聖地訪問記(16)
Sèng-tē Hóng-būn-kì (16)
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 劉華義 Lâu Hoâ-gī |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第883號 |
| 日期 | 1962/4 |
| 頁數 | 14-15 |
白話字（原文數位化）
BÛN-GĒ
SÈNG-TĒ HÓNG-BŪN-KÌ (16)
Tē 13 chiuⁿ: Sèng-tiān.
1962.04.01 883 kî p.14-15
Lâu Hoâ-gī
Tò-pêng ê tô͘ sī Iâ-lō͘-sat-léng ê pîⁿ-bīn-tô͘ [註：兩種線條] ê hûn sī Chú-chêng 37-4 nî Hi-lu̍t só͘ kiàn-siat ê siâⁿ-chhiûⁿ, ─── ê hûn sī hiān-sî ê siâⁿ-chhiûⁿ. Temple chiū-sī Sèng-tiān ê só͘-chāi.
II. Sèng-tiān ê le̍k-sú.
Chit phiàn chin khoah ê tē chiū-sī chá-ji̍t ê sèng-tian[sic.] tē, sī chiàm Iâ-lō͘-sat-léng siâⁿ-lāi ê chhī-ke 6 hūn 1 ê biān-chek. Chá-ji̍t ê sèng-tiān í-keng bô iáⁿ-jiah, hiān-sî tī chá-sî ê sèng-tiān ê jiah chiū-sī chit phiàn thó͘-tē ê tiong-sim, ū khí Hoê-hoê-kàu ê sī-īⁿ. Chit keng sī-īⁿ kiò-chò O͘-má ê sī-īⁿ (Mosque of Omar), á-sī kiò-chò “Chio̍h-giâm ê îⁿ chhù-téng ê tiān-tn̂g” (Dome of the Rock). Koh ū chi̍t chō chin toā keng ê Hoê-kàu ê sī-īⁿ khí tī O͘-má ê sī-īⁿ ê lâm-pêng.
Boē soat-bêng chiah ê tāi-chì í-chêng, kán-tan lâi khoàⁿ Sèng-tiān ê piàn-chhian ê keng-koè. Chiàu Sèng-keng só͘ kì, Í-sek-lia̍t lâng ê Sèng-tiān ū khí 3 pái.
(1) Só͘-lô-bûn ê Sèng-tiān (I Lia̍t-ông 6 chiuⁿ; II Le̍k-tāi 2, 3, 4 chiuⁿ). Tāi-pi̍t ông ì-goān ài khí Siōng-tè ê tiān, nā-sī Siōng-tè m̄-chún, soà ún-chún i ê kiáⁿ Só͘-lô-bûn thang khí. Tāi-pi̍t chiū thè i ê kiáⁿ lâi pī-pān it-chhè kiàn-tio̍k ê chhâi-liāu. Kó-jiân Só͘-lô-bûn chē-uī ê tē 4 nî tī Mô͘-lī-a soaⁿ-téng, A-pek-la̍h-hán hiàn to̍k-siⁿ kiáⁿ Í-sat ê tē (Chhòng-sè-kì 22 chiuⁿ) khai-kang khí-chō (B. C. 967) keng-koè 7 nî ê sî-ji̍t chiah chùn-kang lo̍k-sêng. Chit keng Sèng-tiān chē sai ǹg tang, hun choè 2 pō͘-hūn. Lāi-bīn keng kiò “Chì-sèng-só͘.” sī 20 tiú sù-hong. Goā-bīn kiò “Sèng-só͘,” sī 20 tiú khoah, 49 tiú tn̂g. Nn̄g keng ê keh-kài ēng pò͘-lî lâi cha̍h. Tī Chì-sèng-só͘ lāi ū an-tì iok-kuī, Sèng-só͘ lāi ū hiuⁿ-toâⁿ, teng-tâi kap khǹg piáⁿ ê toh. Sèng-tiān ê siang-pêng piⁿ kap āu-bīn ū khí 3 kai ê chhù chò chè-si ê siok-sià kap chhng-khò͘ ê lō͘-ēng. Tī Sèng-tiān ê chêng-bīn ū 10 tiú khoah ê lông-hā, iā tī hia ū 2 ki 18 tiú koân ê chheⁿ-tâng ê toā-thiāu (I Lia̍t-ông 6:, 21, 22). Sèng-tiān ê tiâⁿ, hun chò 2 pō͘-hūn. Lāi-tiâⁿ kap goā-tiâⁿ. Goā-tiâⁿ sī hō͘ peh-sìⁿ thang tī hia ho̍k-sāi Siōng-tè. Lāi-tiâⁿ ia̍h chheng-chò chè-si ê tiâⁿ, ū chuí-phûn kap chè-toâⁿ. Chit keng sèng-tiān tī Chú-chêng 586 nî siū Pa-pí-lûn ông Nî-pò͘-kah-nî-sat ông huí-bia̍t.
