青年的對敵
Chheng-liân ê Tuì-te̍k
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 陳鳩水 Tân Khiu-suí |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第590卷 |
| 日期 | 1934/5 |
| 頁數 | 7-8 |
白話字（原文數位化）
Chheng-liân ê Tuì-te̍k
(Tân Khiu-suí)
- 5, no. 590, pp. 7-8
Kiat-hu̍t-pīⁿ (Lô-siang), sī chheng-liân ê chin thang kiaⁿ ê tuì-te̍k, chóng-sī chheng-liân thang kóng lóng bô teh liû-sîn chù-ì hit ê guî-hiám.
Tuì 12 hoè kàu 20 hoè, tú-tú sī cha-po͘ í-ki̍p cha-bó͘ gín-na teh tńg-chhiâⁿ chò toā-lâng, chin iàu-kín, iā koh sī hoa̍t-phoat hoat-io̍k ê sî-kî. Chheg-liân tuì chit-tia̍p khí, chiām-chiām khah bat sè-kan kap lán lâng oa̍h-miā ê ò-biāu. Chit ê kiat-kó, seⁿ-chhut khoàⁿ kiān-khong khah bô iàu-kín, bô teh siūⁿ chêng-āu ê lī-hāi koan-hē hit chi̍t khoán ê jia̍t-kông! Siā-hoē iau-kiû chheng-liân gián-kiù, ūn-tōng, í-ki̍p kî-thaⁿ ê chò-kang, ta̍uh-ta̍uh poâⁿ-koè an-choân ê kài-hān, soà tì-kàu hō͘ in koè-thâu ê tio̍h-boâ. Lūn chiah-ê, lóng sī hō͘ lán ê gín-ná ê lēng-jio̍k (靈肉) soe-thè, iā hō͘ in khoài tú-tio̍h lóng-chóng ê phoà-pēⁿ; tiong-kan kiat-hu̍t pēⁿ (lô-siang) sī choè iàu-kín--ê. Tī chit-sî, chheng-liân sī pí chêng koh-khah khiàm-ēng pē-bú, í-ki̍p chin siong-ti ê i-seng ê chí-tō. Chiàu chē-chē ê i-seng só͘ gián-kiù, kàu 15 hoè ê gín-ná, chì-chió 25% í-keng siū kiat-hu̍t-khún (the germs of tuberculosis) chhim-ji̍p tī sin-thé-lāi--nih. M̄-kú it-poaⁿ ê gín-ná ū chū-jiân ê tí-khòng-la̍t thang khah-iâⁿ, tì-kàu bô hián-chhut sím-mi̍h sún-hāi, á-sī phoà-pēⁿ. Sui-bóng án-ni, iáu-kú ū-sî ē tńg chò siong-tiōng ê chèng-thâu. Chiàu chē-chē i-seng ê keng-giām, kàu 10 hoè ê gín-ná sī chin khin chèng, bô hián-chhut hit ê chèng-chōng, che kiò-chò Iù-liân-hêng ê kiat-hu̍t pēⁿ, “Childhood type of tuberculosis”- m̄-sī chin iàu-kín ê pēⁿ-chèng, chóng-sī chit chèng ē thang phì-jū hoé-chi̍h, sī bô sím-mi̍h lī-hāi, iàu kín lán tio̍h chai, sī ē chò seⁿ-chhut toā ê hoé-iām ê goân-thâu lah.
Koh chi̍t hong-bīn lâi kā khoàⁿ chheng-liân, nā kīn-oá 20 hoè, in ê seng-oa̍h pìⁿ choè khah hok-cha̍p, tuì 12 hoè kàu 20 hoè tiong-kan, gín-ná ê sin-thé ū toā ê piàn-oāⁿ, hō͘ gín-ná tńg-chhiâⁿ chò toā-lâng. Siāng chit ê sî-kî, pē-bó ê khan-kà chiām-chiām choán-oāⁿ hō͘ chheng-liân ka-tī khì hū chek-jīm. Chiah ê saⁿ cha̍p-chhap ê éng-hióng, thiⁿ-iû hō͘ kiat-hu̍t-pēⁿ ê hoé-chi̍h pìⁿ-chò tāng-pēⁿ ê hoé-iām.
