基督教文明史觀
Ki-tok-kàu Bûn-bêng Sú-koan
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 林茂生 Lîm Bō͘-seng |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第580卷 |
| 日期 | 1933/7 |
| 頁數 | 10 |
白話字（原文數位化）
Ki-tok-kàu Bûn-bêng Sú-koan
Lîm Bō͘-seng
1933.07 580 koàn p.10
(Chiap téng-koàn 8 bīn)
Chiàu chhin-chhiūⁿ téng-chām só͘ thiah-bêng, lūn tuì Ki-tok-kàu ê īⁿ-pang thoân-tō só͘ hoat-seⁿ chióng-chióng ê bûn-hoà-tek chiap-chhiok thang hun chò nn̄g khoán:Thâu-chi̍t khoán, chiū-sī sêng-siū Ki-tok-kàu bûn-bêng ê kok sī boē khai-hoà ê kok; chhin-chhiūⁿ kó͘-chá Au-lô-pa-chiu pak-pêng hiah ê kok, á-sī hiān-sî A-hui-li-ka hiah ê chéng-cho̍k. Chit chi̍t-khoán bô lūn sī in ê hong-siok, si̍p-koàn, tō-tek, giân-gú, chèng-tī, it-chhè sī kap Ki-tok-kàu tông-hoà , kàu bô lâu chi̍t-tiám-á in só͘ ū kū-lâi ê hûn-jia̍h. Tē-jī khoán, sī kap chit ê tuì-siong-hoán, chiū-sī iáu-boē sêng-siū Ki-tok-kàu bûn-bêng í-chêng , í-keng oân-choân ū in kū-lâi put-chí chìn-pō͘ ê bûn-hoà ê kok ; Tuì chit ê tē-jī khoán só͘ hoat-seng ê bûn-hoà-tek chiap-chhiok ( cultural contact) , che sī goá tī pún-bûn só͘ ài lūn ê iàu-tiám.
Chit ê bûn-hoà-tek chiap-chhiok só͘-hoat-seng hun-chò kuí-ná hong-biān lâi koan-chhat:-
1.Chong-kàu-chiūⁿ ê hong-biān.
2.Tō-tek-chiūⁿ ê hong-biān.
3.Ha̍k-būn-chiūⁿ ê hong-biān.
4.Chenge-tī, keng-chè-chiūⁿ ê hong-biān.
1. Chong-kàu-chiūⁿ ê hong-biān. Chhin-chhiūⁿ goá chêng só͘ kóng, Ki-tok-kàu ê īⁿ-pang thoân-tō sī sûn-choân uī-tio̍h ‘’ Lín tio̍h khì phó͘-thiⁿ-ē thoân hok-im, ‘’ chit-kù oē lâi phah khí-thâu--ê; bián kóng, i ê tōng-ki sī sûn-chuī uī-tio̍h chong-kàu-chiūⁿ lâi hoat-chhut--ê.
Só͘-í chong-kàu-chiūⁿ chit hong-biān iā sī lán ê būn-tê ê tiong-sim-tiám. Chóng-sī goá tī chia ài kóng chi̍t kù : chiū-sī, goá sī chhián-ha̍k koáⁿ-bûn, goá tī chia só͘ beh gī-lūn á-sī ín-chèng chū-jiân hān-tiāⁿ tī goá pêng-sò͘ só͘ chhim-chai ê Tiong-kok, Ji̍t-pún lâi the̍h chhâi-liāu; bē thang khui-khoah kàu ìn-tō͘ á-sī Lâm-iûⁿ chiah ê só͘-chāi; che khiok-sī chin uî-hām ê sū. Taⁿ tuì Ki-tok-kàu thoân-ji̍p Tang-pêng kok í-lâi, tuì chong-kàu-chiūⁿ lâi khoàⁿ, ū seⁿ-chhut sím-mi̍h Tang-iûⁿ ê bûn-hoà-tek ê kiat-kó ?
