ê Chàu-sîn ê ì-sù. Í-goā tī “Kuì-chī luī-kó”（癸巳稿類）nih kóng Chàu-sîn sī chi̍t ê pù-ka（富家）ê lú-chú, I ū sī-lú（侍女）kiōng 36 ê. Pêng-sî lóng sī chhēng n̂g-sek ê i-ho̍k, chóng-sī nā siū-khì khí-lâi chiū oāⁿ chhēng âng-san, chhin-chhiūⁿ án-ni, ū ê kóng Chàu-sîn sī ta-po͘ ê, ū ê sī kóng Chàu-sîn sī cha-bó͘ ê, kok bô saⁿ-tâng.

Chóng kóng chi̍t kù, Chàu-sîn iā kap pa̍t ê ngó͘-siōng chi̍t-iūⁿ, sī tuì lâng ê su-siúⁿ só͘ siūⁿ chhut-lâi ê gī-jîn-hoà ê kò͘-sū, chiâⁿ-choè thoân-soat, lâng lóng bô khì kā I khe-khó, chí-ū sūn thoân-thóng teh pài, teh chè jî-í, lóng m̄-chai in só͘ pài ê sī sím-mi̍h. Só͘-í lán chheng in choè bê-sìn, lâng lóng su-iàu chong-kàu ê, chóng-sī lán beh cháiⁿ-iūⁿ lâi chí-tō in, pang-chān in jīn-bat chin-si̍t ê chong-kàu? Che sī lán Ki-tok-tô͘ ê chek-jīm. (Thāi-sio̍k).

漢羅（Ùi原文改寫）

台灣民間宗教中ê傳說（6）

論灶君 ê傳說。

台灣民間若到每年舊曆 ê 12月24日就稱做送神ê日。照in ê傳說講：tī 這日地面上ê神明攏beh 上天庭去見玉皇上帝，順續去報告人所做ê好歹。所以tī 這日tio̍h備辦三牲酒禮來送所有神明上天。Chiah ê神明上天去以後，in chiah thang隨便將佛像遷soah位， 抑是請來洗（洗）。Chiah ê神明上天去以後，tio̍h 到舊曆ê正月初五chiah有koh 倒轉來。所以這中間連廟寺ê門亦攏關起來，koh用封條封起--來，到正月初五就稱做chih-神（接神）ê日，猶原備辦三牲酒禮來chih接hiah ê神。

Taⁿ in teh送神ê中間最關心ê，就是灶神，亦稱做灶君， 抑是灶君公等。關係送灶神ê事，thang講是民間風俗中ê大事。當然民間宗教ê風俗是不利迷信ê， in tī beh送灶神ê時，除了用三牲酒禮以外，tio̍h koh 燒用乾稻草chat成ê 馬，抑是用紙ka ê紙馬（紙馬），這是beh hō͘ 灶君騎上天去ê。照án-ni來看，chiah ê「草馬」 抑是「紙馬」soah 比灶君 khah厲害，這thang看出in ê荒唐kap迷信。In tio̍h koh用灶君 ê像，(通常是in tī 紅紙裡， tī銀紙店， 抑是kám-á-店有teh 賣，有ê kan-ta 印灶君，有ê是kap 灶君娘娘印做夥 ê)，將這貼 tī灶孔前，就開始祭灶lah。

Taⁿ關係祭灶 ê意義。我來in離開咱現時已經有七八百年前，宋朝時代ê一首詩， hit個詩裡講: 古傳腊月二十四（古傳腊月二十四），灶君朝天欲言事（灶君朝天欲言事），雲車風馬小留連（雲車風馬小留連），家有杯盤豐典祀（家有杯盤豐典祀），豬頭爛熟雙魚鮮（豬頭爛熟雙魚鮮），豆沙甘鬆粉餌圓（豆沙甘鬆粉餌圓），男兒酌獻女兒邀（男兒酌獻女兒邀），酉守酒錢灶君喜（酉守酒錢灶君喜）。婢子闘爭君莫聞（婢子闘爭君莫聞），貓犬觸穢君莫嗔（貓犬觸穢君莫嗔），送君醉飽登天門（送君醉飽登天門），杓長杓短勿復云（杓長杓短勿復云），乞取利市歸來兮（乞取利市歸來兮）。

