聖地訪問記(19)
Sèng-tē Hóng-būn-kì (19)
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 劉華義 Lâu Hoâ-gī |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第886號 |
| 日期 | 1962/5 |
| 頁數 | 12-13 |
白話字（原文數位化）
Sèng-tē Hóng-būn-kì (19)
1962.05.15 886 kî p.12-13
Lâu Hoâ-gī
13) Sèng-tiān
V. Goân Sèng-tiān ê khu-he̍k (Haram Area)
1) Al-Aqas (A-ku-sa sī-īⁿ).
Tī chit phiàn ê sai-lâm kak ū chi̍t keng chin toā keng ê Hoê-kàu sī-īⁿ. Chit keng kap Îⁿ chhù-téng ê sī-īⁿ pîⁿ-pîⁿ khoàⁿ choè sîn-sèng, siū Hoê-kàu-tô͘ ê ting-tiōng. Khiā tī chit keng sī-īⁿ ê thâu ìn-siōng, chiū-sī hông-chòng, kng-liāng, bí-lē. Ba̍k-chiu uī-tio̍h chit keng chiâⁿ chheng nî chêng ê kiàn-tiok-bu̍t[sic.] só͘ piáu-hiān ê gē-su̍t kap kī-su̍t lâi tián-khui, chhuì-lāi hoat-chhut kám-thàn ê siaⁿ-im. Sī-īⁿ chiàⁿ-bīn ê hiân-koan ēng toā ki ê tāi-lí-chio̍h thiāu choè chhit ê oan-kong-mn̂g lâi thuh chhù-koà, koh ū chhit ê mn̂g. Sī-īⁿ sī 26 tn̄g tn̂g, 18 tn̄g khoah. Thiaⁿ kóng oē thang iông-ún 5,000 lâng ê chi̍p-hoē. Chiàⁿ-bīn sui-jiân ū 7 ê mn̂g thang chhut-ji̍p, nā-sī hiān-sî chi-ū[sic.] khui 4 ê mn̂g; koh kî-thaⁿ sai-pêng nn̄g ê, í-ki̍p tang, lâm pêng ê kok chi̍t ê lóng koaiⁿ khí-lâi. Chū-jiân chiàu Hoê-kàu ê kui-tēng, sī-īⁿ ê hong-hiòng, tio̍h ǹg tī Be̍k-ka, chiū-sī bô lūn tī sím-mi̍h tē-he̍k, sī-îⁿ[sic.] ê uī-tì tio̍h hō͘ kèng-pài ê lâng ê bīn thang ǹg Be̍k-ka (Mô͘-hán-be̍k-tek ê chhut-siⁿ toē). Beh ji̍p-khì Hoê-kàu ê sī-īⁿ lóng ài thǹg oê, chit ê si̍p-koàn chiū-sī piáu-sī sîn-sèng kap chun-kèng. Goá khoàⁿ-kìⁿ chiah ê Hoê-kàu-tô͘ tī mn̂g-kháu thǹg in ê oê, the̍h ji̍p-khì ka-kī pó-koán tī in só͘ chē ê sin-piⁿ. Goá iā ka-kī koāⁿ oê, ji̍p-khì chham-koan. Chit keng toā keng sī-īⁿ ê lāi-bīn hun choè 3 pō͘-hūn. Chiū-sī tiong-ng kap siang-péng[sic.] nn̄g piⁿ. Tiong-ng ê pō͘-hūn pí siang-pêng khah toā keng, koh-khah koân. Tiong-ng kap tò-pêng sī uī-tio̍h ta-po͘ lâng, chiàⁿ-pêng sī uī-tio̍h hū-jîn-lâng ê chō-se̍k. Goân-lâi tī Hoê-kàu kok-ka hū-jîn-lâng