聖地訪問記(13)
Sèng-tē hóng-mn̄g-kì (13)
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 劉華義 Lâu Hoâ-gī |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第880號 |
| 日期 | 1962/2 |
| 頁數 | 16-18 |
白話字（原文數位化）
Sèng-tē hóng-mn̄g-kì(13)
12)Ko-teng (戈登 Gordon) ê Kok-kok-thaⁿ. (1)
(Chiap téng hō tē 11 bīn)
Lâu Hoâ-gī
1962/2/15 16-18
Ū chi̍t ê siâⁿ lī lán chin hn̄g,
Ū soaⁿ tī hit siâⁿ-goā;
Lán Chú tī hia tèng si̍p-jī-kè,
Siū sí, kiù lí kap goá.
Lán muí pái gîm chit siú si ê sî, lán ê sim chin siū kám-tōng; in-uī chò si ê sian-seⁿ C.F. Alexander tī chit siú si ê lāi-bīn chin gâu biô-siá Chú siū tèng ê chōng-hóng kap hit ê ì-gī. Koh chok-khek ê sian-seⁿ T.L. Hately gâu phoè khek, tì-kàu hō͘ chit siú si chiâⁿ-chò chhut-miâ ê Sèng-si, hoan-e̍k tī ta̍k-kok ê khiuⁿ-kháu, chiâⁿ-chò tāi-tāi toā-toā sè-sè ê Ki-tok-tô͘ ài gîm ê Sèng-si tiong ê chi̍t siú. Tī chit siú si, chò si ê sian-seⁿ pò lán chai Chú siū tèng ê só͘-chāi Sèng-keng ê kì-sū ū bún-ha̍p. Lūn Iâ-so͘ siū tèng ê só͘-chāi, chiàu Sèng-keng só͘ kì:
- Tī siâⁿ-goā. Iok-hān 19:17 kóng, “Iâ-so͘ giâ ka-kī ê si̍p-jī-kè chhut-khì kàu chi̍t ê miâ kiò Thâu-khak-oáⁿ ê só͘-chāi, Hi-pek-lâi ê oē kiò-choè Kok-kok-thaⁿ.”Hi-pek-lâi 13:12 kóng, “Iâ-so͘ in-uī beh ēng ka-kī ê hoeh hō͘ peh-sèⁿ chiâⁿ-sèng, ia̍h siū-khó͘ tī siâⁿ-mn̂g goā.”
2.Kūn siâⁿ（lī siâⁿ bô hn̄g）. Iok-hān 19:20 kóng,” Iâ-so͘ siū tèng ê só͘-chāi kin7 siâⁿ.”
3.Sī tī lō͘-piⁿ. Má-khó 15:29 kóng,”Keng-koè ê lâng” siat-to̍k I ……
-
“Tèng si̍p-jī-kè ê só͘-chāi ū hn̂g”（Iok-hān 19:41）, koh put-chí kīn（19:42）.
-
Hn̂g-lāi ū bōng（Iok-hān 19:41）.
a. Bōng sī tī chio̍h-phia̍h só͘ phah ê (Má-thài 27:60; Lō͘-ka 23:53).
b. bōng sī sin--ê, bē bat ū lâng chòng (Lō͘-ka 23:53).
c.Bōng-kháu ē thang hō͘ chi̍t tè chio̍h lâi that bōng-mn̂g.
d. Chit ê bōng sī chun-kuì ê gī-oân A-lī-má-thài ê Iok-sek su-jîn ê só͘ iú(Má-thài 27:60).
- Lán ê Chú chiū-sī bâi-chòng tī chit ê bōng. Má-thài 27:60 kóng,”Hē tī i ka-kī ê sin bōng.”
