聖地訪問記(23)
Sèng-toē Hóng-būn-kì (23)
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 劉華義 Lâu Hoâ-gī |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第890號 |
| 日期 | 1962/7 |
| 頁數 | 7, 14-15 |
白話字（原文數位化）
Sèng-tē Hóng-būn-kì (23)
14) Lo̍h khì Iâ-lī-ko
1962.07.15 890 kî p.14-15, 7
Lâu Hoâ-gī
3) Iâ-lī-ko.
àn-nāi ê lâng chhun chhiú kí thâu-chêng hn̄g-hn̄g ê hông-po͘ tiong, chi̍t chhok chhiū-ba̍k chhiⁿ-chhuì ê chng-siā kóng, sī Iâ-lī-ko. Tuì hn̄g-hn̄g só͘ khoàⁿ ê Iâ-lī-ko, si̍t-chāi chin suí. Tī ta-sò-kî ê bé-chām, bān-bo̍k ko͘-tâ bô oa̍h-khì ê kéng-siōng tiong, Iâ-lī-ko ê chhiⁿ-chhuì put-tān hō͘ ba̍k-chiu hoaⁿ-hí, te̍k-pia̍t hō͘ tióng-sêng tī le̍k-tó ê Tâi-oân lâng, sim chin khoài-lo̍k, ná chhin-chhiūⁿ tú-tio̍h kò͘-hiong ê lâng chi̍t poaⁿ ê sim-su.
Iâ-lī-ko sī chin kū ê siâⁿ. Chiàu só͘ tiâu-cha, tuì Chú-chêng 2500 nî chiū chûn-chāi. Iâ-lī-ko pia̍t-miâ kiò-choè Hun-hong ê siâⁿ (薰芳phang-bī), á-sī chang-chhiū siâⁿ (棕梠) (Sin-bēng-kì 34:3; Sū-su-kì 1:16, 3:13). Ì-sù sī uī-tio̍h thó͘-toē puî, ū choē-choē hoe-ba̍k, ké-chí-chhiū bō͘-sēng, in ê hoe-luí, ké-chí hòng-chhut phang-bī tī khong-tiong, hō͘ lâng oē thang suh-tio̍h hit hō tiⁿ-bi̍t ê bī, koh iā sī jia̍t-tài chhiū-ba̍k ê chang-chhiū hoân-bō͘ ê toē. Iâ-lī-ko tī goá sèng-tē hóng-būn tiong só͘ ū kàu î-it chhiⁿ-chhuì ê só͘-chāi. I ê uī-tì sī tī Iok-tàn hô ê hā-liû pêng-goân, kūn tī Sí-hái, pí chuí-bīn khah kē 700 goā chhioh. Ū chiàm-tio̍h hó toē-lī (地利). I sī Iok-tàn hô só͘ keh-tn̄g ê tang, sai toē-hng kau-thong liân-lo̍k ê tiōng-tìn, koh ia̍h sī seng-lí ê tiong-sim-toē. In-uī tang-hong ê bu̍t-sán tuì Iâ-lī-ko lâi choán-ji̍p sai-pêng ê to͘-chhī; iā sai-pêng ê bu̍t-sán tuì Iâ-lī-ko poaⁿ kàu tang-hong khì. uī-tio̍h án-ni, Lô-má lâng siat hiòng-koan tī chia thang khò-sè, koh jīm-bēng Sat-kai choè thiu-hiòng ê thâu-lâng. In-uī khì-hāu sī sio̍k tī A-jia̍t-tài (亞熱帶), koh koàn-khài hó, toē-chit puî, chhut-sán chin-choē. Te̍k-pia̍t ū chhut saⁿ hāng bêng-sán. Keng-chio, kam-á kap chó-chhiū-chí. Tī lán ê Tâi-gú Sèng-keng Chhut Ai-ki̍p-kì 15:27 só͘ kì-chài ê chó-chhiū, oē hō͘ lán khoài-khoài liân-sióng Tâi-oân ê chó-á-chhiū. Kî-si̍t chit hō chhiū-ba̍k sī chang-chhiū ê chi̍t