智識的根本
Tì-sek ê kun-pún
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 吳天命 Gô͘ Thian-bēng |
| 卷期 | 台灣教會公報/北部教會 |
| 卷期 | 第659號 |
| 日期 | 1940/2 |
| 頁數 | 26-28 |
白話字（原文數位化）
Tì-sek ê kun-pún
(Gô͘ Thian-bēng)
194002 169 hō p.26-28
Chim-giân kóng,”Kèng-uì Iâ-hô-hoa sī tì-sek ê kun-pún” (Chim 1:7). Kèng-uì Iâ-hô-hoa sī tì-sek ê kun-pún, chiū-sī ha̍k-būn ê kun-pún; thang kóng chiū-sī tiat-ha̍k, kho-ha̍k ê kun-pún-tek goân-lí. ēng khiam-pi lâi kèng-uì Sèng-chheh só͘ chí-sī ê Siōng-tè, chiū-sī tit-tio̍h ha̍k-būn ê lō͘. Kiám ū iáⁿ án-ni. Cháiⁿ-iūⁿ nā bô kèng-uì Iâ-hô-hoa chiū boē tit-tio̍h chin ê tì-sek? Hiān-tāi ê phok-sū, ha̍k-chiá tek-khak beh chhiò kóng, che sī hô͘-soat. Chóng-sī phok-sū ê oē khah tio̍h, á-sī Sèng-chheh ê oē khah tio̍h, che sī lán tio̍h phoàⁿ-toàn ê būn-toê. Lán beh phoàⁿ-toàn chit ê būn-toê, tek-khak tio̍h kun-kù sè-kài ê ha̍k-būn-sú kap jîn-seng ê sū-si̍t.
Chhiáⁿ mn̄g sè-kài tiong, tì-sek choè tē-it chìn-pō͘ ê kok sī tī tó-uī? Sī Chi-ná, ìn-tō͘, Pho-su á m̄-sī. Chiah ê kok m̄-sī bô chhut toā ha̍k-chiá; chóng-sī ēng ha̍k-būn lâi chí-tō sè-kài--ê m̄-sī chiah ê kok. ēng ha̍k-būn chí-tō sè-kài ê, chiū-sī Eng-kok, Tek-kok, Hoat-kok, Bí-kok, I-tāi-lī kap Ka-ná tāi chiah ê kok. Taⁿ chiah ê kok, chiū-sī siū-tio̍h Ki-tok-kàu ê kám-hoà choè tē-it toā ê só͘-chāi. Ki-tok-kàu ū phó͘-ki̍p ê kok ha̍k-būn iā heng-sēng, che sī boē hó͘-tēng-tit ê sū-si̍t. Koh-chài Ki-tok-kàu kok ê tiong-kan, Kū-kàu kok kap Sin-kàu kok ê ha̍k-būn-kài iā sī ū cheng-chha. Tuì tāi-kio̍k lâi khoàⁿ. Sin-kàu kok pí Kū-kàu kok, kèng-uì Iâ-hô-hoa ê sim ū khah chhiong-sēng, tuì tī án-ni. Sin-kàu kok pí Kū-kàu kok, i ê tì-sek ha̍k-būn ū khah chìn-pō͘. Sio̍k tī Sin-kàu kok--ê, chiū-sī Eng-kok,Tek-kok, Bí-kok, Suī-se, Teng-boa̍t chaih ê, sio̍k tī Kū-kàu kok--ê, chiū-sī Hoat-kok, I-tāi-lī, Phô-tô-gâ, Se-pan-gâ chiah-ê. Lūn ha̍k-būn,tì-sek, hō͘-chiá sī boē pí-tit chiân-chiá. Kèng-uì Iâ-hô-hoa ê sim, Sin-kàu kok sī khah kiông-sēng, tì-sek ê thàm-kiû iā sī Sin-kàu kok khah kiông-sēng, án-ni tuì kok-bîn ê sìn-gióng kap tì-sek ê koan-hē khoàⁿ khí-lâi, chit kù kèng-uì Iâ-hô-hoa sī tì-sek ê kun-pún sī bô chhò.
