聖地訪問記(12)
Sèng-tē hóng-mn̄g-kì (12)
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 劉華義 Lâu Hoâ-gī |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第879號 |
| 日期 | 1962/2 |
| 頁數 | 8-10 |
白話字（原文數位化）
Sèng-tē hóng-mn̄g kì (12)
11)Kok-kok-thaⁿ
(Chiap téng hō tē 11 bīn)
Lâu Hoâ-gī
1962/2/1 8-10
“Iâ-so͘ ka-kī giâ I si̍p-jī-kè chhut-khì, kàu chi̍t ê miâ kiò Thâu-khak-oáⁿ ê só͘-chāi, Hi-pek-lái(sic.) ê oē kiò-choè Kok-kok-thaⁿ, tī hia tèng I tī si̍p-jī-kè “ (Iok-hān 19:17, 18). Hiān-chāi tī Chú tèng si̍p-jī-kè ê só͘-chāi (chiū-sī Via Dolorosa ê chiong-tiám) ū chi̍t keng chin toā keng ê lé-pài-tn̂g, kiò-chò Sèng-bōng kàu-hoē (The church of the Holy sepulchre). uī-tì sī tī siâⁿ-lāi ê sai-pak kak. Tī Chú ê sî-tāi chit ê só͘-chāi sī tī siâⁿ-chhiûⁿ goā. Kīn tī Sèng-bōng kàu-hoē ū lēng-goā chi̍t-keng lé-pài-tn̂g, sī sio̍k Hi-lī-nî chèng-thóng kàu-hoē, tī lé-pài-tn̂g ê lāi-bīn ē thang khoàⁿ-tio̍h tng-sî ê siâⁿ-piah ê chi̍t-pō͘-hūn, thang chèng-bêng hiān-sî ê Sèng-bōng kàu-hoē chiū-sī tī chá-sî ê siâⁿ-goā. Chú-āu 326 nî Kun-su-tàn-teng hông-tè hông-tè ū bēng-lēng Kam-tok Má-ka-liú-sù tiāu-cha Chú siū tèng kap bâi-chòng ê só͘-chāi. Chiàu lán só͘ chai, tuì khí-thâu kàu-hoē tú-tio̍h Iû-thài ê koaⁿ, bîn hām-hāi, koh āu-lâi Lô-má chèng-hú ia̍h toā pek-hāi, tì-kàu chē-chē Ki-tok-tô͘ sûn-kàu. Só͘-í koan-liân tī Chú ê sū-chek ê kó͘-chek bē thang sió-sim pó-chûn, jî-chhiáⁿ ū só͘-chāi ia̍h siū huí-hoāi khì. Nā-sī i-chiàu Má-ka-liú-sù ê pò-kò, Kun-sū-tàn-teng hông-tè chiū khí nn̄g chō lé-pài-tn̂g. Chi̍t chō khí tī Chú tèng si̍p-jī-kè ê só͘-chāi, koh chi̍t chō khí tī Chú bâi-chòng ê só͘-chāi. Chit nn̄g keng sī tī 336 nî chùn-kang. Keng-koè chē-chē nî ê piàn-chhian, te̍k-pia̍t Hoê-hoê-kàu chiàm-niá Iâ-lō͘-sat-léng í-āu, tī 1010 nî ū huí-bia̍t chiah ê kiàn-tiok-bu̍t. Kàu si̍p-jī-kun lâi khoe-ho̍k sèng-tē tī 1099 nî, in chiū tī goân-pún ê só͘-chāi koh-chài tiōng-kiàn. Chit pái in ū chiong chit phiàn le̍k-sú-tek ê só͘-chāi lóng pau-hâm chò-hoé khí chò chi̍t keng Lô-má sek ê toā kiàn-tiok-bu̍t. Chit keng tī 1808 nî ū tú-tio̍h hoé-sio. Chóng-sī 1810 nî kā i siu-kiàn, chiū pó-chûn kàu kin-á-ji̍t. Tī chit keng kàu-hoē ū nn̄g ê toā ê îⁿ-îⁿ ê chhù-téng. Sai-pêng hit ê , sī Lō͘-se-a kàu-hoē só͘ hōng-hiàn ê chîⁿ lâi khí ê thih-kin chuí-nî ê hiān-tāi-sek ê kiàn-tiok-bu̍t. Chit ê îⁿ chhù-téng sī khàm tī Chú só͘ bâi-chòng ê bōng-téng. Sèng-bōng kàu-hoē ê chiàⁿ-bīn sī ǹg-tī lâm-pêng. Chit-bīn ê piah sī si̍p-jī-kun