chióng (Date palm). I ê chí chhin-chhiūⁿ chhó-kan-á toā, ná lêng-géng kiat kui pha. Chi̍t châng oē siⁿ kuí-nā pha, chi̍t pha bat kàu 50 Tâi-kun tāng. I ê chí sī choè soa-bô͘ peh-sìⁿ iàu-kín ê chia̍h-mi̍h. In-uī tiⁿ koh hó chia̍h. Chit ê chí pha̍k ta iā sī choè tiōng-iàu ê chhut-kháu-phín, su-chhut kàu tī ta̍k só͘-chāi. Chit ê siâⁿ in-uī Iok-su-a lâi chhut-miâ. In-uī i chiàu Siōng-tè ê chí-sī, tī i soà-chiap Mô͘-se ê toē-uī í-āu, khí-chhiú kong-toa̍t ê thâu chi̍t ê toā siâⁿ. Ha̍k-chiá ê chhui-chhek, i ê tó-hoāi sī B. C. 1400 nî. Lán ta̍k pái tha̍k Iok-su-a kì tē 6 chiuⁿ, chit ê kò͘-sū beh hō͘ lán ê sim tiô-thiàu, cheng-sîn kín-tiuⁿ heng-hùn. Chit ê tha̍k boē ià, thiaⁿ boē siān ê kò͘-sū ê siâⁿ, goá í-keng kàu. Goá ê kha khiā tī hit ê siū huí-hoāi ê siâⁿ ê toē-ki téng, si̍t-chāi kám-khài bû-liōng. Chiàu soat-bêng ê lâng kóng, Iâ-lī-ko siâⁿ ê le̍k-sú oē thang hun choè saⁿ ê.
-
Kū ê Iâ-lī-ko. Chit ê siâⁿ hō͘ Iok-su-a kong-phoà. Sèng-keng kóng, Í-sek-lia̍t lâng ê hêng-lia̍t:- In ê ióng-sū sì bān lâng kia̍h in ê kun-khì kiâⁿ tī thâu-chêng, pûn sàu-kak ê chè-si tè in, koh lâi ū kng Iok-kuī ê chè-si, choè-āu lóng-chóng ê peh-sìⁿ. La̍k ji̍t kú, muí thàu-chá tiām-tiām se̍h siâⁿ chi̍t lìn, kàu tē chhit ji̍t se̍h chhit lìn, kàu tē chhit lìn chiū hoah-hiàm, hit sî kian-kò͘ ê siâⁿ-chhiûⁿ èng-siaⁿ tó-hoāi, kun-peng kap peh-sìⁿ chiū kong-jip[sic.], chin iông-īⁿ lâi kong-chhú i. Chiàu ha̍k-chiá teh kóng, tng peh-sìⁿ hoah-hiàm ê sî, Siōng-tè hō͘ i toē toā tāng, tì-kàu tó-hoāi. Put-lūn jû-hô sī Siōng-tè ê toā koân-lêng. Hiān-sî ū choē-choē sian-siⁿ tī chia chiong hit ê siâⁿ ê toē-ki ku̍t khí-lâi teh gián-kiù. Chi̍t hāng chiàu Iok-su-a 6:26 só͘ kì, “Iok-su-a tuì chèng-lâng chiù-choā kóng, kìⁿ-nā khí-lâi khí-chō chit ê Iâ-lī-ko siâⁿ--ê, tio̍h tī Iâ-hô-hoa ê bīn-chêng siū chiù-chó͘, i hē toē-ki ê sî beh sí toā kiáⁿ, hē mn̂g ê sî beh sí bé kiáⁿ.” āu-lâi ū Pek-lī-hêng lâng Hi-i-le̍k, ū hē chhiú beh khí chit ê siâⁿ, tng i hē toē-ki ê sî, sí toā-kiáⁿ A-pí-lân, hē mn̂g ê sî, sí soah-bé kiáⁿ Se-kat (I Ông 16:34). Tú-tú chiàu Siōng-tè thok Iok-su-a só͘ kóng ê oē èng-giām. āu-lâi chiū bô lâng káⁿ koh lâi khí siâⁿ tī goân-uī ê só͘-chāi.
