結核病
Kiat-hu̍t-pēⁿ
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 陳鳩水 Tân Khiu-suí |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第593卷 |
| 日期 | 1934/8 |
| 頁數 | 8-10 |
白話字（原文數位化）
Kiat-hu̍t-pēⁿ
1934.08 593 koàn p.8-10
(Chiap 7 goe̍h tē 10 bīn)
(Tân Khiu-suí)
Tē jī chiuⁿ: Kiat-hu̍t-pēⁿ ê goân-in
1882 nî Tek-kok lâng Robert Koch, hoat-kiàn Kiat-hu̍t-khún, chit-hō chin bî-sè, nā bô keng-koè hián-bî-kiàⁿ hòng-toā, bē-ē khoàⁿ-tio̍h.
Jîn-luī ê chéng-cho̍k bô saⁿ-tâng, thé-keh, lí-tì, í-ki̍p chìn-chhú bô saⁿ-tâng. Sè-khún iā sī án-ni. Kiat-hu̍t-khún ū siông-siông kià-seng tī lâng--ê, tī gû--ê, kap hit hō kià-seng tī chiáu-luī--ê.
Jîn-luī Kiat-hu̍t-khún, sī jîn-thé-lāi choè siông khoàⁿ-tio̍h--ê, hit ê to̍k, ke̍k-kî béng-lia̍t. Gû ê Kiat-hu̍t-khún, tī jîn-thé-lāi hán-tit khoàⁿ-tio̍h, hit ê to̍k, pí-kàu-tek sī khin; chiáu-luī-ê, kap lán lâng koh-khah bô koan-hē.
Kiat-hu̍t-khún ê lâi-goân
Jîn-luī Kiat-hu̍t-pēⁿ ê iû-lâi, í-keng chin kú lah! Hit ê khún, tuì pēⁿ-lâng thoân-jiám hō͘ pa̍t-lâng. Tī Tiong-kok í-ki̍p lán Tâi-oân, siông-siông khoàⁿ-tio̍h--ê, sī bān-sèng ê Hì-kiat-hu̍t hoān-chiá chin sàu, in ê thâm ū chin ê Kiat-hu̍t-khún, in phuì-thâm tī ke-lō͘, kong-kiōng ê tiûⁿ-só͘, mn̂g-kin lâi thoân-pò͘, pēⁿ-lâng teh sàu ê sî, só͘ phùn-chhut ê loāⁿ-chhiu siông-siông ū hit hō khún.
Kiat-hu̍t-khún tī àm-sip ê só͘-chāi, ē oa̍h kuí-nā goe̍h-ji̍t kú; ū-sî tiâu tī saⁿ-á-khò͘, chia̍h-mi̍h, gín-ná ê chhiú, lâi ji̍p kàu chhuì.
Kiat-hu̍t-khún, tuì chhiú ji̍p kàu chhuì, lâi thoân-jiám--ê chin chē. Chē-chē Kiat-hu̍t hoān-chiá m̄-chai i ê pēⁿ, put-ti put-kak ê tiong-kan, lâi thoân-jiám pa̍t-lâng.
Gû ta̍uh-ta̍uh jiám-tio̍h chit hō pēⁿ, gû ê pēⁿ-sè tîm-tāng, lâng nā m̄-chai, pēⁿ-khún siông-siông tuì chia̍h-tō pâi-chhut, oè gû ê seng-khu, boé; ta ê sî phah ka-la̍uh tī chiap-ni ê khì-khū, lâi lām tī gû-ni. Nā gû ê ni-thâu ū Kiat-hu̍t-pēⁿ, chiū guî-hiám koh-khah chē. Chóng-kóng, tuì gû lâi thoân-jiám bô chē, tī lán Tâi-oân koh-khah sī án-ni - in-uī Tâi-oân-lâng siông-siông chia̍h gû-ni--ê, chin chió lah!
Pēⁿ-thé chìn-ji̍p sin-thé-lāi ê lō͘-kèⁿ
Pēⁿ-thé kàu khì-kńg, koh ji̍p khì hì-chōng; hek-sī[sic] tuì chhuì kàu ām-kún ê lîm-pa-choâⁿ, ū-sī[sic] bat tuì phoê-hu chìn-ji̍p sin-thé--lāi.
