交通ê發達
Kau-thong ê hoat-ta̍t
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 無lo̍h名 |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第576卷 |
| 日期 | 1933/3 |
| 頁數 | 10 |
白話字（原文數位化）
Kau-thong ê hoat-ta̍t
(T. Th. Ts.)
- 03, no. 576, pp. 10-11
Kau-thong sī siáⁿ ì-sù: Tuì bó͘ só͘-chāi ūn-poaⁿ jîn-luī, hoè-mi̍h, su-siúⁿ kàu bó͘ bo̍k-tek tē, che kiò-chò kau-thong. Thang kóng sī ūn-poaⁿ kap thong-sìn nn̄g hāng ê ki-koan, ū-sî ūn-poaⁿ ê ki-koan. Lēng-goā iáu ū tiān-sìn, tiān-oē; bô-soàⁿ tiān-sìn, tiān-oē; Radio hòng-sàng. Chiah ê sī thong-sìn siōng te̍k-sû ê ki-koan.
Koan-hē kau-thong hoat-ta̍t ê tiâu-kiāⁿ: Bó͘ tē-hng ê kau-thong chōng-thài ū hoat-ta̍t á bô? Che kap hit tē-hng ê tē-hêng, khì-hāu, uī-tì, bûn-hoà thêng-tō͘ ê koân-kē, sán-gia̍p ê hēng-soe, jîn-kháu ê chē chió, chèng-tī ê hó-pháiⁿ, toā-toā ū koan-hē tī-teh. Lán nā ēng léng Tâi chêng āu, Tâi-oân ê kau-thong chōng-thài lâi pí-kàu, chiū liâm-piⁿ ē bêng-pe̍k.
Jîn-le̍k ê ūn-poaⁿ: Káu-hiā khioh chia̍h-mi̍h tńg-khì in tau, bi̍t-phang tuì hoe-sim chhái-siu bi̍t-chiap, hoe hún toà khì siū-lāi. Che sī tōng-bu̍t ê pún-lêng-sèng. Chhin-chhiūⁿ án-ni, tuì ū jîn-luī chiū ū kau-thong, to̍k-to̍k lâng ē hiáu-tit ēng te̍k-pia̍t ê ki-koan lâi ūn-poaⁿ, che sī tōng-bu̍t-kài só͘ bē tit thang khoàⁿ-tio̍h ê sū. Phah-sǹg jîn-luī iā sī tuì chìn-ji̍p tī siong-tong ê bûn-hoà ê sî, chiah ū hoat-bêng chéng-chéng ê khì-kū, thang chiat-séng lâng ê la̍t, iā hō͘ ūn-poaⁿ kín koh lī-piān. Jîn-luī ê ūn-poaⁿ hoat, m̄-nā khí-thâu kap tōng-bu̍t-kài sio-siāng nā-tiāⁿ, liân í-keng chìn-ji̍p tī chin koân ê bûn-hoà ê hiān-tāi, lâng iû goân sī sái pō͘-lián, iā ēng lâng ê khuì-la̍t teh ūn-poaⁿ. Chhì khoàⁿ sè-kan 20 ek jîn-luī, chhoē bô kiâⁿ lō͘ ê, ū loā-chē lâng. Kuì hu-jîn koāⁿ chhiú-tē, sin-sū koāⁿ phoê-pau, che iáu sī goân-sí sî-tāi ê ūn-poaⁿ hoat. Káng-kháu ê lâng ēng ūn-poaⁿ chò chit-gia̍p, taⁿ hoè-mi̍h ji̍p lāi-tē; soaⁿ-kan ê lâng taⁿ soaⁿ-sán lo̍h-lâi pêⁿ-iûⁿ. A-hut-lī-ka ê thó͘-jîn, ēng in ê keng-thâu giâ chhiūⁿ-gê keng-koè kuí-nā cha̍p phò͘ lō͘ ê chhiū-nâ. Tī Boán-chiu ê Soaⁿ-tang, ku-lí giâ 200 goā kin tāng ê tāu-kho͘. Che lóng sī goân-sí sî-tāi ê ūn-poaⁿ hoat. Koh chìn chi̍t-pō͘, chiū-sī lâng ūn-poaⁿ lâng. Chá Ji̍t-pún iáu-boē ū thih-tō ê sî, Tang-hái-tō chiah ê toā tiâu khe ê tō͘-thâu, ū hit hō ēng giâ lâng koè khe chò chit-gia̍p ê. Beh khì khah hn̄g ê só͘-chāi, chiū ēng nn̄g-saⁿ lâng ê la̍t lâi kng. Tâi-oân ê kiō, Ji̍t-pún ê kiō, Ji̍t-pún ê カゴ, che lóng sī hit ê tē-hng ê te̍k-sek, goā-uī ê lâng khoàⁿ-tio̍h sī chin chhù-bī ê kau-thong ki-koan.