ê toē-uī chin kē, m̄-chún hū-jîn-lâng ji̍p-khì sī-īⁿ kap ta-po͘ lâng saⁿ-kap lé-pài. Tī chia te̍k-pia̍t ū ún-chún hū-jîn-lâng thang chham-ka chi̍p-hoē, put-kò chí-tēng tī chiàⁿ-pêng ê pō͘-hūn nā-tiāⁿ. Chó-iū pêng nn̄g pō͘-hūn kok ēng 3 choā chio̍h-thiāu, 81 ki lâi keh. Chiah ê thiāu, m̄-nā sī choè chng-thāⁿ ê lō͘-ēng, kāng-sî iā sī teh thuh chhù-koà. Te̍k-pia̍t tiong-ng ê nn̄g pâi sī nn̄g chàn, téng chàn sī oan-kong hêng, sī Ko-lîm-to sek ê gē-su̍t chng-thāⁿ. Thiāu-á nā m̄-sī tāi-lí-chio̍h, chiū-sī hún-âng sek ê chio̍h-hoe-chio̍h. Ta̍k ki lóng chin suí. Tiong-ng pō͘-hūn ê tiong-sim kiàn-bu̍t ê lióng-pêng, oá-kūn tī chhù-koà ê só͘-chāi ū 42 ê chhái-sek ê po-lê-thang. Tû-khì chiah ê í-goā, kiàn-bu̍t chiu-uî ū an-tì 112 ê thang-á, kî-tiong 79 ê ia̍h sī chhái-sek po-lê. In-uī ū chiah-ni̍h choē thang-á, só͘-í sui-bóng chiah toā keng ê kiàn-bu̍t, iáu-kú boē kám-kak im-ut. Chiah ê chio̍h-thiāu í-kip thian-pông lóng ū chin suí ê tiau-khek, te̍k-pia̍t thian-pông sī ēng siong-kham gē-su̍t lái[sic.] chng-thāⁿ. Chin khó-sioh, in-uī ū kìm-chí tī lāi-pō͘ hip siá-chin, só͘-í boē thang chiong hit ê suí hip khí-lâi. Chiah ê thiāu-á ū khek hōng-hiàn-chiá ê miâ, chiū-sī chiah ê kun-ông kap kuì-cho̍k. Toē-bīn sī pho͘ chio̍h, jiân-āu kui phiàn lóng pho͘ Pho-sū ê toē-thán. Chiah ê toē-thán, ū ê í-keng chin kú, ū le̍k-sú-tek ê kì-liām kè-ta̍t. Hit hō toē-thán lóng ū te̍k-pia̍t teh pó-hō͘. Hoê-kàu-tô͘ ji̍p lâi chia, beh kèng-pài tio̍h kuī-teh, iā tio̍h àⁿ kàu thâu-hia̍h tú-tio̍h thô͘-kha, chin-chiàⁿ sī teh kuī-pài. Sam-sam ngó͘-ngó͘, chē tī chia, tī hia, ū ê teh liām-keng, ū ê teh kî-tó, ū ê teh kuī-pài, hián-chhut chin khiân-sêng kap giâm-siok ê khì-hun. In chi̍t-ji̍t 5 pái ê kî-tó. Put-tàn án-ni, beh ji̍p lâi kèng-pài ê sî, ài tī sī-īⁿ ê thâu-chêng só͘ pī-pān ê kuí-nā ê chuí-choâⁿ tāi-seng soé-chhiú, soá-kháu chiah ji̍p-khì. Pí-kàu khí-lâi, kám-kak lán ho̍k-sāi Siōng-tè chin ló-chhó koh suî-piān, si̍t-chāi chin kiàn-siàu.