Iok 80 nî chêng, ū chi̍t uī Eng-kok ê chiong-kun kiò Ko-teng, i sī jia̍t-sim kèng-khiân ê Ki-tok-tô͘. I tiâu-kang lâi kàu Iâ-lō͘-sat-léng tiau-cha gián-kiù Chú Iâ-so͘ ê sū-chek. I ia̍h sī tuì Sèng-bōng kàu-hoē sit-bāng ê chi̍t ê lâng, só͘-í chiàu téng-bīn só͘ thê-khí Sèng-keng só͘ kì-chài lūn Chú Iâ-so͘ siū tèng ê tiâu-kiāⁿ, chi̍t-hāng chi̍t-hāng lâi chim-chiok, huì liáu chē-chē ê kong-im, sim-sîn kap kim-chîⁿ , chiū tī hiān-chāi Tāi-má-sek siâⁿ-mn̂g kháu ê tang-pak kak iok 250 kong-chhioh ê só͘-chāi ê chi̍t ê soaⁿ-lûn-á kap chiap tī hit ê soaⁿ-lûn-á ê keh-piah ê chi̍t khu hoe-hn̂g, kā i toàn-tēng kóng, chia chiàⁿ sī Chú siū tèng kap bâi-chòng ê só͘-chāi. Chit ê soaⁿ-lûn-á hiān-sî kā i chheng-ho͘ kóng sī Ko-teng ê Kok-kok-thaⁿ, iā hit khu hn̂g in-uī ū chi̍t ê chio̍h-bōng kāi kiò-chò “ Têng-oân ê bōng”(庭園的墓).
Tuì Sèng-bōng kàu-hoē chin toā sit-bāng ê goán, suî-sî hō͘ àn-nāi ê lâng chhoā koè Iâ-lō͘-sat-léng ê ke-lō͘ chhut Tāi-má-sek siâⁿ-mn̂g lâi kàu tī “Têng-oân ê bōng.” Hiān-sî hn̂g ū ēng koân ê chio̍h-chhiûⁿ uî khí-lâi. Phah-mn̂g ê sî, ū chi̍t uī Kuì-keh-hoē ê koán-lí-oân chhut-lâi kā goán soat-bêng. Hn̂g-lāi iok ū hun goā tē, ū chèng chhiū-ba̍k hoe-chháu, bō͘-sēng koh hó khoàⁿ. I tī chia pò goán khoàⁿ 4 hāng.
I. Ko-teng ê Kok-kok-thaⁿ. I chhoā goán kàu tī hn̂g-lāi ê tang lâm kak ê chi̍t ê koân-tâi. I tuì hia pò goán khoàⁿ tī keh-piah ê chi̍t chō soaⁿ-lûn-á. Chit chō soaⁿ-lûn-á bô chin koân, lī lō͘-bīn iok ū 4 tn̄g koân. Chit chō chio̍h-hoe-chio̍h ê soaⁿ-lûn-á, hiān-sî sī chò Hoê-hoê-kàu-tô͘ ê bōng-po͘. Chit chō soaⁿ-lûn-á ê lâm-pêng ê pō͘-hūn sī toān-gâi(斷崖). Tī hia in-uī ji̍t kú siū hong-song ê hong-hoà(風化) tī chio̍h phiâⁿ ū kuí-nā khang ê tōng-khang. Kî-tiong ū 3 khang pâi 3 kak hêng, nā tuì hn̄g-hn̄g khoàⁿ khí-lâi, tú-tú chhin-chhiūⁿ sí-lâng ê thâu-khak-oáⁿ ê nn̄g luí ba̍k-chiu khang kap phīⁿ-khang ê hêng-chōng. Chiah ê tōng-khang ia̍h kiò-chò Iâ-lī-bí ê tōng-khang. ún-tàng sī kap sian-ti Iâ-lī-bí ê toān-kì ū koan-liân. In-uī uī-tio̍h chit ê soaⁿ-tōng khoàⁿ khí-lâi chhin-chhiūⁿ thâu-khak-oáⁿ, Iû-thài lâng chiah kiò chit só͘-chāi chò Thâu-khak-oáⁿ, koh Ko-teng chiong-kun ia̍h chiah káⁿ toàn-tēng chia chiū-sī chin-chiàⁿ ê Kok-kok-thaⁿ.