-
Sin ê Iâ-lī-ko. Chit ê siâⁿ sī khí tī kū siâⁿ ê hū-kūn, kap tē saⁿ ê siâⁿ chiū-sī kūn-tāi ê Iâ-lī-ko saⁿ-chiap. Koan-hē tē jī ê Iâ-lī-ko siâⁿ, chí-ū tuì só͘ ku̍t ê toē-ki lâi toàn-tēng i ê uī-tì, in-uī siâⁿ-chhiûⁿ í-keng tó-hoāi khì. Chiàu Hok-im-su só͘ kì, tī Chú ê sî-tāi ū nn̄g ê Iâ-lī-ko. In-uī Chú i-tī chhiⁿ-mî ê Pa-tí-mái ê kì-sū tiong; lūn tiûⁿ-só͘, nā chiàu Má-khó 10:46 sī kóng, “chhut Iâ-lī-ko ê sî.” Chiàu Lō͘-ka 18:35 só͘ kì, sī “kūn Iâ-lī-ko ê sî.” án-ni thang chhui-sióng Chú hit sî chhut kū ê Iâ-lī-ko (tē jī ê Iâ-lī-ko), ji̍p tī sin ê Iâ-lī-ko (tē saⁿ ê Iâ-lī-ko). Hiān-chāi ê Iâ-lī-ko sī chi̍t ê sûn-chuī ê lông-chhoan. Jîn-kháu chí-ū chheng-goā lâng. In-uī le̍k-sú í-keng kú, só͘-í ū choē-choē sū-kiāⁿ kì-chài tī Sèng-keng. Chia put-tān sī sian-ti Í-lī-sa só͘ khiā-khí ê toē (II Ông 2:5), Iâ-lī-ko ū kòng-hiàn kang-lâng tàu khí Iâ-lō͘-sat-léng siâⁿ-chhiûⁿ tī Nî-hi-bí ê sî (Nî-hi-bí 3:2). Kî-thaⁿ ê sú-si̍t, chham-khoàⁿ II Le̍k-tāi 28 chiuⁿ II Lia̍t-ông 25 chiuⁿ téng. Chiàu Iû-thài lâng ê le̍k-sú só͘ kì, Iâ-lī-ko tī Má-ka-pí sî-tāi sī iàu-kín ê iàu-sài, tī in to̍k-li̍p chiàn-cheng ū lâu hián-tù ê kong-chek. Kàu tī Sin-iok sî-tāi, Hi-lu̍t ông ū khí i ê ông-kiong tī chia, koh khí toā hì-hn̂g, kéng-bé-tiûⁿ kap kēng-ki-tiûⁿ, ia̍h chiong chit ê siâⁿ chēng-sàng hō͘ bí-lē ê Ai-ki̍p lú-ông Khu-lé-o-pha-to-lah. Tī Hēng-toān 12 chiuⁿ só͘ kì, Hi-lu̍t ông hō͘ thâng kā sí ê só͘-chāi, chiàⁿ sī tī chit ê só͘-chāi.
Tī Iâ-lī-ko ū saⁿ hāng ài thê-khí.
a) Siū chhì ê soaⁿ. Khiā tī kó͘-chá ê toē-ki khoàⁿ tuì sai-pêng khì, tī chi̍t phiàn ê pêng-goân hit pêng, ū Iû-thài ê soaⁿ-me̍h koâiⁿ-koâiⁿ tuì pak cháu lo̍h lâm. Kî-tiong chi̍t ê soaⁿ-chiam kap Iâ-lī-ko saⁿ tuì, chiū-sī Chú siū Mô͘-kuí chhì-thàm ê soaⁿ. Chit ê soaⁿ tī in pún-toē oē kiò-choè “40 ji̍t soaⁿ.” Chiū-sī teh kì-liām Chú tī I kong seng-gâi chêng, siū chhoā kàu khòng-iá, 40 ji̍t ê kìm-chia̍h be̍k-sióng liáu-āu, siū Mô͘-kuí ê saⁿ toā chhì-thàm. Chit lia̍p soaⁿ uī-tio̍h án-ni lâi chhut-miâ, tuì chá chiū tī soaⁿ-téng ū khí siu-tō-īⁿ. Koh àn-nāi ê lâng kā goá kóng, tī chit lia̍p soaⁿ tuì chá ū choē-choē kèng-khiân ê Ki-tok-tô͘ ó͘ tōng-hia̍t lâi khiā-khí tī Chú siū chhì-thàm ê toē, lâi liān-si̍p lêng-sèng ê hiòng-siōng. Kî-tiong ū choē-choē tōng-hia̍t, sī ū chhut-miâ ê Ki-tok-tô͘ bat toà kè--ê. In-uī soaⁿ lī ū hiah hn̄g, goá boē thang khoàⁿ-tio̍h hiah ê tōng-hia̍t, chóng-sī tuì siá-chin oē thang khoàⁿ chhut choân-soaⁿ chhap-chhuì-chhéng ê tōng-hia̍t, chèng-bêng chit ê sū-si̍t. Gióng-bōng chit lia̍p soaⁿ, siūⁿ kàu lán ê jîn-seng ê lō͘-chiūⁿ choē-choē ê chhì-thàm ê sî, boē kìm-tit kiû tek-sèng chhì-thàm ê Chú ê pang-chān (Hi-pek-lâi 4:15). Koh khah oē kì-tit I ê tek-sèng choan-choan sī khò Siōng-tè ê oē, chiū-sī Sèng-keng Má-thài 4:4, 7, 10, pí-kàu Sin-bēng-kì 8:3, 6:16, 13.