Sī-īⁿ ê tiong-sim pō͘-hūn ê siāng lāi-bīn kak ū chi̍t ê îⁿ ê chhù-téng. Chi̍t[sic.] ê îⁿ-chhù-téng sī 1035 nî khí ê. Chhù-téng ê koân ū 6 tn̄g, ū 7 ê chhái-sek po-lê thang-á. Chit ê îⁿ-chhù-téng kap chio̍h-giâm ê îⁿ-chhù-téng sio-siāng, sī nn̄g-têng ê, koh sio-siāng ê chng-thāⁿ kap choè-hoat. Îⁿ-chhù-téng ê lāi-bīn-têng ê siong-kham gē-su̍t, sī 1187 nî Saladin só͘ hōng-hiàn ê. Chiah ê siong-kham gē-su̍t iā ū keng-kè kuí-nā pái ê tiông-siu. Tī chit ê îⁿ-chhù-téng ê ē-bīn ū chi̍t ê káng-tâi, koân iok tn̄g-goā. Chiàu in kóng, chit ê káng-tâi sī Tiong-tang ê Hoê-kàu sī-īⁿ tiong choè tē-it ko-kuì koh bí-lē. Chit ê iā sī Saladin só͘ hōng-hiàn ê. Káng-tâi sī ēng Lī-pa-lùn ê Pek-hiuⁿ-chhâ choè té, ēng ê chhâ pún-lâi chiū ū kuí-nā sek ê sek-tī, koh ēng siong-kham gē-su̍t lâi chng-thāⁿ, te̍k-pia̍t ēng chhiūⁿ-gê kap chin-chu lâi siuⁿ, si̍t-chāi chin suí, boē bián-tit in teh khoa-kháu.
Tī chit keng sī-īⁿ iáu ū choē-choē khah soè-keng ê pâng-keng, lóng ū in ka-kī ê le̍k-sú kap thoân-soat, ū ê pâng-keng choè siu-chông in ê keng-tián, ū ê choè kò͘-siú sī-īⁿ--ê ê hioh-khùn ê lō͘-ēng. Chiàu soat-bêng ê lâng kóng, Só͘-lô-bûn ê ông-kiong kiám-chhái khí tī chit ê sī-īⁿ, á-sī hū-kūn. Ū chi̍t ê chèng-kù, chiū-sī lī chi̍t ê sī-īⁿ 30 tn̄g ê tang-lâm kak ê siâⁿ-chhiûⁿ lo̍h 18 chàn gîm-á ê só͘-chāi, kàu taⁿ kiò-choè Só͘-lô-bûn ê bé-tiâu.
2)Sì ê chiam-thah.
Tī chit ê khu-he̍k lāi, ū 4 ê chiam-thah, chhin-chhiūⁿ hé-kéng ê kám-sī-lâu, put-chí koâiⁿ. Nā peh chiūⁿ-khì thah-téng, oē thang khoàⁿ-tio̍h choân Iâ-lō͘-sat-léng ê ta̍k pō͘-hūn. Chiah ê sī teh kiò lâng kî-tó ê thah. In ê chûn-chāi kap chok-iōng, tú-tú chhin-chhiūⁿ Au Bí kàu-hoē ê cheng-thah sio-siāng khoán. Chiū-sī tī sî-cheng bē phó͘-piàn ê sî-tāi, kàu-hoē ê cheng sī teh pò lâng chai kàu-hoē gî-sek chiū-sī ho̍k-sāi Siōng-tè ê sî-kan. Chi̍t ji̍t gō͘ pái ê kî-tó ê sî-kan nā kàu, tong-ti̍t ê lâng chiū peh tī chia chhut toā siaⁿ lâi tuì lóng-chóng ê peh-sìⁿ thong-ti. Thiaⁿ-tio̍h ê lâng chiū tio̍h koáⁿ-kín lâi kàu sī-īⁿ kî-tó kuī-pài. Nā bô án-ni thong-ti, kiaⁿ-liáu ū lâng uī-tio̍h bâng soà boē kì-tit, lâi sit-khì iàu-kín ê gī-bū. Koh siat-sú boē thang lâi kàu sī-īⁿ ê, iā tio̍h pàng-hē it-chhè ê kang-chok, kuī tī toē-chiūⁿ ǹg Be̍k-ka lâi kî-tó. Chit sì ê thah í-keng chin kú lah. Sai-lâm kak hit ê sī 1278 nî, lâm-pêng hit ê sī 1329 nî, sai-pak hit ê sī 1297 nî, pak-pêng hit ê sī 1367 nî khí--ê. Khoàⁿ-tio̍h Hoê-kàu-tô͘ chit khoán ê kèng-pài, pí-kàu Ki-tok-tô͘, m̄-chai lán chi̍t ji̍t ū kuí pái teh siàu-liām tio̍h lán ê Chú lâi kap I kau-poê ah? Lán só͘ gîm ê Sèng-si, “Tī ji̍t-sî o-ló, tī mî-sî goá kám-siā, án-ni ho̍k-sāi iā bô kàu-gia̍h.” che kiám m̄-sī chí-ū sī lán ê kháu-hō nā-tiāⁿ?