這首詩內容 ê意思是講：「古傳腊月二十四，」對古早所傳來ê 12月24日(是指舊曆)，「灶君朝天欲言事，」灶君 tī這日beh朝見玉皇上帝，報告凡間 ê事。「雲車風馬小留連」taⁿ有雲 ê 車 kap 風 ê 馬， beh 載你去，請你m̄-thang koh iân-chiân。「家有杯盤豐典祀，」阮厝裡有備辦真chhiⁿ-chhau beh祭祀你。「豬頭爛熟雙魚鮮。」豬頭ê牲禮煮到真爛，魚ê牲禮也真chhiⁿ。「豆沙乾鬆粉餌圓，」koh有豆沙真甜 koh 鬆，也有包肉ê 圓仔。「男兒酌獻女兒邀，」請你看阮ta-po͘人thîn-酒獻hō͘你，也查某人用誠意teh 留你。「酉守酒燒錢灶君喜，」用燒酒請你，koh kā你燒銀紙，請你歡喜接納。「婢子闘爭君莫聞，」阮翁仔某 tī相 拍冤家ê時所講ê 歹話，請你m̄-thang聽。「貓犬觸穢君莫嗔，」若tú著貓仔放屎 tī火灰內，抑是狗仔 choāⁿ尿 tī 灶邊，請你m̄-thang受氣。「送君醉飽登天門，」向望你lim hō͘ 伊醉，食hō͘ 伊飽，阮thang 送你上 天門。「杓長杓短勿復云，」阮ê 歹聽話無論是長短，請你m̄-thang講。「乞取利市歸來兮，」請你將阮kah有利益好聽 ê話講講leh， thang 轉來。這詩宋吳縣（宋吳縣）范成大（范成大）所做邨田樂府（邨田樂府）祭灶詞（祭灶詞）中ê一首。

當然關係祭灶 ê si是真濟，總是我只是將其中ê一首祭灶 ê意義最明瞭ê 詩 引出來nā-tiāⁿ， 換話來講khah明， 就是in怎樣beh 祭灶 nih?

照傳說所講：灶君是玉皇大帝所派來tiàm tī家家戶戶 teh掌管”善” kap “惡”ê 特使。 每年若到年尾ê 12月24日就上天，將hit家庭一家ê人所做ê好事，歹事，綜合起來報告玉皇大帝， 因為án-ni， 家家戶戶若到這日就備辦chhiⁿ-chhau來祭灶， 講是beh 糊灶君 ê嘴，hō͘ 伊上到天庭ê時，會thang掩蓋hit 家人ê 歹，來講寡好話，這正親像人teh送禮hō͘上司一樣。 灶君亦親像hiah ê 貪官污吏ê上司一般，這完全teh證明偶像是對人ê思想所生出來--ê。

Taⁿ關係灶君 ê傳說，是真濟款，tī 淮南子裡（淮南子）是講：”黃帝做灶，死了就變做灶神。」Koh tī五經異義（五經異義）裡是講：灶神姓 “蘇”（蘇），名做吉利（吉利），伊ê 某是姓 “王”（王），名做”搏類”（搏類），這個名不止奇巧，照傳說講：灶君真驚某， 灶君娘娘也常常好m̄好就會拍灶君。 聽講因為án-ni，人chiah稱伊做「搏類。」

Koh tī 周禮記（周禮記）裡是講顓頊氏（顓頊氏）有一個囝名”黎”（黎），後來hō͘人服祀做灶神。Koh tī 春秋左傳（春秋左傳）裡講：”灶君 能平九土” （灶君能平九土）。所以講灶君亦稱做”九天司命”（九天司命），九天ê意思，就是東西南北稱做「四正天」（四正天），koh東南，東北， 西南， 西北稱做「四隅天，」（四隅天），這8 個天 koh另外ka「正中」（正中）ê「中央天」（中央天），合做夥就是「九天，」司命（司命）是官中ê小神。本來是天頂ê一粒星ê爺， 就是屬 tī 文昌座（文昌座）ê第四粒星， 灶神受稱九天司命（九天司命），原因是講伊teh掌管家家戶戶ê煙火， 因為人若無煙火就boē會食熟 ê物，無食熟 ê物，就boē會活，tī 這個”民以食為天”（民以食為天）ê世界裡講I是第一要緊，連孔子也講：”與其媚於奧，無寧媚於灶”（與其媚於奧，無寧媚於灶），奧（奧）ê 意思就是一間厝ê神，téng tī一個機關ê首長， 灶神是親像一個機關首長 ê 配屬直接kap 這家ê人khah有關係，所以beh敬一間厝ê神，不如敬hit個iap這家ê人khah有關係，所以beh敬一間厝ê神，不如敬hit個 kap 這家ê人khah有關係ê 灶神ê意思。以外tī “癸巳稿類”（癸巳稿類）裡講灶神是一個富家（富家）ê 女子，伊有侍女（侍女）共36 ê。平時攏是穿黃色ê衣服，總是若受氣起來就換穿紅衫，親像án-ni，有ê講灶神是ta-po͘ ê，有ê是講灶神是查某ê， 各無相同。

總講一句，灶神也kap別個偶像一樣，是tuì人ê思想所想出來ê 擬人化 ê故事，成做傳說，人攏無去kā 伊稽考，只有循傳統 teh拜，teh 祭而已，攏m̄知in所拜ê是甚麼。所以咱稱in做迷信，人攏需要宗教ê，總是咱beh怎樣來指導in，幫贊in認識真實ê宗教？這是咱基督徒ê責任。(待續)。