sî-tāi só͘ khí ê. Só͘-í í-keng ū 900 goā nî kú, hiān-sî ēng thih-ki chò kè lâi pó͘-kiông, ēng án-ni lâi ū-hông tó-hoāi. Chit-bīn sī nn̄g-chàn koân, kok chàn ū nn̄g ê oan-kong(sic.) mn̂g saⁿ-liân. Téng-bīn chàn hit ê mn̂g, sī chò thang-á chhái-kng ê lō͘-ēng, ē-bīn ê nn̄g ê mn̂g sī chò chhut-ji̍p mn̂g. Chóng-sī chí-ū khui sai-pêng bīn chit ê teh sú-iōng, iā tang-pêng mn̂g that khí-lâi. Tī chit ê oan-kong(sic.) mn̂g ē thang khoàⁿ chhut 1000 nî chêng ê suí ê chng-thāⁿ. Kiàn-tiok-bu̍t chin toā keng, koh bô kàu-gia̍h khàng-tē thang thiu-thè,só͘-í bē thang hi̍p tio̍h choân-kéng, nā m̄-sī chí-ū hip tio̍h chhù-téng, chiū-sī kan-ta hip tio̍h tē-siōng ê chit-pō͘-hūn nā-tiāⁿ. Ji̍p kàu lāi-bīn, in-uī sī toā keng chhù, koh chhái-kng bô cha̍p-hun lí-sióng, tì-kàu lāi-bīn chi̍t phiàn sī im-àm. Tī goā-bīn kiông-lia̍t ê ji̍t-kng-soàⁿ ē, hut-jiân ji̍p-khì àm-àm ê chhù-lāi, tio̍h ài ū kuí-nā hun cheng kú, ba̍k-chiu chiah ē koàn-sì thang khoàⁿ-kìⁿ. Tī mn̂g ê siang-pêng ū chóng-pho͘ ê khoán, tī hit téng-bīn ū kuí-nā ê A-lat-pek lâng chē teh kóng-oē. In sī kò͘-mn̂g ê lâng. Tī tang-pêng peh chiūⁿ cha̍p-goā chàn gîm-á téng, ū nn̄g chō chè-toâⁿ saⁿ lia̍h-pâi, chi̍t chō sī Thian-chú-kàu ê chè-toâⁿ, ū tiám chek koh sio-hiuⁿ,teng tiàu kàu luí-luí tuī-tuī. Chiàu soat-bêng ê lâng kóng, Chú giâ si̍p-jī-kè kàu chia, peng-teng chiū thǹg khì I ê saⁿ , hō͘ I tó tī si̍p-jī-kè kā I tèng-tiâu tī chhâ-nih. Keh-piah ê chè-toâⁿ chiū-sī sio̍k Hi-lī-nî chèng-thóng kàu-hoē ê, kóng tī chia peng-teng chiong Chú ê si̍p-jī-kè chhāi tī chia. Sîn-hū kā goán kóng tī chit ê chè-toâⁿ ē, ū 3 khang, chèng-bêng 3 ki si̍p-jī-kè khiā tī chia, chū-jiân tiong-ng hit khang chiū-sī Chú ê si̍p-jī-kè só͘ chhāi ê. Koh tī chè-toâⁿ āu ū chi̍t ki toā si̍p-jī-kè, iā ū Iâ-so͘ ê siōng ê tiau-khek tī hit téng-bīn. Chiàu thiaⁿ kóng tī kì-liām Chú ê siū-lān chiu (Holy week) tī chia ū kí-hêng te̍k-pia̍t ê gî-sek. Chiū-sī Toā-chú-kàu chiong si̍p-jī-kè téng ê Iâ-so͘ ê siōng kā i luī--lo̍h--lâi, iā ēng iù-tē-pó͘ kā i pau, kng kàu tī Chú ê bōng. Koh tī Koh-oa̍h-cheh hit chá-khí, ia̍h kàu Chú ê bōng, Toā-chú-kàu ji̍p-khì bōng-lāi ê tōng-hia̍t, tuì hia tiám hoé chhut-lâi,chit ê hoé chiū it-ti̍t lâi chiap tiám tī lóng-chóng hù hoē ê lâng só͘ gia̍h ê la̍h-chek. Tuì án-ni la̍h-chek ê kng toā hòng kng-bêng. In-uī m̄-sī hit ê sî-cheh, só͘-í goá bē thang chham-ka lâi khoàⁿ chit ê gî-sek, chóng-sī tuì kì-lio̍k ê siá-chin ē thang sióng-siōng hit ê hô-hoa ê gî-sek.