Kiat-hu̍t-khún ê hoat-io̍k
Pēⁿ-khún ji̍p khì-kńg āu, tiâu tī liâu-mo̍h[sic]; ū-ê in-uī êng-ióng bô tú-hó lâi bia̍t-bô, ū-ê ji̍p tī sió-sè ê lîm-pa-kńg lāi, hō͘ sè-pau kā i pau-uî, tì-kàu êng-ióng khoat-hoa̍t, kàu-boé bia̍t-bô; iā ū-ê hō͘ sè-pau pau-uî, chiâm-ho̍k tī sin-thé-lāi, kú-kú bē-ē chò hāi. Chhin-chhiūⁿ sè-khún chin-chē, hit ê to̍k ê la̍t iā chin kiông, lán lâng ê tí-khòng-la̍t put-chiok, khún chiū poâⁿ-koè Sè-pau ê uî-chhiûⁿ, chhim-ji̍p lîm-pa-choâⁿ, á-sī hì-pō͘, ū-ê koh chìn-ji̍p sió-hoeh-kńg á-sī lîm-pa-kńg, í-ki̍p sin-thé tiong ê pa̍t-pō͘-hūn.
Khún ji̍p hì-pō͘, jiân-āu tò-chhù seⁿ-thoàⁿ. Nā lán lâng ê tí-khòng-la̍t ē chè-chí, cho͘-chit chiū Chēng-seng (增生), pau-uî pēⁿ-khún lâi chiâⁿ-chò Kiat-hu̍t (結核).
Khí-thâu Kiat-hu̍t, chhin-chhiūⁿ chiam-thâu hiah toā, ū-ê kàu tāu-á toā. Nā pēⁿ-khún chiàn-iâⁿ, chiū pau-uî ê cho͘-chit Nńg-hoà (軟化). Kiat-hu̍t-tiong ū pau chhàu-khì ê sè-pau, í-ki̍p sí ê pēⁿ-khún, hit ê hêng-chōng chhin-chhiūⁿ Leng-chiap (酪), só͘-í iā kiò-chò Kan-lo̍k iūⁿ-chit (乾酪樣質). Pau-uî ê cho͘-chit nńg-hoà āu, pēⁿ iáu teh chìn-hêng, Kan-lo̍k iūⁿ-chit poâⁿ-koè pau-uî, chìn-ji̍p Hì-phàu (肺泡); Hì-phàu siū chhì-kek, hō͘ Hoâiⁿ-keh-mo̍h (橫隔膜) kap Heng-chi (胸肌) tu̍t-jiân khí keng-loân-sèng ê Siu-lio̍k (收縮). Tuì án-ni, hoān-chiá hoat hit hō kiông koh ū la̍t ê Ho͘-khì (呼氣) lâi seⁿ-khí sàu. Kan-lo̍k iūⁿ-chit kàu khì-kńg-chhi, kap hit pō͘-hūn ê liâm-ek[sic], hūn-ha̍p pìⁿ-chò thâm.
Thâm, ū Kiat-hu̍t-khún kap sè-pau; hek-sī[sic] sí--ê, hek-sī[sic] oa̍h--ê, lóng-sī tuì hì-pō͘ ê kiat-hu̍t lâi--ê. Chē-chē bî-sè ê kiat-hu̍t hō͘-siông[sic] chiap-kūn, chiū chiâⁿ-chò Kaⁿ-ná (橄欖), he̍k-sī Ô͘-thô-toā (胡桃大) ê kiat-hu̍t, kiò-chò Thoân-chi̍p kiat-hu̍t (團集結核). Pēⁿ-khún tī kiat-hu̍t tiong seⁿ-thoàⁿ, kiat-hu̍t chiu-uî ê chēng-seng[sic], chiām-chiām chiâⁿ-chò kiat-hu̍t-sèng ê cho͘-chit. Chit ê cho͘-chit nńg-hoà, lâi pâi-chhut tī khì-kńg-chhi, iā kiat-hu̍t-sèng ê cho͘-chit ê pún só͘-chāi, khang-khang chiâⁿ-chò Khut (窩).
Tng téng-bīn só͘ kì ê pēⁿ-lí, piàn-hoà chìn-hêng ê sî-kî, sin-thé ê tí-khòng bô chi̍t-sî thêng, chiū chiâⁿ-chò khut āu, sè-pau iā ē oân-choân kā i pau-uî, kan-ta hō͘ i chhun sè-sè ê tōng, kap sió hì-kńg thong-óng. Hit ê pau-uî ê mi̍h, siū thé-e̍k-lāi ê chio̍h-hoe-chit tîm-tio̍h, ū-sî 2, 3 hun kāu; chhin-chhiūⁿ án-ni, chiū pēⁿ ē oân-choân hó.