(2) Só͘-lô-pa-pek ê Sèng-tiān. Pho-su ông Kó͘-lia̍t chhut-chiàu chún Iû-thài lâng hoê-kok soà khí Siōng-tè ê tiān, iā chí-phài Só͘-lô-pa-pek lâi hū-chek chit ê kang. I tit-tio̍h keng-ha̍k-sū Í-su-la̍h kap ông ê chiú-chèng Nî-hi-bí ê kó͘-lē kap hia̍p-chō͘, tī B. C. 516 nî ū oân-sêng chit ê kan-lân ê kang (Í-su-la̍h 3-6 chiuⁿ). Chit keng tē 2 keng ê sèng-tiān ê kui-bô͘ pí thâu chi̍t keng ê sèng-tiān khah sè, koh só͘ ēng ê chhâi-liāu, chō-chok ê kang-hu í-ki̍p chòng-koan, lóng sī bē pí í-chêng ê. Só͘-í hiàn-tn̂g ê ji̍t, hiah ê bat khoàⁿ tio̍h Só͘-lô-bun[sic.] ê Sèng-tiān ê lāu toā-lâng, chhiok-kéng seng-chêng lâu ba̍k-sái. Koh uī-tio̍h kū-choa̍t Sat-má-lī-a lâng bô hō͘ in saⁿ-kap khí sèng-tiān, Sat-má-lī-a lâng chiū tī Ki-lí-sim soaⁿ khí in ka-tī ê sèng-tiān, ia̍h tuì hit sî khí Sat-má-lī-a lâng kap Iû-thài lâng chiâⁿ-chò tuì-te̍k, bô óng-lâi ti̍t-kàu Iâ-so͘ ê sî-tāi (Iok-hān 4:9). Chit keng Sèng-tiān tī Chú-chêng 167 nî siū Hi-lia̍p ê chiong-kun An-thê-o-kó͘ Í-pí-hoat-nî (Antiochus Epiphanes) só͘ chhiúⁿ-kiap kap phah lâ-sâm (ēng ti-hoeh phoah Sèng-tiān).
(3) Hi-lu̍t ê Sèng-tiān. Hi-lu̍t ông uī-tio̍h ài siu-si̍p bîn-sim ê bo̍k-tek, ū ēng chē-chē chîⁿ lâi toā siu-lí Só͘-lô-pa-pek ê sèng-tiān. Che sǹg sī i ê chèng-tī-tek chhiú-toāⁿ. Tuì Chú-chêng 16 nî khai-sí kàu Chú-āu 29 nî oân-kang, thâu-boé ū 45 tang kú. Só͘-í pí chêng 2 keng ê sèng-tiān khah chòng-koan, biān-bo̍k ia̍h it-sin. Sèng-tiān ê tiâⁿ, ū khok-tiong, koh tī chiu-uî ia̍h khí léng-lông. Chiah ê léng-lông lóng sī ēng tiau-khek ê tāi-lí-chio̍h thiāu lâi thuh chhù-téng, te̍k-pia̍t tī lâm-pêng hit lông koh-khah chòng-koan, ū 162 ki tāi-lí-chio̍h thiāu. Sèng-tiān ê choân-thé ū hun chò 5 pō͘-hūn.