II. Chio̍h chha̍k ê bōng. Tī hoe-hn̂g lāi ê pak-pêng chio̍h-phia̍h hia ū chit ê bōng. Chit ê bōng ū chi̍t ê sè-sè ê mn̂g thang chhut-ji̍p, iā tī bōng-kháu ū chit tiâu chio̍h-kau, thang kō toā chio̍h thang sat hit ê mn̂g. Mn̂g ê chiàⁿ-pêng téng-bīn ū chi̍t ê sè-sè khang chò thiⁿ-thang thang chhái-kng. Nǹg ji̍p-khì bōng-lāi, in-uī thiⁿ-thang ê chhái-kng ū kàu-gia̍h, bē kám-kak àm. Lāi-bīn iok 2 tn̄g chhim, tn̄g peh khoah, iā keh chò chha-put-to pêⁿ toā keng ê 2 pō͘-hūn. Tuì mn̂g ji̍p-khì chit pō͘-hūn sī khang-tè, iā kî-thaⁿ hit pō͘-hūn sī pí hit pō͘-hūn khah kē chhioh-goā, tī hia ū 3 ê bōng-khòng, chit 3 ê bōng hêng tú-tú chhin-chhiūⁿ hêng. Lâm-pak pêng-piⁿ lia̍h-pâi kok chi̍t ê, ia̍h tī chit nn̄g ê tiong-kan ū chi̍t ê sè--ê. Bêng-bêng chit ê bōng sī sio̍k tī su-khia ê ka-cho̍k bōng, m̄-sī kong-bōng. Pak-pêng hit ê bōng bat ēng koè liáu, kî-thaⁿ ê 2 ê m̄-bat ēng koè ê jiah. Koán-lí ê lâng chhut-la̍t kiông-tiau kóng chit ê sī Chú ê bōng. In-uī
-
Sī bē bat ēng koè ê bōng（Iok-hān 19:41）.
-
Bōng thâu, bōng boé ū sió-khoá ê khang-tē kàu-gia̍h hō͘ 2 ê thiⁿ-sài thang chē tī hia（Má-khó 16:5; Iok-hān 20:12）.
-
Bōng-lāi ū kàu -gia̍h kng-soàⁿ thang hō͘ Iok-hān tī Chú koh-oa̍h hit chá-hhí(sic.), tuì bōng-kháu khoàⁿ ji̍p-khì; tī Chú khǹg sin-si ê só͘-chāi ū khǹg hiah ê chat I ê iù-tē-pò͘ chin bêng（Iok-hān 20:4）. Tī thiⁿ tú phú-kng sî ē thang khoàⁿ kàu chiah-nih chheng-chhó, sī in-uī ū thiⁿ-thang ê chhái-kng ê iân-kò͘.
-
Tī bōng-kháu ū chi̍t tiâu chio̍h-kau thang kō bōng-mn̂g chio̍h.
-
Bōng-chhiûⁿ ū chi̍t-pō͘-hūn siū kòng-pháiⁿ. Sī in-uī Lô-má hông-tè Trajanus（98-117） ài phah-bia̍t Ki-tok-kàu, só͘-í bēng-lēng huí-hoāi Iâ-so͘ ê sū-chek, chiū chiong I ê bōng kā i kòng-phoàⁿ, koh kā i thūn-ba̍t khí-lâi.
-
Tī chit ê bōng-kháu ê tē-siōng thang khoàⁿ tio̍h chi̍t ê sé-lé poâⁿ ê chō ê jiah. Só͘-í thang khak-sìn tī chit ê bōng-kháu, kí-hêng si-sián-sek.
III. Hn̂g. Koán-lí ê lâng pí chit-phiàn the̍h-á, kā goán kóng, “Lán
ê Chú m̄-nā bâi-chòng tī chia,koh-oa̍h hit chá-khí ū tī chia chhut-hiān hō͘ Boa̍t-tāi-lia̍p ê Má-lī-a khoàⁿ-kìⁿ.” Kì-tit hit chá-khí, Má-lī-a uī-tio̍h chhoē bô Chú ê sin-si teh thî-khàu, Chú chhut-hiān kap i kóng-oē, mn̄g i siáⁿ-sū thî-khàu, teh chhoē sím-mi̍h? I phah-sǹg I sī kò͘ hn̂g ê lâng, kiò I kóng, “ Thâu-ke ah……“（Iok-hān 20:11-18）. Ū-iáⁿ, tī chiah ê toā châng bō͘-sēng ê chhiū-ba̍k ê hn̂g-lāi, iông-īⁿ thang siūⁿ chhut hit chá-khí só͘ hoat-seng chit ê sū-si̍t. Tī chit ê hn̂g só͘ ū ê tiâu-kiāⁿ tú-tú kap Hok-im-su ê kì-sū saⁿ-tuì.