Téng-bīn só͘ kóng chit nn̄g ê chè-toâⁿ sī sio̍k tī khah koân ê tē-jī kai ê uī-tì, goán chiū koh lo̍h cha̍p-goā chàn ê chio̍h gîm-á, lâi kàu tī chi̍t tè pe̍h-chio̍h ê bīn-chêng. Chio̍h ê tn̂g iok 6 chhioh, khoah 2 chhioh goā. Chio̍h-téng iā ū tiàu chē-chē teng. Soat-bêng ê kóng, chit tè chio̍h, chiū-sī hit ji̍t gī-oân A-lī-má-thài ê Iok-sek tuì chóng-tok Pí-lia̍p-to chhéng Chú ê sin-si, tit-tio̍h hú-khó, chiū kap Nî-ko-tî-bó͘ lâi bâi-chòng Chú. In ū chiong Chú ê sin-si tuì si̍p-jī-kè luī--lo̍h-lâi, khǹg tī chit tè chio̍h-téng lâi sé, soà ēng iù-tē-pò͘ kā I chat khí-lâi.
Koh lâi chiū kàu tī khah lāi-bīn pêng tī îⁿ ê thian-pông ē, tī khoah ê khàng-tē tiong ū chit keng kiàn-tiok-bu̍t. Chit só͘-chāi chiū-sī Chú ê bōng. Tī chè-toâⁿ ê āu-bīn ū chi̍t ê sè-sè ê mn̂g, nā la̍p chîⁿ chiū thang ji̍p lāi-bīn khì khoàⁿ, kóng chiū-sī khǹg Chú ê sin-si ê só͘-chāi. Tī hit lāi-bīn ū chi̍t ê chio̍h-pán, chiū-sī kóng khǹg Iâ-so͘ ê sin-si tī hia. Lāi-bīn ū tiám la̍h-chek, koh tī mn̂g ê thâu-chêng ū chi̍t tè chio̍h-phìⁿ, kóng sī tng-sî Chú ê bōng-mn̂g ê chio̍h ê chi̍t-pō͘-hūn.
