清教徒的精神
Chheng-kàu-tô͘ ê cheng-sîn
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 王 Chú-chhiau Ông Chú-chhiau |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第875期 |
| 日期 | 1961/11 |
| 頁數 | 3 |
白話字（原文數位化）
Chheng-kàu-tô͘ ê cheng-sîn
Ông Chú-chhiau
1961年11月875期 3-4
Eng-kok ê lú-ông. Í-lī-sa-pek it-sè（Elizabeth I） tī 1559 nî hoat-pò͘ thóng-it-lēng（Act of Uniformity） hō͘ kok-lāi ê chong-kàu thóng-it.(Chit ê thóng-it-lēng sī sin-kàu choè toē-ki chham-ji̍p kū-kàu ê kàu-chí kap gî-sek). Che chiū-sī Eng-kok kok-kàu An-lip-kan kàu-hoē, chi̍t miâ Sèng-keng-hoē ê kiàn-li̍p.
1564 nî Eng-kok kàu-hoē-tiong ū lâng put-moá lú-ông Í-lī-sa-pek ê thóng-it-lēng, ài chìn-hêng kàu-hoē ê toā kái-kek, ài khak-li̍p kàu-hoē ê sûn-kiat chheng-khì (pure) ê kàu-soat, lú-ông iàm-o͘nn3 chiah ê chheng-kàu-tô͘ toā-toā pek-hāi in kàu tī Ngá-kok it-sè ê sî-chūn koh khah pâi-thek chheng-kàu-tô͘, tuì tī án-ni chiah ê chheng-kàu-tô͘ lī-khui Eng-kok tô-siám kàu goā-kok khì.
1640 nî Eng-kok lâng pek in hông-tè chiau-chi̍p gī-hoē; chheng-kàu-tô͘-tiong ê Tiúⁿ-ló-hoē phài tit-tio̍h So͘-kek-lân lâng ê oān-chō͘, tī 1649 nî chò-oân sìn-tiâu kap sió būn-tap, lâi koat-tēng Tiúⁿ-ló Kàu-hoē ê chèng-tī. Chheng-kàu-tô͘ āu-lâi hun-chò 2 phài, chi̍t phài sī Tiúⁿ-ló Kàu-hoē phài, ài tit So͘-kek-lân lâng kap chèng-hú ê oān-chō͘ lâi li̍p Tiúⁿ-ló chèng-tī. To̍k-li̍p-phài chú-tiuⁿchèng-hú bô kan-sia̍p kàu-hoē ê koân. Chheng-kàu-tô͘ ê chèng-tī-ka Khek-lîm-ui-ní（Cromwell）sí-liáu ông-chèng hoê-ho̍k āu. Cha-lí 2 sè soan-pò͘ kok kàu chun-siú tiâu-lē lāi giâm-hoa̍t bô beh sūn-thàn Kam-tok kàu-hoē ê kui-kí ê. Tuì tī án-ni chheng-kàu-tô͘ tī 1662 nî āu hō͘ lâng kiò-choè Hui kok-kàu chûn-siú(sic) phài（Nonconformists）á-sī Hui kok-kàu-tô͘（Dissenters）. Chheng-kàu-tô͘ si̍t-hêng kìm-chiú, kìm-hun kap giâm-siú Chú-ji̍t chù-tiōng sìn-gióng ê hùn-liān, koh in ê jia̍t-sêng kek-lē Ngá-kok it-sè oân-sêng hoan-e̍k Khim-tēng-e̍k ê Sèng-keng.
Chheng-kàu-tô͘ tiong chhut-miâ ê lâng sī tù Thian-lō͘ Le̍k-thêng ê Bûn Iok-hān（John Bunyan）, tù Sit Lo̍k-hn̂g ê Bí-ní-tun（John Milton）. Pa-kek-su-tāi（Richard Boxter） chèng-tī-ka Khek-lîm-uī-ní（Oliver Cromwell）téng.
Lūn kàu chheng-kàu-tô͘ ê cheng-sîn lán thang tuì kuí-nā tiám lâi kóng;
(1) Hoán-tuì lé-gî hêng-sek(反對禮儀進行式).
Eng-kok ê kàu-hoē goā-phoê sī Kam-kok chè-tō͘, nā-sī Thian-chú-kàu ê īⁿ-toan iû-goân tiàm tī in ê tiong-kan, bô ài chit khoán chhàu-bī ê lâng kiò-chò chheng-kàu-tô͘, ū lâng e̍k chò choa̍t-oè-tóng(絕穢黨) lâi tí-khòng kok-kàu. Chheng-kàu-tô͘ ê chhòng-siat-chiá Hù-pa Iok-hān tī 1550 nî siū-phài chò Kū-nó͘-sū-tāi （Gloacester）ê Kam-tok, tī chiū-jīm-sek i bô ài chhēng Kam-tok ê ho̍k-chong soà hō͘ lâng koaiⁿ-kaⁿ, āu-lâi tī Má-lī lú-ông ê sî siū hoé-hêng sio-sí. Che sī kî-tiong ê chi̍t lē. Khó-kiàn in chin iàm-o͘nn3 hêng-sek chú-gī.