3)Chhit ê sió îⁿ chhù-téng ê sī-īⁿ
(Qubbat).
Chit nn̄g keng toā sī-īⁿ í-goā (Dome of the Rock, Al-Aqsa) oē thang sǹg-chhut chhit ê soè-soè keng ê îⁿ chhù-téng ê kiàn-tiok-bu̍t tī chit ê khu-he̍k lāi. Chiah ê soè keng koh kē ê kiàn-tiok-bu̍t[sic.] ū ê chiah la̍k chhioh sù-hong toā, chóng-sī tāi-khài lóng í-keng chhit poeh pah nî kú. Muí chi̍t keng ū i ê miâ, ia̍h in ê tiau-khek kap chng-thāⁿ oē khip-ín lâng ê chù-ì. Chiah ê muí chi̍t keng, ū ê sī teh kì-liām Mô͘-hán-be̍k-tek ê sū-chek, chhin-chhiūⁿ kóng tī chia i kî-tó, tī chia i kà-sī. Koh ū ê hiān-sî ēng choè tô͘-su-sek, iā ū ê sī uī-tio̍h khah bān lâi ê lâng choè kî-tó ê só͘-chāi, án-ni thang pī-bián kiáu-jiáu pa̍t lâng. Tuì chit tiám ia̍h thang hō͘ lán khoàⁿ-chhut in ê lé-pài, joā-nih chong-giâm kap sīn-tiōng. (Thāi-sio̍k).
漢羅（Ùi原文改寫）
聖地訪問記(19)
1962.05.15 886期 p.12-13
劉華義
13)聖殿
V.原聖殿的區域(Haram Area)
1) Al-Aqas (A-ku-sa寺院)。
佇這片的西南角有一間真大間的回教寺院。這間佮圓厝頂的寺院平平看做神聖，受回教徒的珍重。徛佇這間寺院的頭印象，就是宏壯，光亮，美麗。目睭為著這間成千年前的建築物所表現的藝術佮技術來展開，喙內發出感嘆的聲音。寺院正面的玄關用大支的大理石柱做七个圓拱門來托厝蓋，閣有七个門。寺院是26丈長，18丈闊。聽講話通容允5,000人的集會。正面雖然有7个門通出入，若是現時只有開4个門；閣其他西爿兩个，以及東，南爿的各一个攏關起來。自然照回教的規定，寺院的方向，著向佇麥加，就是無論佇甚物地域，寺院的位置著予敬拜的人的面通向麥加 (摩罕默德的出生地)。欲入去回教的寺院攏愛褪鞋，這个習慣就是表示神聖佮尊敬。我看見遮的回教徒佇門口褪in的鞋，提入去家己保管佇in所坐的身邊。我也家己捾鞋，入去參觀。這間大間寺院的內面分做3部分。就是中央佮雙爿兩邊。中央的部分比雙爿較大間，閣較懸。中央佮倒爿是為著查埔人，正爿是為著婦人人的座席。原來佇回教國家婦人人的地位真低，毋准婦人人入去寺院佮查埔人相佮禮拜。佇遮特別有允准婦人人通參加集會，不過指定佇正爿的部分nā-tiāⁿ。左右爿兩部分各用3逝石柱，81支來隔。遮的柱，毋若是做裝thāⁿ个路用，共時也是teh托厝蓋。特別中央的兩排是兩層，頂層是圓拱形，是哥林多式的藝術裝thāⁿ。柱仔若毋是大理石，就是粉紅式的石灰石。