Tē-it, chiū-sī hō͘ Tang-iûⁿ ê tuì Sîn ê koan-liām ū toā-toā ê piàn-hoà. Tang-iûⁿ chū-lâi só͘-sìn ê chong-kàu khah chē sī ‘’To-sîn-kàu’’. ìn-tō͘ ê Pô-lô-bûn sī ‘’Hoàn-sîn-kàu.’’ Pu̍t-kàu ê siáu-sēng, iā-sī To-sîn-kàu. Tiong-kok ê ‘’Tō-kàu’’, Ji̍t-pún ê ‘’Kó͘-sîn-tō’’, iā-sī sio̍k tī To-sîn-kàu. Lūn Jû-kàu sī chong-kàu á m̄-sī , khiok ū chē-chē hāng ê gī-lūn. Chóng-sī chiàu goá khoàⁿ , kì-jiân ū chè-sū , biō-ú , sîn-uī, chò chong-kàu ê chi̍t-chióng lâi khoàⁿ iā-sī bô hông. Lūn Jû-kàu ê tiong-sim goân-lâi sī ‘’kèng Thian’’ ê su-siúⁿ ; chò ‘’It-sîn-kàu’’ lâi khoàⁿ , iā ē ēng-tit . Chóng-sī Jû-kàu tú-khì ho̍k-sāi ‘’Thian’’ í-goā, iû-goân ū ho̍k-sāi ‘’Hō͘-thó͘’’, ‘’Siā-chek ê Sîn’’, í-ki̍p tuì pò-in hoán-pún ê ì-gī lâi kèng-hōng ū kong-lô tī kok-ka, á-sī bîn-cho̍k ê chó͘-sian. Che iā thang chò chi̍t khoán ê ‘’To-sîn-kàu’’ lâi khoàⁿ. Só͘-í thang chai Tang-iûⁿ chiah ê chióng-chióng ê chong-kàu kap Ki-tok-kàu ê sîn-koan ū toā-toā bô saⁿ-tâng tī-teh. Bo̍k-koài ‘’goá í-goā m̄-thang ū pa̍t ê Siong-tè.’’ Chit ê Ki-tok-kàu chi̍t-ē ji̍p-lâi, Tang-iûⁿ lâng tuì Sîn ê koan-liām khí chi̍t ê toā kek-bēng. M̄-nā sī Sîn ê siàu-gia̍h bô saⁿ-tâng nā-tiāⁿ, chiū Sîn ê pún-chit iā toā-toā piàn-oāⁿ. Goân-lâi Tang-pêng lâng só͘ ho̍k-sāi ê sîn-bêng kap kó͘-chá Hi-lī-nî lâng só͘ teh ho̍k-sāi ê tāi-tông siáu-īⁿ. Chóng kóng chi̍t kù, Tang-pêng lâng só͘ ho̍k-sāi ê sîn-bêng sī sio̍k tī lâng ê khoán ê sîn-bêng ; sī siong-tuì-tek ê sîn-bêng;sī ū te̍k-sû-sèng ê sîn-bêng. Tang-pêng ê sîn-bêng ū hun-gia̍p. Ū-ê sī koán-lí chi̍t tē-hng ê im-iông, sióng-siān hoa̍t-ok . Ū-ê sī chiáng-koán chi̍t só͘-chāi ê chū-jiân hiān-siōng , hok-siān hoa̍t-ok. Ū-ê sī chò kiâⁿ chûn lâng ê pó-hō͘-chiá; ū-ê sī chò choh-sit lâng ê siú-hō͘-sîn. Ū-ê ui-lêng sī hān-tiāⁿ tī chi̍t-chong, chi̍t-cho̍k ê tiong-kan; ū-ê hián-sèng sī kīn-kīn tuì chi̍t ê kok-ka, chi̍t ê bîn-cho̍k chiah ū kong-hāu. Sim-chì iā ū choan-bûn teh koán-lí seⁿ-kiáⁿ, i-pīⁿ, pó-hō͘ poa̍h-kiáu lâng, chiàu-kò͘ thit-thô-keng téng-téng. Che bêng-bêng kap lán só͘ sìn ê Ki-tok-kàu ê Sîn ê choa̍t-tuì, phó͘-piàn toā-toā bô saⁿ-tâng.