a. Īⁿ-pang lâng ê tiâⁿ, sī siāng kē, koh kīn tī goā-chhiûⁿ.
b. Hū-jîn-lâng ê tiâⁿ. Chit ê só͘-chāi pí Īⁿ-pang lâng ê tiâⁿ khah koân chi̍t-tn̄g, koh ū ēng chhiûⁿ keh khí-lâi, ū kìm-tiâu siá kóng, “Īⁿ-pang lâng nā ta̍h ji̍p-khì tio̍h chhú sí.” Tī chia ū khǹg hiàn-kim siuⁿ.
c. Tē 3 pō͘-hūn sī Í-sek-lia̍t lâng (ta-po͘ lâng) ê tiâⁿ, pí tē 2 pō͘-hūn khah koân tn̄g-jī.
d. Chè-si ê tiâⁿ. Tī chia an-tì chè-toâⁿ, chè-si tī chia teh kí-hêng gî-sek.
e. Sèng-tiān. Sèng-tiān sī pí tē-it pō͘-hūn khah koân 3 tn̄g.
Chit keng Sèng-tiān tī Chú-āu 70 nî siū Lô-má chiong-kun Thê-to thiat-té-tek ê huí-bia̍t.
III. Chú-āu 70 nî kàu hiān-chāi ê Sèng-tiān tē.
Chiàu Iû-thài ê le̍k-sú-ka Iok-sek-hut só͘ kì, tng 70 nî Iâ-lō͘-sat-léng siū Thê-to bia̍t-bô ê sî, ū 10 bān ê Iû-thài lâng siū-thâi, 97,000 lâng siū lia̍h, bē chò lô͘-châi. Lô-má chèng-hú m̄-chún só͘ chhun ê Iû-thài lâng khiā-khí tī Iâ-lō͘-sat-léng ê hū-kīn, kā in koáⁿ-soàⁿ, nā ū uî-poē--ê, chhú sí-hêng lâi chò kéng-kài, koh liân sèng-tiān ê tē-ki iā ku̍t hoan khí-lâi. Tī 132 nî Iû-thài lâng hoán-poān, chiàm-kù Iâ-lō͘-sat-léng, chóng-sī suî-sî ū siū tìn-ap. Kàu 135 nî Lô-má hông-tè Hek-tē-an (Hedrians) ū koh siu--ho̍k Iâ-lō͘-sat-léng siâⁿ, soà oāⁿ miâ kiò Aelia Capitolina. Hông-tè tuì Ki-tok-kàu ū hó-kám, só͘-í chún Ki-tok-tô͘ thang khiā-khí tī siâⁿ-lāi, nā-sī Iû-thài lâng siū kìm-chí. Ti̍t-kàu 614 nî Pho-su ông chiàm-niá Iâ-lō͘-sat-léng, thâi sí chē-chē siâⁿ-lāi ê chū-bîn. Tng-sî Hoê-hoê-kàu chiām-chiām hoat-tián tī Kīn-tong ê chu kok-ka tiong, kàu tī 637 nî, Iâ-lō͘-sat-léng hō͘ Hoê-kàu ông O͘-má (Omar 582-744) kong-chiàm. O͘-má ê kè-sêng-chiá A-bu-to͘ Má-le̍k (Abdul-Ma-lek) tī 685 nî[sic.] chiū khí chi̍t keng Hoê-hoê-kàu chhut-miâ ê tiān-tn̂g tī kū Í-sek-lia̍t ê Sèng-tiān ê tē kàu kin-á-ji̍t. Chū án-ni Iâ-lō͘-sat-léng siū chi-phoè tī Hoê-kàu kok ê sè-le̍k ē, ti̍t-kàu 1099 nî. 1099 nî Si̍p-jī-kun phah iâⁿ Hoê-kàu, soà chiàm-niá sèng-siâⁿ. Chóng-sī 170 nî āu (1187) koh siū Sa-lah-sián (Saladin) toa̍t-hoê. Koh lâi Tek-kok iā bat lâi koán-lí chi̍t chām (1229-1244). Chóng-sī 1517 koh siū Thó͘-ní-kî ê Hoê-kàu ông Se-lîm I só͘ chiàm-niá, Sèng-siâⁿ chiâⁿ-chò Thó͘-ní-kî ê sio̍k-kok. Chiah ê Hoê-kàu ông ū chhut-la̍t chéng-tùn siâⁿ-chhī, te̍k-pia̍t siu-ho̍k hiān-chāi ê siâⁿ-chhiûⁿ. Tē-it chhù ê sè-kài tāi-chiàn siū liân-ha̍p kun chiàm-niá (1917), tuì 1922 kau-tāi Eng-kok thok-koán, Eng-kok sêng-jīn A-lat-pek O͘-seng (Abdullah ibn Hussein) ông-tiâu ê chú-koân. Tī chit ê thok-koán ê kî-kan Eng-kok chhut-la̍t tī chē-chē bûn-hoà ê si-siat, chhin-chhiūⁿ chuí-tō, tiān-le̍k, í-ki̍p kong-kiōng oē-seng ê kái-chèng téng. 1946 nî Eng-kok kiat-sok i ê thok-koán, chú-koân oân-choân kui-hoân A-lat-pek lâng ê chhiú. Chiū-sī kin-á-ji̍t ê Iok-tàn kok.
(Thāi-sio̍k)
漢羅（Ùi原文改寫）
文藝
聖地訪問記(16)
第 13章：聖殿。
1962.04.01 883期 p.14-15
劉華義
倒爿的圖是耶路撒冷的平面圖 [註：兩種線條]的痕是主前37-4年希律所建設的城牆，───的痕是現時的城牆。Temple就是聖殿的所在。
II. 聖殿的歷史。
這片真闊的地就是早日的聖殿地，是佔耶路撒冷城內的市街6份1的面積。早日的聖殿已經無影跡，現時佇早時的聖殿的跡就是這片土地的中心，有起回回教的寺院。這間寺院叫做O͘-má的寺院(Mosque of Omar)，抑是叫做「石岩的圓厝頂的殿堂」(Dome of the Rock)。閣有一座真大間的回教的寺院起佇O͘-má的寺院的南爿。
未說明遮的代誌以前，簡單來看聖殿的變遷的經過。照聖經所記，以色列人的聖殿有起3擺。