(2) Chú-tiuⁿSiōng-tè ê chú-koân(主張上帝的主權)
Chheng-kàu-tô͘ chhim-chhim siū Khap-lîm Sîn-ha̍k ê éng-hióng chú-tiuⁿSiōng-tè ê chú-koân, chiū hōng Siōng-tè ê chí-ì choè chì-siōng ê hoat-chek, bô kiaⁿlâng ê koân-ui, ài Siōng-tè ê chí-ì oân-chiâⁿ tī ta̍k-hāng tāi-chì.
(3) Ka-têng ê chheng-khì(家庭的雅靜).
Chheng-kàu-tô͘ hui-siông chù-tiōng ka-têng ê chheng-khì, lâm-lú kan ê sûn-kiat, tuì ka-têng ū ko-siōng lí-sióng, tuì tī án-ni Eng-kok ê ka-têng ê koan-liām tī chit ê sî-tāi sêng-li̍p.
(4) Chèng-kàu hun-lī(政教分離)
Chheng-kàu-tô͘ tiong ê to̍k-li̍p-phài kek-lia̍t hoán-tuì chèng-hú ê kan-sia̍p kàu-chèng. Che sī kàu-hoē ê liông-sim, sìn-gióng sī bô siū jīm-hô ê hān-chè.
Sin-kàu sī hoán-tuì Lô-má ê kàu-koân. Nā-sī chheng-kàu-tô͘ sī hoán-tuì chèng-koân. In ài kàu-hoē kap chèng-hú ê hun-kài-soàⁿ, ài oē chin bêng. Te̍k-pia̍t To-má Khà-te̍k-lâi（Thomas Cartwright）(1535-1603)kap Lô-pek Pò͘-lâng（Robert Browne） chú-tiuⁿkàu-hoē eng-kai thoat-lī chèng-hú lâi to̍k-li̍p.
(5) Tiúⁿ-ló chèng-tī (長老政治)
To-má Khà-te̍k-lâi sī chiap-soà Hù-pà Iok-hān ê Khap-lîm chú-gī ê cheng-sîn ê kái-kek chú-gī-chiá. I sī chi̍t ê ki-bín phok-ha̍k koh put-khut ê lâng, chiàu i siūⁿ Sèng-keng m̄-nā sī sìn-gióng ê phiau-chún, iā-sī kàu-hoē chèng-tī ê phiau-chun. Kàu-hoē chèng-tī-tiong choè iu-siù ê chiū-sī tiúⁿ-ló chèng-tī. I tì-ì kó͘-chhui bîn-chú kiōng-hô ê tiúⁿ-ló chèng-tī lâi kong-kek choan-chè to̍k-chhâi ê kam-tok chèng-tī. Só͘-í tī tng-sî nā kóng chheng-kàu-tô͘ to sī teh chí hiah ê chú-tiuⁿtiúⁿ-ló chèng-tī ê lâng.
(6) Tui-kiû sìn-gióng ê chū-iû(追求信仰的自由)
Ngá-kok it-sè ê sî-chūn, siū kok-hoē ap-pek ê chheng-kàu-tô͘ tô-siám kàu Hô-lân ê. A-bú-sū-tek-tan（Amsterdam） kap Lâi-teng（Laiden）, tī 1620 nî tī Lâi-teng ê chheng-kàu-tô͘ 101 miâ chē chi̍t chiah chûn kiò-chò Gō͘ goe̍h hoe khì Bí-kok. In ū tú-tio̍h iau-gō kap koâⁿ ê kan-khó͘ tì-kàu sí chi̍t-poàⁿ ê lâng, keng-koè chi̍t ê tang-thiⁿ, tī 12 goe̍h 21 ji̍t chiūⁿ-lio̍k tī Bí-kok ê sin Eng-lân ê Phó͘-lí-māu-su, āu-lâi koh keng-koè chi̍t nî ê khai-thok, chiah tit-tio̍h toā siu-sêng, in moá-sim kám-siā Siōng-tè. Tī 1864 nî Bí-kok ê kok-hoē chè-tēng 11 goe̍h tē 2 lé-pài choè Kám-siā-cheh lâi siàu-liām in ê sûn-lé-chiá ê chó͘-sian（Pilgrim Fathers） ê khí-goân. Chiah ê sûn-lé-chiá ê chó͘-sian thang kóng sio̍k tī Eng-kok lâng tiong ê choè-hó ê chióng-luī. uī-tio̍h sìn-gióng ê chū-iû lâi keng-koè lâu-huih kap lâu ba̍k-sái chiah ji̍p tī in só͘ kî-thāi ê lâu ni kap lâu bit ê Ka-lâm-toē（Bí-kok）, só͘-í in sī ū chin chhim ê sìn-gióng chiah ē-thang chiah-nih toā mō͘-hiám, chiah ê iu-siù chheng-kàu-tô͘ chò Bí-kok cheng-sîn bûn-hoà ê ki-chhó͘, chhin-chhiūⁿ chhut-miâ ê Há-bu̍t Toā-o̍h（Harverd 1636）(sic.). Iâ-nó͘ Toā-o̍h（Yale 1700） Phó-lîm-su-tun（Princeton） kap Ko-lûn-pí-a（Coronbia）(sic.), lóng sī chheng-kàu-tô͘ kiàn-siat—ê.