Ki-tok-kàu ê Sîn m̄-nā sī ū sióng-siān hoa̍t-ok ê chèng-gī, iā ū kiù-lêng sio̍k-choē-ok ê chèng-gī, iā-ū kiù-lêng sio̍k-choē ê ài-chêng. Tang-iûⁿ ê sîn-koan tuì Tang-iûⁿ chiah ê kū bûn-hoà kok só͘ kòng-hiàn ê chi̍t ê tē-it tiōng-iàu è tiám (Thāi-sio̍k)
漢羅（Ùi原文改寫）
基督教文明史觀
林茂生
1933.07 580卷 p.10
(接頂卷 8面)
照親像頂站所thiah明，論對基督教的異邦傳道所發生種種的文化的接觸通分做兩款：頭一款，就是承受基督教文明的國是未開化的國；親像古早Au-lô-pa洲北爿遐的國，抑是現時A-hui-li-ka遐的種族。這一款無論是in的風俗、習慣、道德、言語、政治，一切是佮基督教同化，到無留一點仔 in所有舊來的痕跡。第二款，是佮這个對相反，就是猶未承受基督教文明以前，已經完全有in舊來不止進步的文化的國；對這个第二款所發生的文化的接觸( cultural contact) ，這是我佇本文所愛論的要點。
這个文化的接觸所發生分做幾仔方面來觀察：-
1.宗教上的方面。
2.道的上的方面。
3.學問上的方面。
4.政治、經濟上的方面。
1.宗教上的方面，親像我前所講，基督教的異邦傳道是純全為著「恁著去普天下傳福音，」這句話來扑起頭的；免講，伊的動機是純粹為著宗教上來發出的。
所以宗教上這方面也是咱的問題的中心點。總是我佇遮愛講一句：就是，我是淺學趕文，我佇遮所欲議論抑是引證自然限定佇我平素所深知的中國、日本來提材料；袂通開闊到印度抑是南洋遮的所在；這卻是真遺憾的事。今對基督到傳入東爿國以來，對宗教上來看，有生出啥物東洋的文化的的結果？
第一，就是予東洋的對神的觀念有大大的變化。東洋自來所信的宗教較濟是「多神教」。印度的波羅門是「泛神教」佛教的小乘，也是多神教。中國的「道教」，日本的「古神道」，也是屬佇「多神教」。論儒教是宗教抑毋是，卻有濟濟項的議論。總是照我看，既然有祭祀，廟宇 ，神位，做宗教的一種來看也是無妨。論儒教的中心原來是「敬天」的思想；做「一神教」來看，也會用得。總是儒教拄去服事「天」以外，猶原有服事「雨土」，「社稷的神」，以及對報in返本的意義來敬奉有功勞佇國家，抑是民族的祖先。這也通做一款的 「多神教」來看。所以通知東洋遮的種種的宗教佮基督教的神觀有大大無相同佇咧。莫怪「我以外毋通有別的上帝」這个基督教一下入來，東洋人對神的觀念起一个大革命。毋那是神的數額無相同若定，就神的本質也大大變換。原來東爿人所服事的神明佮古早希利尼人所咧服事的大同小院。總講一句，東爿人所服事的神明是屬佇人的款的神明；是相對的的神明；是有特殊性的神明。東爿的神明有分業。有的是管理一地方的音容，賞善罰惡。有的是掌管一所在的自然現象，hok-siān罰惡。有的是做行船人的保護者；有的是做作穡人的守護神。有的威靈是限定佇一宗，一族ê中間；有的顯聖是近近對一个國家，一个民族才有功效。心志也有專門teh管理生囝，醫病，保護跋kiáu人，照顧thit-thô間等等。這明明佮咱所信的基督教的神的絕對，普遍大大無相同。
基督教的神毋那是有賞善罰惡的正義，也有救能贖罪惡的正義，也有救能贖罪的愛情。東洋的神觀對東洋遮的舊文化國所貢獻的一个第一重要的點(待續)