Kok-bîn sī án-ni, m̄-chai kò-jîn cháiⁿ iūⁿ? Choè sè-kài tì-sek ê Sian-tō-chiá sī sím-mi̍h lâng? Sui-jiân m̄-bat Ki-tok, á-sī ngó͘-ge̍k Ki-tok ê lâng ê tiong-kan ū toā ha̍k-chiá tī-teh; iáu-kú chō-chiâⁿ sè-kài ê tì-sek ê kun-pún ê sī kèng-uì Iâ-hô-hoa, kèng-uì Ki-tok ê lâng. Kūn-sè tiat-ha̍k ê chó͘ thang kóng sīデカルト, nā bôデカルトchiū bô hiān-sî ê tiat-ha̍k. Taⁿ hō͘ i siⁿ-chhut i ê toā su-sióng ê tōng-ki sī sím-mi̍h? Kiám m̄ sī beh chiong Siōng-tè ê chûn-chāi lâi khǹg tī boē iô-tāng ê ki-chhó͘-téng ê jia̍t-chêng? Kèng-uì Siōng-tè ê sim, nā kāデカルトthe̍h khí-lâi, chiūデカルトbô pa̍t-mi̍h tī-teh. I sī jia̍t-sim ê Ki-tok-tô͘. ベーコンiā sī chi̍t ê hiān-tāi tiat-ha̍k ê chó͘, デカルトchoè chú-lí-soat ê chó͘, i sī choè keng-giām-lūn ê chó͘, in ê ha̍k-būn sui-jiân ū chéng-chéng ê khoat-hām, iáu-kú sī choè toā ha̍k-chiá teh chí-tō sè-kài ê su-sióng. I iā sī jia̍t-sim ê sìn-tô͘, nā bô kèng-uì Iâ-hô-hoa ê sim, chiū bô ū i ê toā tù-chok.
Chheng-ho͘ choè kūn-sè kho ha̍k ê chó͘ ê ニウトンcháiⁿ-iūⁿ? I ê ha̍k-būn ê kun-té chiū-sī kèng-uì Iâ-hô-hoa.Thiaⁿ án-ni, hiān-tāi ê ha̍k-chiá kiám-chhái beh tio̍h-kiaⁿ; chóng-sī sū-si̍t i ê toā hoat-kiàn, phì-jū chhin-chhiūⁿ ín-le̍k (引力) ê goân-chek ê kun-té, khak-si̍t sī chāi tī i ê tan-sûn koh chhim-oán ê sìn-gióng, chiū-sī kèng-uì Iâ-hô-hoa ê sim-liām. Toā ha̍k-chiá テトプニツツ, iā sī chit ê jia̍t-sim ê sìn-tô͘, koh sī chhim-oán ê Sîn-ha̍k-chiá.
Koan-hē chit ê būn-toê, lán só͘ boē-tit thang boē kì-tit ê chiū-sī toā tiat-ha̍k-chiáカント. Tī i siàu-liân ê sî hō͘ i hùn-khí lâi cheng-chìn tī ha̍k-kài, uī-tio̍h tiat-ha̍k, sîn-ha̍k lâi chō-chiâⁿ uí-tāi ê kang-chok ê tōng-ki sī sím-mi̍h? Chiū-sī ū chi̍t ji̍t, i tha̍k-tio̍hヒコームtiat-ha̍k ê hoâi-gî Siōng-tè ê gī-lūn ê sî, thòng-kám chū-kak i ê chek-sêng kóng, “Siat-sú ヒユーム ê tiat-ha̍k nā-sī ū-iáⁿ, goá ê pē-bú ê sìn-gióng chiū phò-hoāi, chit ê sìn-gióng tek-khak tio̍h chài kiàn-chō.” Tuì án-ni kó-jiân i ū chài kiàn-chō sìn-gióng ê ki-chhó͘, só͘-í thang kóngカントê toā tiat-ha̍k, iā sī sìn-gióng ê sán-bu̍t. Chhin-chhiūⁿ án-ni-siⁿ, lán khoàⁿ sè-kài ê ha̍k-bûn ê soaⁿ-chiam ê sî, chiū chai hiah ê toā ha̍k-chiá, toā chí-tō-chiá lóng sī chǹg-ji̍p hûn-tiong kap Iâ-hô-hoa kau-poê ê lâng. Si̍t-chāi beh tit-tio̍h chhim koh phok ê tì-sek ê pún-goân, sī chāi tī kèng-uì Iâ-hô-hoa ê sim. Lâng ê tì-sek tuì kèng-uì Iâ-hô-hoa oē chiâⁿ choè koh-khah kuì-tiōng--ê. Chāi tī kèng-uì Iâ-hô-hoa ê lâng, thàm-kiû thian-jiân-kài, sī kan-ná siau-iâu tī Pē ê hoe-hn̂g. Chhiū-hio̍h puh-íⁿ ê só͘-chāi, chiáu-á choè siū ê só͘-chāi, káu-hiā chhē chia̍h-mi̍h ê só͘-chāi, bô chi̍t hāng boē siū-tio̍h kám-hùn. Só͘-í chiū oē thàm-kiû koh thàm-kiû, lóng bô soah. Chit khoán ê ha̍k-chiá, bô-lūn kàu sím-mi̍h sî to iáu sī ha̍k-kài ê gín-á. Kan-ná chhin-chhiūⁿニウトンsó͘ kóng, chīn i ê chi̍t-sì-lâng só͘ ha̍k-si̍p--ê, iā put-kò sī chhin-chhiūⁿ khiā tī toā-hái-kîⁿ lâi khioh nn̄g-saⁿ lia̍p ê chio̍h-iù nā-tiāⁿ. Só͘-í kèng-uì Iâ-hô-hoa ê lâng, in ê tì-sek-io̍k sī bû-hān--ê, si̍t-chāi ê sìn-tô͘ kàu sí to iáu sī ha̍k-seng.