I ēng chiah chò lí-iû kui-la̍p ê kiat-lūn sī ài kóng, “ chit ê soaⁿ-lûn-á chiàⁿ sī Chú siū tèng ê Kok-kok-thaⁿ, chit hn̂g-á chiàⁿ sī A-lī-má-thài ê Iok-sek ê, chit ê bōng chiàⁿ sī Chú ê bōng. Goán thiaⁿ liáu iā kám-kak put-chí ū lí-khì. In-uī lí-lūn chéng-jiân, chèng-kù chhiong-chiok. In-uī nā m̄-sī Chú ê bōng ū sím-mi̍h lí-iû beh khòng-phoà chit ê khòng-chhiû? Koh ū sím-mi̍h lí-iû kéng tī chit ê bōng-chêng lâi siū sé? Bô-lūn tuì Hok-im-su ê kì-sū, á-sī tuì hiān-hóng ê chhui-sióng lóng thang kap i ê chú-tiuⁿ tông-ì.
(Thāi-sio̍k)
漢羅（Ùi原文改寫）
聖地訪問記(13)
12)Ko-teng (戈登 Gordon) ê各各他.(1)
(接頂號第11面)
劉華義
1962/2/15 16-18
有一個城離咱真遠，
有山佇hit城外;
咱主佇hia釘十字架，
受死，救你佮我。
咱每擺吟這首詩ê時，咱ê心真受感動;因為做詩ê先生C.F. Alexander佇這首詩ê內面真gâu描寫主受釘ê狀況kap hit-ê意義。Koh作曲ê先生T.L. Hately gâu配曲,致到予這首詩成做出名ê聖詩，翻譯佇逐國ê腔口,成做代代大大細細ê基督徒愛吟ê聖詩中ê一首。佇這首詩,做詩ê先生報咱知主受釘ê所在聖經ê記事有吻合。論耶穌受釘ê所在，照聖經所記:
1.佇城外。約翰19:17講：「耶穌夯家己ê十字架出去到一个名叫頭殼碗ê所在，希伯來ê話叫做各各他。」希伯來13:12講：「耶穌因為beh用家己ê血予百姓成聖，亦受苦佇城門外.」
2.近城（離城無遠）。約翰19:20講，「耶穌受釘ê所在近城。」
3.是佇路邊。馬可15:29講,「經過ê人」褻瀆伊……
4.「釘十字架ê所在有園」（約翰 19:41)，閣不止近（19:42）。
5.園內有墓（約翰 19:41)。
a.墓是佇石甓所拍ê（馬太 27:60; 路加 23:53）.
b.墓是新--ê,未捌有人葬（路加 23:53）.
c.墓口會通予一丟石來塞墓門。
d.這个墓是尊貴ê議員亞利馬太ê約瑟私人ê所有.