b) Í-lī-sa ê chuí-choâⁿ.
Lī kū ê siâⁿ bô hn̄g ê só͘-chāi, ū chi̍t káng chuí-choâⁿ chhèng-chhut chheng-liâng ê chuí. In-uī chuí-liōng chin choē, chiâⁿ-choè soè-tiâu kau ti̍t-ti̍t lâu. Chit ê chuí-choâⁿ chiū-sī kap
(Hā chiap tē 7 bīn)
Sèng-tē Hóng-būn-kì
(Siōng chiap tē 15 bīn)
sian-ti Í-lī-sa ū koan-hē. Chiàu Lia̍t-ông-kì Hā-koàn 2:19-22 só͘ kì, siâⁿ-lāi ê peh-sìⁿ uī-tio̍h chuí-choâⁿ ê chuí-chit pháiⁿ, tì-kàu thó͘-toē boē chhut-sán, lâi kiû Í-lī-sa ê pang-chān. Í-lī-sa chiū the̍h iâm té tī sin ê pân-nih, piàⁿ tī chuí-choâⁿ lâi i-tī i. Só͘-í chit ê chuí-choâⁿ kiò-choè Í-lī-sa ê chuí-choâⁿ. Iâ-lī-ko ê peh-sìⁿ chin khoa-kháu ū chit ê oa̍h-choâⁿ. Ū khoàⁿ-kìⁿ choē-choē hū-lú toà in ê chuí-pân lâi teh chhiūⁿ chuí. Hit hō an-chēng koh pêng-hô ê chhân-chng chêng-hêng ài kā i hip khí-lâi, khó-sioh ū kìm-chí m̄ chún hō͘ goā-kok lâng hip in ê peh-sìⁿ ê seng-oa̍h, chiū chin m̄-kam lâi sit-lo̍h chit hō ki-hoē.
c) Sat-kai ê chhiū. àn-nāi ê lâng tī chng-lāi ê lō͘-piⁿ pò goán khoàⁿ chi̍t châng toā châng chhiū, iā mn̄g goá khoàⁿ oē thang ioh chit châng chhiū ê le̍k-sú iû-lâi bē? Goá suî-sî kā i ioh kóng “Kiám sī Sat-kai só͘ peh-chiūⁿ ê sng-châi-chhiū?” I chhiò-chhiò tàm-thâu kóng, sī. Chiàu goá só͘ khoàⁿ chit châng chhiū sī tī hū-kūn ê chhiū-ba̍k tiong tē-it koân--ê. Nā chiàu Lō͘-ka 19 chiuⁿ só͘ kì, thiu-hiòng ê thâu-lâng Sat-kai só͘ peh ê chhiū sī sng-châi-chhiū (19:14). Chóng-sī m̄-sī lán Tâi-oân hit khoán ê sng-châi-chhiū. Che sī bû-hoa-kó-chhiū ê chi̍t chéng, kiò-choè Si-ka-mo͘-á (sycamore). Nā hō͘ i toā kàu chāi, ū sî oē kàu gō͘ tn̄g goā koân, koh i ê ki oē tián kàu la̍k tn̄g goā sù-hong. Só͘-í chhiū-thâu kap chhiū-ki chin toā-kho͘, oē kiat chhin-chhiūⁿ bû-hoa-kó ê ké-chí. Chit hō ké-chí m̄-sī chin hó chia̍h, chóng-sī sī sòng-hiong lâng iàu-kín ê ji̍t-si̍t. Chit khoán chhiū chin kiaⁿ sng tàng, sī sio̍k tī jia̍t-tài ê chhiū-ba̍k, só͘-í tī Iok-tàn hô hoāⁿ kūn sí-hái ê só͘-chāi chiah oē seng-tióng. I ê bo̍k-chhâi put-chí jūn koh ū nāi-kiú-sèng, só͘-í khoàⁿ choè hó ê kiàn-tiok chhâi-liāu. Tī chit châng chhiū ê hū-kūn ū chi̍t keng lé-pài-tn̂g, kóng sī Sat-kai ê chhù.