“Kèng-uì Iâ-hô-hoa sī tì-sek ê kun-pún,” che sī Sò-lô-bûn ê oē. Chóng-sī pí Sò-lô-bûn khah toā ê Iâ-so͘ Ki-tok chhut-hiān, chiū tì-sek ê kun-pún koh chìn chi̍t-pō͘. Pó-lô kóng, “I (Iâ-so͘) tuì Siōng-tè thoè lán chiâⁿ-choè tì-huī (I Lîm 1:30). Bat Ki-tok, m̄-nā sī tì-sek ê kun-pún, Ki-tok pún-sin sī choè lán ê tì-huī, lán ê tiat-ha̍k. Siōng-tè siat-li̍p Ki-tok choè lán ê tiat-ha̍k. Lán tuì bat Ki-tok, m̄-nā oē thang bat Siōng-tè, koh siāng-sî oē thang bat ú-tiū ê goân-lí, chiâⁿ-choè chin-chiàⁿ ê tiat-ha̍k-chiá. Hiān-sî tī lán ê sì-uî ū hūn-cha̍p ê su-sióng būn-toê: kok-chè būn-toê, bu̍t-kè bun-toê, heng-a būn-toê; kàu-kài iā ū chéng-chéng ê būn-toê, chhin-chhiūⁿ ha̍p-it būn-toê, kàu-chit thāi-gū būn-toê, Sîn-ha̍k-hāu ha̍p-it būn-toê, chong-kàu kàu-io̍k būn-toê, kap pa̍t kàu-phài ê chiap-chhiok būn-toê, kàu-kài lāi-goā ê tiōng-iàu būn-toê sī hui-siông choē. Beh chhú-tì chiah ê būn-toê, lán tio̍h chaiⁿ-iūⁿ chiah oē tit-tio̍h hit ê tiong-sim-tek chin-lí. Bô pa̍t tiâu-lō͘, chí-ū tio̍h bat Iâ-so͘ Ki-tok. In-uī choân ú-tiū sī chûn-chāi tī siū tèng tī si̍p-jī-kè ê Iâ-so͘ ê siang-chhiú-chiúⁿ-tiong. Chin-lí ê tiong-sim sī chāi tī Siōng-tè ê Kiáⁿ Iâ-so͘ Ki-tok. Bat I, sìn I, chiū-sī it-chhè ê tì-sek kap kàu-io̍k ê kun-pún.