àn-nāi ê lâng koh chhoā goán ji̍p khah lāi-bīn, tī hia koh ū chi̍t ê chè-toâⁿ, kóng sī Chú koh-oa̍h hit chá-khí chhut-hiàn hō͘ Boa̍t-tāi-lia̍p ê Má-lī-a khoàⁿ-kìⁿ ê só͘-chāi (Iok-hān 20:11-11). āu-lâi goán koh lo̍h kàu chi̍t ê put-chí toā ê chio̍h-tōng lâi.Kóng, tī chia chá-ji̍t ū hiat 3 ki si̍p-jī-kè. Ū chi̍t ê hū-jîn-lâng tī Chú sí-āu, uī-tio̍h i ê pīⁿ koh lâi kàu hêng-tiûⁿ(刑場), khak-sìn i nā bong-tio̍h I ê si̍p-jī-kè chiū ē tit i-tī, chhin-chhiūⁿ Chú chāi-sè ê jit(sic.) hiat-lāu ê hū-jîn-lâng bong-tio̍h I ê saⁿ-á-ku ê chhiu, pēⁿ chiū hó-khì. I chiū chhun-chhiú sūn-sū lâi bong chiah ê si̍p-jī-kè. Bong tio̍h hit tiong-kan ê chi̍t kî ê sî, kó-jiân i ê pēⁿ chek-sî hó. Chiū chai hit ki sī Chú ê si̍p-jī-kè.Goá chai che sī thoân-soat, put-kò ēng chit ê thoân-soat beh lâi chèng-si̍t chit só͘-chāi si̍t-chāi sī Chú siū tèng kap bâi-chòng ê só͘-chāi. Koh ū A-lī-má-thài ê Iok-sek ê bōng tī Chú ê bōng ê ē-kha chân ê tōng-hia̍t. án-ni chit keng lé-pài-tn̂g tī chit ê chhù-téng ē-bīn pau-koat chiah-nih chē ê kó͘-chek. Si̍t-chāi chin toā koh khoah, goá iā m̄-chai toā kàu cháiⁿ-iūⁿ, chí-ū chai chiàm chin toā phiàn tē, in-uī tī hia kiâⁿ lâi kiâⁿ khì, peh koân lo̍h kē, tio̍h ài huì siong-tong ê sî-kan.
án-ni thang sióng-siōng chia chiū-sī siâⁿ-goā ê soaⁿ-lûn-á, bô pêⁿ-tháⁿ, koân-koân kē-kē ê bōng-po͘. Chóng-sī hiān-chāi hō͘ chi̍t ê chhù-téng kā i khàm-teh, koh siū koè jîn-kang ê chéng-tùn, só͘-í bē thang kám-kak chia sī chá-sî ê bōng-tē. Tng-sî chū-jiân ê goân-hêng lóng bô-khì, liân chi̍t-sut-á to bē thang khoàⁿ-tio̍h, lóng sī keng-koè lâng ê kang-hu. Koh ū hiah ê chè-toâⁿ, ū la̍h-chek, ū hiuⁿ-ian, í-ki̍p kî-thaⁿ ê chng-thāⁿ mi̍h, hō͘ chit ê bōng-po͘ pìⁿ chiâⁿ chhin-chhiūⁿ tōng-hia̍t sîn-pì ê phok-bu̍t-koán. Sui-bóng chia sī Chú siū tèng sí thè-sio̍k jîn-luī ê toā chè-toâⁿ,nā-sī in-uī khoân-kéng ê in-toaⁿ, bē thang hō͘ goá hoat-seng chhim-khek ê kám-tōng. Che m̄-nā sī goá kò-jîn ê ìn-siōng, chha-put-to muí chi̍t ê hóng-mn̄g-chiá iā sī án-ni kóng. Tuì khoàⁿ chit keng kàu-hoē koh ū chi̍t hāng hō͘ goá sit-bāng--ê, chiū-sī tī siāng chi̍t ê chhù-téng ê ē-bīn, hiah-ni̍h chē kàu-phài siat in ê chè-toâⁿ tī chia tī hia. Chú tī si̍p-jī-kè téng sí, sī beh chū-chi̍p choân jîn-luī, thong-koè I ê sí tit-tio̍h sio̍k-hoê chò Siōng-tè ê kiáⁿ. I sī chhin-chhiūⁿ ke-bú beh chū-chi̍p i ê kiáⁿ. Kì-tit Chú tī siū tèng ê chìn-chêng àm uī-tio̍h ha̍k-seng khún-chhiat ê kî-tó, chiū-sī kóng, “Sèng ê Pē ah……pó-siú in, hō͘ in choè chi̍t ê .” (Iok-hān 17:11) Chóng-sī tī chia hoán-tńg uī-tio̍h kàu-phài (lâng ê in-sò͘) kā i hun-khui kàu chiah chē. Chú ài khioh chò tui, chóng-sī só͘-uî(sic.) I ê ha̍k-seng hoán-tńg kā i hun-soàⁿ……Si̍t-chāi tuì put-khí Chú.