(Thāi-sio̍k.)
漢羅（Ùi原文改寫）
聖地訪問記(23)
14)落去耶利哥
1962.07.15 890期 p.14-15, 7
劉華義
3)耶利哥。
案內的人伸手指頭前遠遠的黃埔中，一蔟樹木青翠的庄社講，是耶利哥。對遠遠所看的耶利哥，實在真媠。佇乾燥期的尾站，萬木枯焦無活氣的景象中，耶利哥的青翠不但予目睭歡喜，特別予長成佇綠島的台灣人，心真快樂，若親像拄著故鄉的人一般的心思。
耶利哥是真舊的城。照所調查，對主前2500年就存在。耶利哥別名叫做芬芳的城(薰芳芳味)，抑是棕樹城(棕梠) (申命記34：3；士師記1：16，3：13)。意思是為著土地肥，有濟濟花木，果子樹茂盛，in的花蕊，果子放出芳味佇空中，予人會通欶著彼號甜蜜的味，閣也是熱帶樹木的棕樹繁茂的地。耶利哥佇我聖地訪問中所有到唯一青翠的所在。伊的位置是佇約旦河的下流平原，近佇死海，比水面較低700外尺。有佔著好地利 (地利)。伊是約旦河所隔斷的東，西地方交通連絡的重鎮，閣亦是生理的中心地。因為東方的物產對耶利哥來轉入西爿的都市；也西爿的物產對耶利哥搬到東方去。為著按呢，羅馬人設餉關佇遮通扣稅，閣任命撒該做抽餉的頭人。因為氣候是屬佇亞熱帶 (亞熱帶)，閣灌溉好，地質肥，出產真濟。特別有出三項名產。芎蕉，柑仔佮棗樹子。佇咱的台語聖經出埃及記15：27所記載的棗樹，會予咱快快聯想台灣的棗仔樹。其實這號樹木是棕樹的一種(Date palm)。伊的子親像草橄仔大，若龍眼結規葩。一欉會生幾若葩，一葩捌到50台斤重。伊的子是做沙漠百姓要緊的食物。因為甜閣好食。這个子曝焦也是做重要的出口品，輸出到佇逐所在。這个城因為約書亞來出名。因為伊照上帝的指示，佇伊紲接摩西的地位以後，起手攻奪的頭一个大城。學者的推測，伊的倒壞是B. C. 1400年。咱逐擺讀約書亞記第6章，這个故事欲予咱的心趒跳，精神緊張興奮。這个讀未厭，聽未siān的故事的城，我已經到。我的跤徛佇彼的受毀壞的城的地基頂，實在感慨無量。照說明的人講，耶利哥城的歷史會通分做三个。
-
舊的耶利哥。這个城予約書亞攻破。聖經講，以色列人的行列：- In的勇士四萬人攑in的軍器行佇頭前，歕哨角的祭司綴in，閣來有扛約櫃的祭司，最後攏總的百姓。六日久，每透早恬恬踅城一輦，到第七日踅七輦，到第七輦就喝喊，彼時堅固的城牆應聲倒壞，軍兵佮百姓就攻入，真容易來攻取伊。照學者咧講，當百姓喝喊的時，上帝予伊地大動，致到倒壞。不論如何是上帝的大權能。現時有濟濟先生佇遮將彼个城的地基掘起來咧研究。一項照約書亞6：26所記，「約書亞對眾人咒誓講，見若起來起造這个耶利哥城--的，著佇耶和華的面前受咒詛，伊下地基的時欲死大囝，下門的時欲死尾囝。」後來有伯利恆人希伊勒，有下手欲起這个城，當伊下地基的時，死大囝亞比蘭，下門的時，死煞尾囝西割(I王16：34)。拄拄照上帝託約書亞所講的話應驗。後來就無人敢閣來起城佇原位的所在。
-