(1)所羅門的聖殿(I列王6章；II歷代2，3，4章)。大衛王意願愛起上帝的殿，若是上帝毋准，紲允准伊的囝所羅門通起。大衛就替伊的囝來備辦一切建築的材料。果然所羅門坐位的地4年佇摩利亞山頂，亞伯拉罕獻獨生囝以撒的地(創世記22章)開工起造(B. C. 967)經過7年的時日才峻工落成。這間聖殿坐西向東，分做2部分。內面間叫「至聖所。」是20肘四方。外面叫「聖所，」是20肘闊，49肘長。兩間的隔界用布籬來閘。佇至聖所內有安置約櫃，聖所內有香壇，燈台佮囥餅的桌。聖殿的雙爿邊佮後面有起3階的厝做祭司的宿舍佮倉庫的路用。佇聖殿的前面有10肘闊的廊下，也佇遐有2支18肘懸的青銅的大柱(I列王6：，21，22)。聖殿的埕，分做2部分。內埕佮外埕。外埕是予百姓通佇遐服侍上帝。內埕亦稱做祭司的埕，有水盆佮祭壇。這間聖殿佇主前586年受巴比倫王尼布甲尼撒王毀滅。
(2)所羅巴伯的聖殿。波斯王古列出詔准猶太人回國紲起上帝的殿，也指派所羅巴伯來負責這个工。伊得著經學士以斯拉佮王的酒政尼希米的鼓勵佮協助，佇B. C. 516年有完成這个艱難的工(以斯拉3-6章)。這間第2間的聖殿的規模比頭一間的聖殿較細，閣所用的材料，造作的工夫以及壯觀，攏是袂比以前的。所以獻堂的日，遐的捌看著所羅門的聖殿的老大人，觸景生情流目屎。閣為著拒絕撒馬利亞人無予in相佮起聖殿，撒馬利亞人就佇Ki-lí-sim山起in家己的聖殿，亦對彼時起撒馬利亞人佮猶太人成做對敵，無往來直到耶穌的時代(約翰4：9)。這間聖殿佇主前167年受希臘的將軍An-thê-o-kó͘ Í-pí-hoat-nî (Antiochus Epiphanes)所搶劫佮拍垃儳(用豬血潑聖殿)。
(3)希律的聖殿。希律王為著愛收拾民心的目的，有用濟濟錢來大修理所羅巴伯的聖殿。這算是伊的政治的手段。對主前16年開始到主後29年完工，頭尾有45冬久。所以比前2間的聖殿較壯觀，面目亦一新。聖殿的埕，有擴張，閣佇周圍亦起兩廊。遮的兩廊攏是用雕刻的大理石柱來托厝頂，特別佇南爿彼廊閣較壯觀，有162支大理石柱。聖殿的全體有分做5部分。
a. 異邦人的埕，是上低，閣近佇外牆。
b. 婦人人的埕。這个所在比異邦人的埕較懸一丈，閣有用牆隔起來，有禁條寫講，「異邦人若踏入去著處死。」佇遮有勸獻金箱。
c. 第3部分是以色列人(查埔人)的埕，比第2部分較懸丈二。
d. 祭司的埕。佇遮安置祭壇，祭司佇遮咧舉行儀式。
e. 聖殿。聖殿是比第一部分較懸3丈。
這間聖殿佇主後70年受羅馬將軍提多徹底的的毀滅。
III. 主後70年到現在的聖殿地。
照猶太的歷史家約瑟弗所記，當70年耶路撒冷受提多滅無的時，有10萬的猶太人受刣，97,000人受掠，賣做奴才。羅馬政府毋准所賰的猶太人徛起佇耶路撒冷的附近，共in趕散，若有違背--的，處死刑來做警戒，閣連聖殿的地基也掘翻起來。佇132年猶太人反叛，佔據耶路撒冷，總是隨時有受鎮壓。到135年羅馬皇帝Hek-tē-an (Hedrians)有閣修復耶路撒冷城，紲換名叫Aelia Capitolina。皇帝對基督教有好感，所以准基督徒通徛起佇城內，若是猶太人受禁止。直到614年波斯王佔領耶路撒冷，刣死濟濟城內的住民。當時回回教漸漸發展佇近東的諸國家中，到佇637年，耶路撒冷予回教王O͘-má (Omar 582-744) 攻佔。O͘-má的繼承者A-bu-to͘ Má-le̍k (Abdul-Ma-lek)佇685年就起一間回回教出名的殿堂佇舊以色列的聖殿的地到今仔日。自按呢耶路撒冷受支配佇回教國的勢力下，直到1099年。1099年十字軍拍贏回教，紲佔領聖城。總是170年後(1187)閣受Sa-lah-sián (Saladin)奪回。閣來德國也捌來管理一站 (1229-1244)。總是1517閣受土耳其的回教王Se-lîm I所佔領，聖城成做土耳其的屬國。遮的回教王有出力整頓城市，特別修復現在的城牆。第一次的世界大戰受聯合軍佔領(1917)，對1922交代英國託管，英國承認阿拉伯O͘-seng (Abdullah ibn Hussein)王朝的主權。佇這个託管的期間英國出力佇濟濟文化的施設，親像水道，電力，以及公共衛生的改正等。1946年英國結束伊的託管，主權完全歸還阿拉伯人的手。就是今仔日的約旦國。
(待續)