漢羅（Ùi原文改寫）
智識的根本
(吳天命)
194002 169號 p.26-28
箴言講，「敬畏耶和華是智識的根本」(箴1：7)。敬畏耶和華是智識的根本，就是學問的根本；通講就是哲學，科學的根本tek原理。用謙卑來敬畏聖冊所指示的上帝，就是得著學問的路。檢有影按呢。怎樣若無敬畏耶和華就袂得著真的智識？現代的博士，學者的確欲笑講，這是胡說。總是博士的話較著，抑是聖冊的話較著，這是咱著判斷的問題。咱欲判斷這个問題，的確著根據世界的學問史佮人生的事實。
請問世界中，智識做第一進步的國是佇佗位？是支那，印度，波斯仔毋是。遮的國毋是無出大學者；總是用學問來指導世界的毋是遮的國。用學問指導世界的，就是英國，德國，法國，美國，義大利佮加拿大遮的國。今遮的國，就是受著基督教的感化做第一大的所在。基督教有普及的國學問也興盛，這是袂否定得的事實。閣再基督教國的中間，舊教國佮新教國的學問界也是有精差。對大局來看。新教國比舊教國，敬畏耶和華的心有較昌盛，對佇按呢。新教國比舊教國，伊的智識學問有較進步。屬佇新教國的，就是英國，德國，美國，瑞西，Teng-boa̍t 遮的，屬佇舊教國的，就是法國，義大利，葡萄牙，西班牙遮的。論學問，智識，後者是袂比得前者。敬畏耶和華的心，新教國是較強盛，智識的探求也是新教國較強盛，按呢對國民的信仰佮智識的關係看起來，這句敬畏耶和華是智識的根本是無錯。
國民是按呢，毋知個人怎樣？做世界智識的先導者是啥物人？雖然毋捌基督，抑是忤逆基督的人的中間有大學者佇咧；猶過造成世界的智識的根本的是敬畏耶和華，敬畏基督的人。近世哲學的祖通講是デカルト，若無デカルト就無現時的哲學。今予伊生出伊的大思想的動機是啥物？檢毋是欲將上帝的存在來囥佇袂搖動的基礎頂的熱情？敬畏上帝的心，若共デカルト提起來，就デカルト無別物佇咧。伊是熱心的基督徒。ベーコン也是一个現代哲學的祖，デカルト做主理說的祖，伊是做經驗論的祖，in的學問雖然有種種的缺陷，猶過是最大學者咧指導世界的思想。伊是熱心的徒，若無敬畏耶和華的心，就無有伊的大著作。
稱呼做近世科學的祖的ニウトン怎樣？伊的學問的根底就是敬畏耶和華。聽按呢，現代的學者檢釆欲著驚；總是事實伊的大發見，譬喻親像引力的原則的根底，確實是在佇伊的單純閣深遠的信仰，就是敬畏耶和華的心念。大學者テトプニツツ，也是這个熱心的信徒，閣是深遠的神學者。
關係這个問題，咱所袂得通袂記得的就是大哲學者カント。佇伊少年的時予伊奮起來精進佇學界，為著哲學，神學來造成偉大的工作的動機是啥物？就是有一日，伊讀著ヒコーム哲學的懷疑上帝的議論的時，thòng-kám自覺伊的責成講，「設使ヒユーム的哲學若是有影，我的爸母的信仰就破壞，這个信仰的確著再建造。」對按呢果然伊有再建造信仰的基礎，所以通講カント的大哲學，也是信仰的產物。親像按呢siⁿ，咱看世界的學門的山尖的時，就知遐的大學者，大指導者攏是鑽入雲中佮耶和華交陪的人。實在欲得著深閣博的智識的本源，是在佇敬畏耶和華的心。人的智識對敬畏耶和華會成做閣較貴重的。在佇敬畏耶和華的人，探求天然界，是干若逍遙佇父的花園。樹葉發穎(íⁿ)的所在的，鳥仔做受的的所在，狗蟻揣食物的所在，無一項袂受著感奮。所以就會探求閣探求，攏無煞。這款的學者，無論到啥物時都猶是學界的囡仔。干若親像ニウトン所講，盡伊的一世人所學習的，也不過是親像徛佇大海墘來抾兩三獵的石幼若定。所以敬畏耶和華的人，in的知識慾是無限的，實在的信徒到死都猶是學生。
「敬畏耶和華是智識的根本，」這是所羅門的話。總是比所羅門較大的耶穌基督出現，就智識的根本閣進一步。保羅講，「伊 (耶穌)對上帝替咱成做智慧(I 林 1：30)。捌基督，毋但是智識的根本，基督本身是做咱的智慧，咱的哲學。上帝設立基督做咱的哲學。咱對捌基督，毋但會通捌上帝，閣siāng時會通捌宇宙的原理，成做真正的哲學者。現時佇咱的四圍有混雜的思想問題：國際問題，物價問題，heng-a問題；教界也有種種的問題，親像合一問題，教職待遇問題，神學校合一問題，宗教教育問題，佮別教派的接觸問題，教界內外的重要問題是非常濟。欲處置遮的問題，咱著怎樣才會得著彼个中心tek真理。無別條路，只有著捌耶穌基督。因為全宇宙是存在佇受釘佇十字架的耶穌的雙手掌中。真理的中心是在佇上帝的囝耶穌基督。捌伊，信伊，就是一切的智識佮教育的根本。