(Thāi-sio̍k)
漢羅（Ùi原文改寫）
聖地訪問記(12)
11)各各他
(接頂號第11面)
劉華義
1962/2/1 8-10
「耶穌家己夯伊十字架出去，到一个名叫頭殼碗ê所在，希伯來ê話叫做各各他，佇hia釘伊佇十字架」(約翰 19:17， 18)。現在佇主釘十字架ê所在 (就是Via Dolorosa ê 終點) 有一間真大間ê禮拜堂，叫做聖墓教會。位置是佇城內ê西北角。佇主ê時代這个所在是佇城牆外。 近佇聖墓教會有另外一間禮拜堂，是屬希利尼正統教會，佇禮拜堂ê內面會通看著當時ê城壁 ê一部分，thang證明現時ê聖墓教會就是佇早時ê城外。主後326年君士但丁皇帝有命令監督Má-ka-liú-sù調查主受釘kap埋葬ê所在。照咱所知，對起頭教會拄著猶太ê官，民陷害，koh後來羅馬政府亦大迫害，致到濟濟基督徒殉教。所以關連佇主ê事蹟ê古蹟袂通小心保存，而且有所在亦受毀壞去。若是伊照Má-ka-liú-sù ê報告，君士但丁皇帝就起兩座禮拜堂。一座起佇主釘十字架ê所在，閣一座起佇主埋葬ê所在。這兩間是佇336年竣工經過濟濟年ê變遷，特別回回教佔領耶路撒冷以後，佇1010年有毀滅chiah-ê建築物。到十字軍來恢復聖地佇1099年，in就佇原本ê所在koh再重建。這擺in有將這phiàn歷史的ê所在攏包含做伙起做一間羅馬式ê大建築物。這間佇1808年有拄著火燒。總是1810年kā伊修建，就保存到今仔日。佇這間教會有兩个大ê圓圓ê厝頂。西爿hit-ê，是露西亞教會所奉獻ê錢來起ê鐵筋水泥ê現代式ê建築物。這个圓厝頂是蓋佇主所埋葬ê墓頂。聖墓教會ê正面是向佇南爿。這面ê壁是十字軍時代所起ê。所以已經有900外年久，現時用鐵支做架來補強，用按呢來預防倒壞。這面是兩層懸， 各層有兩个圓拱門相連。頂面層hit-ê門，是做窗á採光ê路用，下面ê兩个門是做出入門。總是只有開西爿面這个teh使用，也東爿門塞起來。佇這个圓拱門ē thang看出1000年前 ê 媠 ê 裝thāⁿ。建築物真大keng， koh無夠額空地通抽退，所以袂通翕著全景，若毋是只有翕著厝頂，就是干但翕著地上ê這部份若定。入到內面，因為是大間厝，koh採光無十分理想，致到內面一phiàn是陰暗。佇外面強烈ê日光線下，忽然入去暗暗ê厝內，著愛有幾若分鐘久，目睭chiah會慣勢通看見。佇門ê雙爿有總舖ê款，佇hit頂面有幾若ê阿拉伯人坐teh講話。In是顧門ê人。佇東爿peh上十外層gîm-á頂有兩座祭壇相掠排，一座是天主教ê祭壇，有點燭koh燒香，燈吊到纍纍墮墮。照說明ê人講：主夯十字架到chia，兵丁就褪去伊ê衫，予伊倒佇十字架kā伊釘tiâu佇柴裡。 隔壁ê祭壇就是屬希利尼正統教會ê，講佇chia兵丁將主ê十字架chhāi佇chia。神父kā阮講佇這个祭壇ē，有3 khang，證明3支十字架徛佇chia，自然中央hit khang就是主ê十字架所chhāi ê。 Koh佇祭壇後有一支大十字架，也有耶穌ê像ê雕刻佇hit頂面。照聽講佇記念主ê受難週 (Holy week) 佇chia有舉行特別ê儀式。就是大主教將十字架頂ê耶穌ê像kā伊縋--落--來，也用幼苧布kā伊包， 扛到佇主ê墓。Koh佇koh活節hit早起，亦到主ê墓，大主教入去墓內ê洞穴，對hia點火出來，這个火就一直來接點佇攏總赴會ê人所舉ê蠟燭。對按呢蠟燭ê 光大放光明。因為毋是hit-ê時節，所以我袂通參加來看這个儀式，總是對記錄ê寫真會通想像hit-ê豪華ê儀式。
