舊約書序說
Kū-iok-su Sū-soat
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 陳金然 Tân Kim-jiân |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第595卷 |
| 日期 | 1934/10 |
| 頁數 | 4-5 |
白話字（原文數位化）
Kū-iok-su Sū-soat
(Tân Kim-jiân)
(Chiap chêng hō tē 7 bīn)
- 10, no. 595, pp. 4-5
IV. Kū-iok-su ê poē-kéng
- Siū Pa-pí-lûn ê éng-hióng
Í-sài-a sui-jiân bat ū-giân Iâ-lō͘-sat-léng ê kian-kò͘, nā-sī tuì in ê uî-poē Siōng-tè, tì-kàu tī Nî-pò͘-kah-nî-sat ê bīn-chêng sī bô tí-khòng; kî-si̍t sī bē-ē tí-khòng. Tī B. C. 586, hiah ê peh-sèⁿ bô-lūn sī ū koân--ê, á-sī ū ha̍k-būn--ê, lóng siū-lia̍h kàu Pa-pí-lûn. Hit ê hō͘ Tāi-pi̍t heng-sēng ê Iâ-lō͘-sat-léng, taⁿ pìⁿ-chò hong-po͘; hit ê teh hián-bêng Só͘-lô-bûn ê hâng-ngó͘ hit keng Sèng-tiān, taⁿ pìⁿ-chò hoé-hu. Chā-ji̍t iáu teh kah lô͘-po̍k kiâⁿ án-ni, i chiū kiâⁿ án-ni, kin-á-ji̍t pìⁿ-chò sī thang khó-lîn ê lô͘-lē ê tē-pō͘.
Tī chit-sî in ê seng-oa̍h koh tú-tio̍h toā piàn-oāⁿ. Tī in ê sim-koaⁿ-thâu put-sî ū chit hāng ê toā būn-tê. In teh khoa-kháu sī Siōng-tè ê soán-bîn: “Tī tē-chiūⁿ bān-cho̍k-tiong, Goá chí-ū bat lín (A-mô͘-sū 3:2).” Chit kù sī in ê sìn-tiâu. Chit-tia̍p in bē-bián-tit giân-gí kóng, Siōng-tè ê soán-bîn, choáⁿ-iūⁿ ē siū-lia̍h tī goā-kok: tī-hia siū-khó͘, tī-hia siū lêng-jio̍k, chò lâng ê lô͘-lē ah? Tuì chit ê būn-tê ū nn̄g khoán ê kái-tap.
a) Í-sek-lia̍t ê Siōng-tè Iâ-hô-hoa khah su Pa-pí-lûn ê siōng-tè, só͘-í soán-bîn iā su--lâng.
b) Í-sek-lia̍t ū poē-ge̍k in ê Siōng-tè Iâ-hô-hoa, só͘-í Siōng-tè kàng hêng-hoa̍t, hō͘ in tú-tio̍h kan-khó͘.
Tī chit nn̄g ê kái-sek ê tiong-kan, in ū chhim-chhim séng-chhat; kàu-boé khì-sak thâu-chi̍t khoán ê ké-soah, tī Siōng-tè ê bīn-chêng sêng-jīn in ê choē.
oá 35 nî chêng, Iok-se-a ông teh siu-lí Sèng-tiān ê sî, ū hoat-kiàn chi̍t-pún lu̍t-hoat ê chheh. Hit lāi-tiong ū iàu-kín ê lu̍t-hoat, hit pún ê kiat-lūn ū chin thang kiaⁿ ê ū-giân, - chhiáⁿ khoàⁿ Sin-bēng-kì 28:14-38. In nā tha̍k-tio̍h chit ê ū-giân, m̄-chai sím-mi̍h kám-sióng? In khì pài ngó͘-siōng, kiâⁿ Iâ-hô-hoa só͘ oàn-hīn--ê, m̄-nā in só͘ ū ê choē nā-tiāⁿ, koh ū chó͘-kong só͘ chek--lâi ê choē: “Goán ê lia̍t-chó͘ hoān-choē, taⁿ in bô--khì lah. Goán tio̍h tam-tng in ê choē-koà (Ai-ko 5:7).” Che káⁿ-sī in tī siū-lia̍h ê tē só͘ phāu ê sim-chêng.