Ū chham khún ê thâm-noā ê chiap-chhiok, hō͘ Siaⁿ-toà (聲帶), í-ki̍p âu-pō͘ (喉部) hoat-pēⁿ. Thâm ū-sî thun-lo̍h kàu uī, iā uī nā bô ióng, chiū ji̍p kàu tn̂g chò pēⁿ. Kiat-hu̍t-khún bô hiah nih khoài chhǹg-koè toā lâng ê tn̂g-piah, m̄-kú gín-ná, khún keng-koè tn̂g-piah ê lîm-pa-kńg, kàu lîm-pa-choâⁿ, soà kàu liông-kut ê lîm-pa-kiat (淋巴結), ū-ê kàu hì, lâi chiâⁿ hì-kiat-hu̍t; ū-ê kàu pak-mo̍h lâi chiâⁿ pak-mo̍h-iām.
漢羅（Ùi原文改寫）
結核病
1934.08 593卷 p.8-10
(接7月第10面)
(陳鳩水)
第二章：結核病的原因
1882年德國人Robert Koch，發見結核菌，這號真微細，若無經過顯微鏡放大，袂會看著。
人類的種族無相同，體格，理智，以及進取無相同。細菌也是按呢。結核菌有常常寄生佇人--的，佇牛--的，佮彼號寄生佇鳥類--的。
人類結核菌，是人體內最常看著--的，彼个毒，極其猛烈。牛的結核菌，佇人體內罕得看著，彼个毒，比較的是輕；鳥類-的，佮咱人閣較無關係。
結核菌的來源
人類結核病的由來，已經真久啦！彼个菌，對病人傳染予別人。佇中國以及咱台灣，常常看著--的，是慢性的肺結核患者真嗽，in的痰有真的結核菌，in 呸痰佇街路，公共的場所，毛巾來傳播，病人咧嗽的時，所噴出的瀾鬚常常有彼號菌。
結核菌佇暗溼的所在，會活幾若月日久；有時牢佇衫仔褲，食物，囡仔的手，來入到喙。
結核菌，對手入到喙，來傳染--的真濟。濟濟結核患者毋知伊的病，不知不覺的中間，來傳染別人。
牛沓沓染著這號病，牛的病細沉重，人若毋知，病菌常常對食道排出，穢牛的身軀，尾；焦的時拍交落佇接奶的器具，來濫佇牛奶。若牛的奶頭有結核病，就危險閣較濟。總講，對牛來傳染無濟，佇咱台灣閣較是按呢 - 因為台灣人常常食牛奶--的，真少啦！
病體進入身體內的路徑
病體到氣管，閣入去肺臟；或是對喙到頷頸的淋巴泉，有時捌對皮膚進入身體內。
結核菌的發育
病菌入氣管後，牢佇黏膜；有的因為營養無拄好來滅無，有的入佇小細的淋巴管內，予細胞共伊包圍，致到營養缺乏，到尾滅無；也有的予細胞包圍，潛伏佇身體內，久久袂會做害。親像細菌真濟，彼个毒的力也真強，咱人的抵抗力不足，菌就盤過細胞的圍牆，深入淋巴泉，抑是肺部，有的閣進入小血管抑是淋巴管，以及身體中的別部分。
菌入肺部，然後到處生湠。若咱人的抵抗力會制止，組織就增生，包圍病菌來成做結核。
起頭結核，親像針頭遐大，有的到豆仔大。若病菌戰贏，就包圍的組織軟化。結核中有包臭去的細胞，以及死的病菌，彼个形狀親像奶汁(酪)，所以也叫做乾酪樣質。包圍的組織軟化後，病猶咧進行，乾酪樣質盤過包圍，進入肺泡；肺泡受刺激，予橫隔膜佮胸肌突然起痙攣性的收lio̍k (收縮)。對按呢，患者發彼號強閣有力的呼氣來生起嗽。乾酪樣質到氣管支，佮彼部分的黏液，混合變做痰。
痰，有結核菌佮細胞；或是死--的，或是活--的，攏是對肺部的結核來--的。濟濟微細的結核互相接近，就成做橄欖，或是胡桃大的結核，叫做團集結核。病菌佇結核中生湠，結核周圍的增生，漸漸成做結核性的組織。這?組織軟化，來排出佇氣管支，也結核性的組織的本所在，空空成做窟 (窩)。
當頂面所記的病理，變化進行的時期，身體的抵抗無一時停，就成做窟後，細胞也會完全共伊包圍，干焦予伊賰細細的洞，佮小肺管通往。彼个包圍的物，受體液內的石灰質沉-著，有時2，3分厚；親像按呢，就病會完全好。
有摻菌的痰瀾的接觸，予聲帶，以及喉部發病。痰有時吞落到位，也胃若無勇，就入到腸做病。結核菌無遐爾快鑽過大人的腸壁，毋過囡仔，菌經過腸壁的淋巴管，到淋巴泉，紲到龍骨的淋巴結，有的到肺，來成肺結核；有的到腹膜來成腹膜炎。