Kiat-hu̍t-pēⁿ ū teh-beh po̍k-hoat (爆發) á bô, beh cháiⁿ-iūⁿ ē chai leh? Ē lah! Tuì kiat-hu̍t-khún-so͘ ê chhì-giām-hoat “Tuberculin Test” kap X-siā-soàⁿ “X-ray” í-ki̍p kî-thaⁿ Seng-bu̍t-ha̍k-tek ê chhì-giām-hoat, ē thang lâi hoa̍t-kiàn.
Lán nā si̍t-hêng tú-hó ê ū-hông, chiū sui-jiân hoat-kiàn-tio̍h lô-siang ê iáⁿ-jiah iā bián kiaⁿ-hiâⁿ!
Kàu tī kin-á-ji̍t, lūn i-tī kiat-hu̍t-pēⁿ chhut-miâ ê hoat-tō͘, iû-goân sī ū-hông khah kong-hāu. Tú-hó ê hioh-khùn, sin-sián ê khong-khì, hó koh ha̍p-lí ê chia̍h-mi̍h, tī ta̍k hāng tāi-chì ū tiau-hô. Chheng-liân ê Tuì-te̍k chiū ka-tī tâu-hâng. Nā bô, tek-khak pau tek-sèng ê chhèng kap chhèng-io̍h tī-chia teh thèng-hāu.
Choè-āu beh kóng, Chá-chá hoat-kiàn phoà-pēⁿ ē pang-chān chá-chá hoê-ho̍k; chìn chi̍t-pō͘, ū-hông chiū bô khiàm-ēng tī-liâu. “Early Discovery aids Eerly Recovery. Prevention avoids Cure.”
漢羅（Ùi原文改寫）
青年的對敵
(陳鳩水)
1934.5，no.590，pp.7-8
結核病(癆傷)，是青年的真通驚的對敵，總是青年通講攏無teh留神注意彼个危險。
對12歲到20歲，拄拄是查埔以及查某囝仔teh轉成做大人，真要緊，也閣是活潑發育的時期。青年對這霎起，漸漸較捌世間佮咱人活命的奧妙。這个結果，生出看健康較無要緊，無teh想前後的厲害關係彼一款的熱狂！社會要求青年研究，運動，以及其他的做工，ta̍uh-ta̍uh盤過安全的界限，紲致到予in過頭的著磨。論這的，攏是予咱的囡仔的靈肉衰退，也予in快拄著攏總的破病；中間結核病(癆傷)是做要緊--的。佇這時，青年是比前閣較欠用父母，以及真相知的醫生的指導。照濟濟的醫生所研究，到15歲的囡仔，至少25%已經受結核菌 (the germs of tuberculosis)深入佇身體內--裡。毋久一般的囡仔有自然的抵抗力通較贏，致到無顯出甚物損害，抑是破病。雖罔按呢，猶久有時會轉做傷重的症頭。照濟濟醫生的經驗，到10歲的囡仔是真輕症，無顯出彼个症狀，這叫做Iù-liân形的結核病，「Childhood type of tuberculosis」-毋是真要緊的病症，總是這症會通譬喻火舌，是無甚物厲害，要緊咱著知，是會做生出大的火炎的源頭lah。
閣一方面來共看青年，若近徛20歲，in的生活變做較複雜，對12歲到20歲中間，囡仔的身體有大的變換，予囡仔轉成做大人。像這个時期，父母的牽教漸漸轉換予青年家己去負責任。這的相雜插的影響，添油予結核病的火舌變做重病的火炎。
結核病有teh欲爆發抑無，欲怎樣會知leh？會lah！對結核病菌素的試驗法 「Tuberculin Test」佮X射線 「X-ray」以及其他生物學的的試驗法，會通來發見。
咱若實行拄好的預防，就雖然發見著癆傷的影跡也免驚惶！
到佇今仔日，論醫治結核病出名的法度，猶原是預防較功效。拄好的歇睏，新鮮的空氣，好閣合理的食物，佇逐項代誌有調和。青年的對敵就家己投降。若無，的確包得勝的症佮症藥佇遮teh聽候。
最後欲講，早早發見破病會幫贊早早回復；進一步，預防就無欠用治療。「Early Discovery aids Eerly Recovery。Prevention avoids Cure。」