逐支攏真媠。中央部分的中心建物的兩爿，倚近佇厝蓋的所在有42个彩色的玻璃窗。除去遮的以外，建物周圍有安置112的窗仔，其中79的亦是彩色玻璃。因為有遮爾濟窗仔，所以雖罔遮大間的建物，猶過未感覺陰鬱。遮的石柱以及天房攏有真媠的雕刻，特別天房是用鑲嵌藝術來裝thāⁿ。真可惜，因為有禁止佇內部翕寫真，所以未通將彼个媠翕起來。遮的柱仔有刻奉獻者的名，就是遮的君王佮貴族。地面是舖石，然後規片攏舖Pho-sū个地毯。遮的地毯，有的已經真久，有歷史tik的記念價值。彼號地毯攏有特別teh保護。回教徒入來遮，欲敬拜著跪teh，也著向到頭額拄著塗跤，真正是teh跪拜。三三五五，坐佇遮，佇遐，有的teh念經，有的teh祈禱，有的teh跪拜，顯出真虔誠佮嚴肅的氣氛。In一日5擺的祈禱。不但按呢，欲入來敬拜的時，愛佇寺院的頭前所備辦的幾若个水泉代先洗手，漱口才入去。比較起來，感覺咱服侍上帝真潦草閣隨便，實在真見笑。
寺院的中心部分的上內面角有一个圓的厝頂。這个圓厝頂是1035年起的。厝頂的懸有6丈，有7个彩色玻璃窗仔。這个圓厝頂佮石岩的圓厝頂相siāng，是兩重的，閣相siāng的裝thāⁿ佮做法。圓厝頂的內面重的鑲嵌藝術，是1187年Saladin所奉獻的。遮的鑲嵌藝術也有經過幾若擺的重修。佇這个圓厝頂的下面有一个講台，懸約丈外。照in講，這个講台是中東的回教寺院中做第一高貴閣美麗。這个也是Saladin所奉獻的。講台是用黎巴嫩的柏香柴做底，用的柴本來就有幾若色的色緻，閣用鑲嵌藝術來裝thāⁿ，特別用象牙佮珍珠來鑲，實在真媠，袂免得in teh誇口。
佇這間寺院猶有濟濟較細間的房間，攏有in家己的歷史佮傳說，有的房間做收藏in的經典，有的做顧守寺院--的的歇睏的路用。照說明的人講，所羅門的王宮撿彩起佇這个寺院，抑是附近。有一个證據，就是離一个寺院30丈的東南角的城牆落18層砛仔的所在，到taⁿ叫做所羅門的馬牢。
2)四个尖塔。
佇這个區域內，有4个尖塔，親像火警的監視樓，不止懸。若peh上去塔頂，會通看著全耶路撒冷的逐部分。遮的是teh叫人祈禱的塔。In的存在佮作用，拄拄親像歐美教會的鐘塔相siāng款。就是佇時鐘未普遍的時代，教會的鐘是teh報人知教會儀式就是服侍上帝的時間。一日五擺的祈禱的時間若到，當值的人就peh佇遮出大聲來對攏總的百姓通知。聽著的人就著趕緊來到寺院祈禱跪拜。若無按呢通知，驚了有人為著忙紲袂記得，來失去要緊的義務。閣設使未通來到寺院的，也著放下一切的工作，跪佇地上向麥加來祈禱。這四个塔已經真久啦。西南角彼个是1278年，南爿彼个是1329年，西北彼个是1297年，北爿彼个是1367年起--的。看著回教徒這款的敬拜，比較基督徒，毋知咱一日有幾擺teh數念著咱的主來佮伊交陪啊？咱所吟的聖詩，「佇日時呵咾，佇暝時我感謝，按呢服侍也無夠額。」這敢毋是只有是咱的口號nā-tiāⁿ？
3)七个小圓厝頂的寺院
(Qubbat)。
這兩間大寺院以外(Dome of the Rock，Al-Aqsa)會通算出七个細細間的圓厝頂的建築物佇這个區域內。遮的細間閣低的建築物有的才六尺四方大，總是大概攏已經七八百年久。每一間有伊的名，亦in的雕刻佮裝thāⁿ oē吸引人的注意。遮的每一間，有的是teh記念摩罕默德的事蹟，親像講佇遮伊祈禱，佇遮伊教示。閣有的現時用做圖書室，也有的是為著較慢來的人做祈禱的所在，按呢通避免攪擾別人。對這點亦通予咱看出in的禮拜，偌爾莊嚴佮慎重。(待續)。