漢羅（Ùi原文改寫）
清教徒的精神
王Chú-chhiau
1961年11月875期 3-4
英國的女王。以利沙白一世（Elizabeth I)佇1559年發佈統一令（Act of Uniformity）予國內的宗教統一。(這个統一令是新教做地基摻入舊教的教旨佮儀式)。這就是英國國教An-lip-kan教會，一名聖經會的建立。
1564年英國教會中有人不滿女王以利沙白的統一令，愛進行教會的大改革，愛確立教會的純潔清氣（pure）的教說，女王厭惡遮的清教徒大大迫害in到佇雅各一世的時陣閣較排斥清教徒，對佇按呢遮的清教徒離開英國逃閃到外國去。
1640年英國人逼in皇帝召集議會；清教徒中的長老會派得著蘇格籣人的援助，佇1649年做完信條佮小問答，來決定長老教會的政治。清教徒後來分做2派，一派是長老教會派，愛得蘇格籣人佮政府的援助來立長老政治。獨立派主張政府無干涉教會的權。清教徒的政治家克林威爾（Cromwell）死了王政回復後。查理2世宣布國教遵守條例內嚴罰無欲順趁監督教會的規矩的。對佇按呢清教徒佇1662年後予人叫做非國教遵守派（Nonconformists）á是非國教徒（Dissenters）。清教徒實行禁酒，禁薰佮嚴守主日注重信仰的訓練，閣in的熱誠激勵雅各一世完成翻譯欽定譯的聖經。
清教徒中出名的人是天路歷程的文約翰（John Bunyan），著失樂園的Bí-ní-tun（John Milton）。 Pa-kek-su-tāi（Richard Boxter）政治家克林威爾（Oliver Cromwell）等。
論到清教徒的精神咱通對幾nā點來講；
(1)反對禮儀進行式。
英國的教會外皮是監督制度，若是天主教的異端猶原踮佇in的中間，無愛這款臭味的人叫做清教徒，有人譯做絕穢黨來抵抗國教。清教徒的創設者Hù-pa Iok-hān佇1550年受派做Kū-nó͘-sū-tāi（Gloacester）的監督，佇就任式伊無愛穿監督的服裝紲予人關監，後來佇Má-lī女王的時受火刑燒死。這是其中的一例。可見in真厭惡形式主義。
(2)主張上帝的主權
清教徒深深受Khap-lîm神學的影響主張上帝的主權，就奉上帝的旨意做至上的法則，無驚人的權威，愛上帝的旨意完成佇逐項代誌。
(3)家庭的清氣(家庭的雅靜)。
清教徒非常注重家庭的清氣，男女間的純潔，對家庭有高尚理想，對佇按呢英國的家庭的觀念佇這个時代成立。
(4)政教分離
清教徒中的獨立派激烈反對政府的干涉教政。這是教會的良心，信仰是無受任何的限制。
新教是反對羅馬的教權。若是清教徒是反對政權。 In愛教會佮政府的分界線，愛畫真明。特別To-má Khà-te̍k-lâi （Thomas Cartwright）(1535-1603) 佮 Lô-pek Pò͘-lâng（Robert Browne）主張教會應該脫離政府來獨立。
(5)長老政治
To-má Khà-te̍k-lâi是接續Hù-pà Iok-hān的Khap-līm主義的精神的改革主義者。伊是一个機敏博學閣不屈的人，照伊想聖經毋nā是信仰的標準，也是教會政治的標準。教會政治中最優秀的就是長老政治。伊致意鼓吹面民主共和的長老政治來攻擊專制獨裁的監督政治。所以佇當時若講清教徒都是teh指遐的主張長老政治的人。
(6)追求信仰的自由
雅各一世的時陣，受國會壓迫的清教徒逃閃到荷蘭的。A-bú-sū-tek-tan (Amsterdam) 佮Lâi-teng(Leiden)，佇1620年佇Lâi-teng的清教徒101名坐一隻船叫做五月花去美國。In有拄著枵餓佮寒的艱苦致到死一半的人，經過這个冬天，佇12月21日上陸佇美國的新英蘭的Phó͘-lí-māu-su，後來閣經過一年的開拓，才得著大收成，in滿心感謝上帝。佇1864年美國的國會制定11月第2禮拜做感謝節來數念in的巡禮者的祖先（Pilgrim Fathers）的起源。遮的巡禮者的祖先通講屬佇英國人中的最好的種類。為著信仰的自由來經過流血佮流目屎才入佇in所期待的流奶佮流蜜的迦南地（美國），所以in是有真深的信仰才會通遮爾大冒險，遮的優秀清教徒做美國精神文化的基礎，親像出名的Há-bu̍t大學（Harverd 1636）。Iâ-nó͘大學（Yale 1700）Phó-lîm-su-tun（Princeton）佮Ko-lûn-pí-a（Coronbia）(sic.)，攏是清教徒建設—的。