新的耶利哥。這个城是起佇舊城的附近，佮第三个城就是近代的耶利哥相接。關係第二个耶利哥城，只有對所掘的地基來斷定伊的位置，因為城牆已經倒壞去。照福音書所記，佇主的時代有兩个耶利哥。因為主醫治青暝的巴底買的記事中；論場所，若照馬可10：46是講，「出耶利哥的時。」照路加18：35所記，是「近耶利哥的時。」按呢通推想主彼時出舊的耶利哥(第二个耶利哥)，入佇新的耶利哥(第三个耶利哥)。現在的耶利哥是一个純粹的農村。人口只有千外人。因為歷史已經久，所以有濟濟事件記載佇聖經。遮不但是先知以利沙所徛起的地(II王2：5)，耶利哥有貢獻工人鬥起耶路撒冷城牆佇尼希米的時(尼希米3：2)。其他的史實，參看II歷代28章II列王25章等。照猶太人的歷史所記，耶利哥佇馬加比時代是要緊的要塞，佇in獨立戰爭有留顯著的功蹟。到佇新約時代，希律王有起伊的王宮佇遮，閣起大戲園，競馬場佮競技場，亦將這个城贈送予美麗的埃及女王Khu-lé-o-pha-to-lah。佇行傳12章所記，希律王予蟲咬死的所在，正是佇這个所在。
佇耶利哥有三項愛提起。
a)受試的山。徛佇古早的地基看對西爿去，佇一片的平原彼爿，有猶太的山脈高高對北走落南。其中一个山尖佮耶利哥相對，就是主受魔鬼試探的山。這个山佇in本地會叫做「40日山。」就是咧記念主佇伊公生涯前，受chhoā到曠野，40日的禁食默想了後，受魔鬼的三大試探。這粒山為著按呢來出名，對早就佇山頂有起修道院。閣案內的人共我講，佇這粒山對早有濟濟敬虔的基督徒挖洞穴來徛起佇主受試探的地，來練習靈性的向上。其中有濟濟洞穴，是有出名的基督徒捌蹛過--的。因為山離有遐遠，我袂通看著遐的洞穴，總是對寫真會通看出全山插喙筅的洞穴，證明這个事實。仰望這粒山，想到咱的人生的路上濟濟的試探的時，袂禁得求得勝試探的主的幫贊(希伯來4：15)。閣較會記得伊的得勝專專是靠上帝的話，就是聖經馬太4：4，7，10，比較申命記8：3，6：16，13。
b)以利沙的水泉。
離舊的城無遠的所在，有一港水泉衝出清涼的水。因為水量真濟，成做細條溝直直流。這个水泉就是佮
(下接第7面)
聖地訪問記
(上接第15面)
先知以利沙有關係。照列王記下卷2：19-22所記，城內的百姓為著水泉的水質歹，致到土地袂出產，來求以利沙的幫贊。以利沙就提鹽貯佇新的瓶裡，摒佇水泉來醫治伊。所以這个水泉叫做以利沙的水泉。耶利哥的百姓真誇口有這个活泉。有看見濟濟婦女帶in的水瓶來咧上水。彼號安靜閣平和的田庄情形愛共伊翕起來，可惜有禁止毋准予外國人翕in的百姓的生活，就真毋甘來失落這號機會。
c)撒該的樹。案內的人佇庄內的路邊報阮看一欉大欉樹，也問我看會通臆這欉樹的歷史由來袂？我隨時共伊臆講「敢是撒該所跁上的桑材樹？」伊笑笑頓頭講，是。照我所看這欉樹是佇附近的樹木中第一懸--的。若照路加19章所記，抽餉的頭人撒該所跁的樹是桑材樹(19：14)。總是毋是咱台灣彼款的桑材樹。這是無花果樹的一種，叫做Si-ka-mo͘-á (sycamore)。若予伊大到在，有時會到五丈外懸，閣伊的枝會展到六丈外四方。所以樹頭佮樹枝真大箍，會結親像無花果的果子。這號果子毋是真好食，總是是sòng-hiong人要緊的日食。這款樹真驚霜凍，是屬佇熱帶的樹木，所以佇約旦河岸近死海的所在才會生長。伊的木材不止韌閣有耐久性，所以看做好的建築材料。佇這欉樹的附近有一間禮拜堂，講是撒該的厝。
(待續。)