Nā-sī chit-sî in chu-chu eh siūⁿ “siū-khì ê Siōng-tè,” só͘-í lóng bē thang seⁿ-chhut sím-mi̍h sin ê su-siúⁿ. Siōng-tè chiū siat-hoat lâi kiù in thoat-chhut chit ê chōng-thài. Chhe Sian-ti I-se-kiat lâi thoân hoán-hoé ê hok-im. “Só͘-í Chú Iâ-hô-hoa kóng, Í-sek-lia̍t ke ah, …… lín tio̍h hoê-thâu,……… só͘-í lín tio̍h hoê-thâu, lâi tit-tio̍h oa̍h (Í-se-kiat 18:30-32). Che oē, si̍t-chāi ē kiù in chhut in ê chó͘ kap in pún-sin só͘ hoān ê choē ê ap-pek. Tuì án-ni, in koat-sim hoán-hoé, chhú-āu choan-sim chi̍t-ì ho̍k-sāi Iâ-hô-hoa, ǹg-bāng I ê in-tián. “Í-sek-lia̍t ah! lí tio̍h thiaⁿ lán ê Siōng-tè, sī to̍k-it ê Iâ-hô-hoa; lí tio̍h chīn-sim, chīn-sèng, chīn-la̍t, thiàⁿ Iâ-hô-hoa lí ê Siōng-tè (Sin 6:4, 5).”
Sin-bēng-kì sī ū-giân-tek cheng-sîn kap chè-si-tek gî-sek ê ê tiau-hô-chiá, Í-se-kiat sī tuì chè-si ê ke só͘ chhut ê sian-ti. Só͘-í in ê oē, put-chí ē tín-tāng tng-sî tì-sek kai-kip ê chè-si ê hī-khang, hō͘ in seⁿ-khí kiōng-bêng. Chêng teh chò “bông-chìn-tóng” ê chí-tō-chiá, bān-sū lóng o̍h Ka-lâm ê chong-kàu, chiah ê chè-si chit-tia̍p chiū thòng-chhiat hoán-hoé.
Taⁿ in ti̍t-ti̍t teh siūⁿ, cháiⁿ-iūⁿ chiah thang soah Iâ-hô-hoa ê siū-khì; in ê sim chū-jiân jî-jiân siūⁿ-chhut--ê, chiū-sī chiàu chāi-lâi ê gî-sek (bô chhò-gō͘--ê) lâi ho̍k-sāi Iâ-hô-hoa lah! Gî-sek sī kū--ê, chóng-sī sim-koaⁿ sī sin--ê, sī tuì sin keng-giām só͘ siⁿ-chhut hoán-hoé ê sim.
Chiah ê chè-si sī tì-sek kai-kip, koh sī te̍k-koân kai-kip, só͘-í in chit khoán ê cheng-sîn-tek piàn-oāⁿ kap in ê sin kheng-hiòng, chiām-chiām éng-hióng kàu choân siū-lia̍h ê peh-sèⁿ. In sit-lo̍h chèng-tī-tek tiong-sim ê thóng-it, taⁿ chiū ēng chong-kàu chò tiong-sim lâi thóng-it; sit-lo̍h kok-ka ê chûn-chāi, soà khoàⁿ-chhut ū hoē-tn̂g ê chûn-chāi. Oāⁿ-oē lâi kóng, chiū-sī chit-pái ê éng-hióng ū hō͘ Í-sek-lia̍t tuì kok-ka choán-ǹg tī hoē-tn̂g, tuì chèng-tī choán-ǹg tī chong-kàu.
Tuì án-ni, in koh-khah tì-ì chū-chi̍p hiah ê chò in ê sin cheng-sîn ê ki-chhó͘ ê kó͘ bûn-ha̍k kap thoân-soat lâi phian-chhip. Chit ê kiat-kó, ū seⁿ-chhut “Chè-si bûn-ha̍k.” Chit ê chè-si bûn-ha̍k ê tiong-sim, sī pau-hâm tī Lī-bī-kì hiah ê “Chò-sèng ê lu̍t-hoat” lah! Tiong-sim su-siúⁿ chiū-sī “chò sèng” “Lín tio̍h chò-sèng, in-uī Goá Iâ-hô-hoa lín ê Siōng-tè sī sèng (Lī 19:2).” “In-uī nā m̄-sī sèng, bô lâng ē kìⁿ-tio̍h Siōng-tè (Lâi 12:14).