6.咱ê主就是埋葬佇這个墓。馬太27:60講,「Hē佇伊家己ê新墓。」
約80年前，有一位英國ê將軍叫Ko-teng,伊是熱心敬虔ê基督徒。伊tiâu-kang來到耶路撒冷調查研究主耶穌ê事蹟。伊亦是對聖墓教會失望ê一个人，所以照頂面所提起聖經所記載論主耶穌受釘ê條件，一項一項來斟酌，費了濟濟ê光陰,心神kap金錢，就佇現在大馬色城門口ê東北角約250公尺ê所在ê一个山崙仔kap chiap佇hit-ê山崙仔ê隔壁ê一區花園，kā伊斷定講：chia正是主受釘kap埋葬ê所在。這个山崙仔現時kā伊稱呼講是Ko-teng ê各各他，也hit區園因為有一个石墓kā伊叫做「庭園ê墓」。
對聖墓教會真大失望ê阮，隨時予àn-nāi ê人chhoā過耶路撒冷ê街路出大馬色城門來到佇「庭園ê墓。」現時園有用懸ê石牆圍起來. 拍門ê時,有一位貴格會ê管理員出來kā阮說明.園內約有分外地,有種樹木花草，茂盛koh好看。伊佇chia報阮看4項。
I. 戈登ê各各他。伊chhoā阮到佇園內ê東南角ê一个懸台.伊對hia報阮看佇隔壁ê一座山崙仔。這座山崙仔無真懸,離路面約有4丈懸.這座石花石ê山崙仔，現時是做回回教徒ê墓埔。這座山崙仔ê 南爿ê部份是斷崖。佇hia因為日久受風霜ê風化佇石phiâ有幾若khang ê洞khang. 其中有3 khang排3角形,若對遠遠看起來，拄拄親像死人ê頭殼碗ê兩蕊目睭khang佮鼻孔ê形狀。Chiah-ê洞khang亦叫做耶利米ê洞khang.穩當是kap先知耶利米ê傳記有關連。因為為著這个山洞看起來親像頭殼碗，猶太人chiah叫這所在做頭殼碗，koh 戈登將軍亦chiah敢斷定chia就是真正ê各各他。
II.石鑿ê墓。佇花園內ê北爿石壁hia有這个]墓。這个墓有一个細細ê門thang出入,也佇墓口有這條石溝, 通kō大石通sat hit-ê門。門ê正爿頂面有一个細細khang做天窗thang採光。Nǹg入去墓內，因為天窗ê採光有夠額，bē感覺暗。內面約2丈深，丈八闊，也隔做差不多平大間 ê 2部份。對門入去這部份是空地,也其他hit部份是比hit部份khah 低尺外，佇hia有三个墓曠,這三个墓形拄拄親像コ形.南北爿邊掠排各一个，亦佇這兩个中間有一个細--ê.明明這个墓是屬佇私khia ê家族墓，毋是公墓。北爿hit-ê墓捌用過了，其他ê 2个毋捌用過 ê jia̍h.管理ê人出力強調講這个是主ê墓。因為
1.是未捌用koè ê墓（約翰19:41）。
2.墓頭，墓尾有小可ê空地夠額予2个天使通坐佇hia（馬可16:5;約翰20:12）。
3.墓內有夠額光線通予約翰佇主koh活hit早起,對墓口看入去;佇主囥身屍ê所在有囥hiah-ê紮伊ê幼苧布真明（約翰20:4）。佇天拄昲光時ē通看到chiah-nih清楚,是因為有天窗ê採光ê緣故。
4.佇墓口有這條石溝通kō墓門石。
5.墓牆有一部分受摃歹。是因為羅馬皇帝Trajanus（98-117）愛拍滅基督教，所以命令毀壞耶穌ê事蹟，就將伊ê墓kā伊摃破, koh kā伊thūn密起來。
6.佇這个墓口ê地上通看著一个洗禮盤ê座ê jiah.所以通確信佇這个墓口，舉行施洗式(si-sián-sek).
III.園。管理ê人比這-phiàn宅仔, kā阮講：「咱ê主毋若埋葬佇chia,koh活hi̍t早起有佇chia出現予抹大拉ê馬利亞看見。」記得hit早起，馬利亞為著揣無主ê身屍teh啼哭，主出現kap伊講話，問伊啥事啼哭，teh揣啥物?伊拍算伊是顧園ê人，叫伊講：「頭家ah……」（約翰20:11-18）。有影,佇chiah ê大叢茂盛ê樹木ê園內，容易thang想出hit早起所發生這个事實。佇這个園所有ê條件拄拄kap福音書ê記事相對。
伊用chiah做理由歸納ê結論是愛講：「這个山崙仔正是主受釘ê各各他，這園仔正是亞利馬太ê約瑟ê,這个墓正是主ê墓。阮聽了也感覺不止有理氣。因為理論整然,證據充足。因為若毋是主ê墓有啥物理由beh摃破這个曠牆? Koh有啥物理由揀佇這个墓前來受洗?無論對福音書ê記事，á是對現況ê揣想攏thang kap伊ê主張同意。
(待續)