頂面所講這兩个祭壇是屬佇較懸ê第二階ê位置，阮就koh落十外層ê石gîm-á，來到佇一塊白石ê面前。石ê長約6尺，闊2尺外。 石téng也有吊濟濟燈。說明ê講：這塊石，就是hit日議員亞利馬太ê約瑟對總督彼拉多請主ê身屍，得著許可，就kap尼哥底母來埋葬主。In有將主ê身屍對十字架縋--落來，囥佇這去石頂來洗，紲用幼苧布kā伊紮起來。
Koh來就到佇khah內面爿佇圓ê天房下，佇闊ê空地中有這間建築物。這所在就是主ê墓。佇祭壇ê後面有一个細細ê門，若納錢就通入內面去看， 講是囥主ê身屍ê所在。 佇hit內面有一个石板， 就是講囥耶穌ê身屍佇hia。 內面有點蠟燭，koh佇門ê頭前有一塊石片，講是當時主ê墓門ê石ê一部份。
àn-nāi ê人koh chhoā阮入khah內面，佇hia koh有一個祭壇，講是主koh活hit早起出現hō͘抹大拉ê馬利亞看見ê所在(約翰 20:11-11)。後來阮koh落到一个不止大ê石洞來。講：佇chia早日有hiat 3 支十字架。有一個婦jîn人佇主死後，為著伊ê病koh來到刑場，確信伊若摸著伊ê十字架就ē得醫治，親像主在世ê日血漏ê婦jîn人摸著伊ê衫仔裾ê鬚， 病就好去。伊就伸手順序來摸chiah-ê十字架。摸著hit中間ê一支ê時，果然伊ê病即時好。就知hit ki是主ê十字架。我知這是傳說，不過用這个傳說beh來證實這所在實在是主受釘kap埋葬ê所在。Koh有亞利馬太ê約瑟ê墓佇主ê墓ê下跤層ê洞穴。按呢這間禮拜堂佇這个厝頂下面包括chiah-nih濟ê古蹟。實在真大koh闊，我也毋知大到怎樣，只有知佔真大phiàn tē，因為佇hia行來行去，peh懸落低，著愛費相當ê時間。
按呢thang想像chia就是城外ê山崙仔，無平坦，高高低低ê墓埔。總是現在予一个厝頂kā伊蓋teh， 閣受過人工ê整頓，所以袂通感覺chia是早時ê墓地。當時自然ê原形攏無去，連一屑仔都袂通看著，攏是經過人ê工夫。Koh有hiah-ê祭壇，有蠟燭，有香煙，以及其他ê裝thāⁿ物，hō͘這个墓埔變成親像洞穴神袐ê博物館。雖罔chia是主受釘死替贖人類ê大祭壇，若是因為環境ê因端，袂通予我發生深刻ê感動。這毋若是我個人ê印象，差不多每一个訪問者也是按呢講。對看這間教會koh有一項予我失望--ê，就是佇siāng一个厝頂ê下面，hiah-ni̍h濟教派設in ê祭壇佇chia佇hia。主佇十字架頂死，是beh聚集全人類，通過伊ê死得著贖回做上帝ê囝。伊是親像雞母beh聚集伊ê囝。記得主佇受釘ê進前暗為著學生懇切ê祈禱，就是講：「聖ê父ah……保守in， hō͘ in做一个。」（約翰 17:11）總是佇chia反轉為著教派（人ê因素）kā伊分開到chiah濟。主愛拾做堆，總是所謂伊ê學生反轉kā伊分散……實在對不起主。
(待續)