“Tio̍h chò-sèng” ū goā-bīn-tek kap lāi-bīn-tek ê ì-gī. Goā-bīn-tek ê: chhin-chhiūⁿ chhân-hn̂g ê sū (Lī 19:10, 10:23-25), i-ho̍k ê sū (19:19), jio̍k-thé ê sū (19:27, 28, 21:16-), hun-in ê sū (19:20, 29, 20, 10-). Chhin-chhiūⁿ koè-thâu hêng-sek bê-sìn ê khoán, chóng-sī lāi-bīn-tek chò-sèng, chiū chin-chiàⁿ ko-siōng: chiū-sī kóng tio̍h thiàⁿ chhù-piⁿ chhin-chhiūⁿ ka-kī (Lī 19:17, 18). Chú Iâ-so͘ ìn kàu-hoat-su iā sī lia̍h chit ê chò choè-toā ê kài (Thài 22:34-40).
Taⁿ chè-si bûn-ha̍k ū sím-mi̍h lī kap hāi?
1) Hō͘ chong-kàu gî-sek-hoà. Chit ê kiat-kó chin lī-hāi. Iâ-so͘ sî-tāi hiah e sit-lo̍h cheng-sîn, iā gî-sek chì-siōng chú-gī ê hoat-lī-sài lâng, chiū-sī chit hō chè-si chong-kàu ê tuī-lo̍h lah!
2) Chong-kàu chiū-sī chheh. In chū-chi̍p kó͘-tāi bûn-ha̍k kap thoân-soat phian-chò “lu̍t-hoat,” á-sī kóng “Mô͘-se ê ngó͘-keng.” Chit hō ê lô-le̍k, si̍t-chāi tio̍h kám-siā. Chóng-sī in koè-thâu chun-tiōng, tì-kàu seⁿ-chhut che í-goā koat-toàn bô ū “Siōng-tè ê oē” ê phian-kiàn. “Nā ū lâng chhàm-gú, se Ni ê pē-bó beh kā i kóng, lí bē tit-tio̍h oa̍h…… (Sat-ka-lī-a 13:3),” soà ap-pek hiah ê thiaⁿ Siōng-tè ê siaⁿ lâi kóng--ê.
3) Pó-chûn Iû-thài ê chong-kàu. In ê chiu-uî ū Ai-ki̍p, Sū-lī-a, Pa-pí-lûn, Pho-su, chiah ê kok; sui-jiân kiông-sēng, chóng-sī taⁿ in ê chong-kàu tī tá-lo̍h? Chóng-sī hit ê bông-kok ê Iû-thài ê chong-kàu, kin-á-ji̍t iáu thang pó-chûn. Che lóng sī chè-si só͘ chò-chiâⁿ chit ê lu̍t-hoat-tek chong-kàu; ū i tēng-tēng ê khak, ū i kian-kò͘ ê chhiûⁿ, m̄-chún pa̍t mi̍h su-siúⁿ lâi hūn-cha̍p, soà sit-lo̍h in ê sèⁿ-miā lah!
漢羅（Ùi原文改寫）
舊約書序說
(陳金然)
(接前號第7面)
- 10，no .595，pp .4-5
IV. 舊約書的背景
2 . 受巴比倫的影響
以賽亞雖然捌預言耶路撒冷的堅固，若是對in的違背上帝，致到佇尼布甲尼撒的面前是無抵抗；其實是袂會抵抗。佇B. C. 586，遐的百姓無論是有權--的，抑是有學問--的，攏受掠到巴比倫。彼个予大衛興盛的耶路撒冷，今變做荒埔；彼个teh顯明所羅門的行伍彼間聖殿，今變做火灰。昨日猶teh教奴僕行按呢，伊就行按呢，今仔日變做是通可憐的奴隸的地步。
佇這時in的生活閣拄著大變換。佇in的心肝頭不時有這項的大問題。In teh誇口是上帝的選民：「佇地上萬族中，我只有捌恁(A-mô͘-sū 3：2)。」這句是in的信條。這疊in袂免得言語講，上帝的選民，怎樣會受掠佇外國：佇遐受苦，佇遐受凌辱，做人的奴隸啊？對這个問題有兩款的解答。
a)以色列的上帝耶和華較輸巴比倫的上帝，所以選民也輸人。
b)以色列有悖逆in的上帝耶和華，所以上帝降刑罰，予in拄著艱苦。
佇這兩个解釋的中間，in有深深省察；到尾棄拺頭一款的解說，佇上帝的面前承認in的罪。
倚35年前，約西亞王teh修理聖殿的時，有發見一本律法的冊。彼內中有要緊的律法，彼本的結論有真通驚的預言，-請看申命記28：14-38。In若讀著這个預言，毋知甚物感想？In去拜偶像，行耶和華所怨恨--的，毋若in所有的罪若定，閣有祖公所積--來的罪：「阮的列祖犯罪，taⁿ in無--去lah。阮著擔當in的罪過(哀歌5：7)。」這敢是in佇受掠的地所抱的心情。
若是這時in孜孜teh想「受氣的上帝，」所以攏袂通生出甚物新的思想。上帝就設法來救in脫出這个狀態。差先知以西結來傳反悔的福音。「所以主耶和華講，以色列家啊，……恁著回頭，………所以恁著回頭，來得著活(以西結18：30-32)。這話，實在會救in出in的祖佮in本身所犯的罪的壓迫。對按呢，in決心反悔，此後專心一意服事耶和華，向望伊的恩典。「以色列啊！你著聽咱的上帝，是獨一的耶和華；你著盡心，盡性，盡力，疼耶和華你的上帝(申6：4，5)。」
申命記是預言的精神佮祭司的儀式的的調和者，以西結是對祭司的家所出的先知。所以in的話，不止會振動當時智識階級的祭司的耳孔，予in生起共鳴。前teh做「盲進黨」的指導者，萬事攏學迦南的宗教，遮的祭司這霎就痛切反悔。
今in直直teh想，怎樣才通煞耶和華的受氣；in的心自然而然想出--的，就是照在來的儀式(無錯誤--的)來服事耶和華啦！儀式是舊--的，總是心肝是新--的，是對新經驗所生出反悔的心。
遮的祭司是智識階級，閣是特權階級，所以in這款的精神的變換佮in的新傾向，漸漸影響到全受掠的百姓。In失落政治的中心的統一，今就用宗教做中心來統一；失落國家的存在，紲看出有會堂的存在。換話來講，就是這擺的影響有予以色列對國家轉向佇會堂，對政治轉向佇宗教。
對按呢，in閣較致意聚集遐的做in的新精神的基礎的古文學佮傳說來編輯。這个結果，有生出「祭司文學。」這个祭司文學的中心，是包含佇利未記遐的「做聖的律法」啦！中心思想就是「做聖」「恁著做聖，因為我耶和華恁的上帝是聖(利19：2)。」「因為若毋是聖，無人會見著上帝(來12：14)。
「著做聖」有外面的佮內面的的意義。外面的的：親像田園的事(利19：10，10：23-25)，衣服的事(19：19)，肉體的事(19：27，28，21：16-)，婚姻的事(19：20，29，20，10-)。親像過頭形式迷信的款，總是內面的做聖，就真正高尚：就是講著疼厝邊親像家己(利19：17，18)。主耶穌應教法師也是掠這个做最大的誡(太22：34-40)。
今祭司文學有甚物利佮害？
1)予宗教儀式化。這个結果真厲害。耶穌時代遐的失落精神，也儀式至上主義的法利賽人，就是這號祭司宗教的墮落啦！
2)宗教就是冊。In聚集古代文學佮傳說編做「律法，」抑是講「摩西的五經。」這號的勞碌，實在著感謝。總是in過頭尊重，致到生出這以外決斷無有「上帝的話」的偏見。「若有人讖語，生伊的父母欲共伊講，你袂得著活…… (撒迦利亞13：3)，」紲壓迫遐的聽上帝的聲來講--的。
3)保存猶太的宗教。In的周圍有埃及，敘利亞，巴比倫，波斯，遮的國；雖然強盛，總是taⁿ in的宗教佇tá-lo̍h？總是彼个亡國的猶太的宗教，今仔猶通保存。這攏是祭司所做成這个律法的宗教；有伊碇碇的殼，有伊堅固的牆，毋准別物思想來混雜，紲失落in的性命啦！