Lī-iōng tōng-bu̍t ê khuì-la̍t. Tōng-bu̍t ê hun-pò͘ chōng-thài, sī thàn khì-hāu ê hoat-chek. Koh tē-hng ê lâng lī-iōng hit tē-hng ê tōng-bu̍t lâi chò kau-thong ê ki-koan. ēng bé, gû, chuí-gû, che sī lán chai-iáⁿ, tī Pho-su, A-lat-pek, Pak A-hui-lī-ka soa-bô͘ tē-hng ê lâng sī ēng Lo̍k-tô. Lo̍k-tô ê kha bô kah-chit, bô pun chhe, ha̍p tī kiâⁿ soa-á téng ê lō͘-ēng, uī ê lāi-bīn ū kuí-nā ê chuí-tē, sui-jiân káng lé-pài bô lim-chuí iā tòng ē tiâu. La̍t toā, kha-thâu koh kín, lâng bat kiò i chò soa-bô͘ ê chûn. Soa-bô͘ tē-hng ê seng-lí-tuī, ēng káng pah chiah teh chài hoè chò seng-lí. ìn-tō͘, Siâm-lô ê lâng ēng chhiūⁿ chò kang, ūn-poaⁿ bo̍k-chhâi. Se-chōng ê lâng ēng Mâu-gû. Lâm A-bí-lī-ka ê soaⁿ-kan ēng Lo̍k-má. Se-pí-lī-a, á-sī ke̍k pak ê lâng ēng Sûn-lo̍k, Káu. Chiàu ta̍k tē-hng só͘ ū tōng-bu̍t lâi lī-iōng. Put-kò tuì ū khì-chhia, chū-tōng-chhia í-āu, tōng-bu̍t chiū khah m̄-bián ēng, nā-sī soa-bô͘ soaⁿ-kan ê lâng, iáu-boē pàng-sak tōng-bu̍t ê kau-thong.
Kau-thong ki-koan ê hoat-bêng. Lâng teh káng-kiù, jîn-luī tē-it tāi-seng siūⁿ-chhut ê ūn-poaⁿ ki-koan sī Khiau(橇). Tng ú-tè tī suí ê sî-chūn, í-keng ū-ēng chit hō ê khì-kū. Ai-ki̍p, A-su̍t iā ū ēng. Hiān-tāi tī hân-léng ê tē-hng, hô, ô͘, seh ê téng-bīn,sī chò tiōng-iàu ê kau-thong ki-koan ê chi̍t hāng, ū-ê ēng Káu, Sûn-lo̍k, Bé lâi thoa. Tang-thiⁿ-sî pak-pêng ê kok, chhin-chhiūⁿ Suī-tián, Ná-ui, in só͘ teh ēng ku̍t(Skate) ê khì-kū, sī tuì Khiau piàn-hêng ê. (āu goe̍h koh chiap).
漢羅（Ùi原文改寫）
交通ê發達
(T. Th. Ts.)
- 03, no. 576, pp. 10-11
交通是啥意思：對某所在運搬人類、貨物、思想到某目的地，這叫做交通。Thang講是運搬kap通訊2項ê機關，有時運搬ê機關。另外猶有電信、電話；無線電信、電話；Radio放送。遮个是通訊上特殊ê機關。
關係交通發達ê條件：某地方ê交通狀態有發達á無？這kap彼地方ê地形、氣候、位置、文化程度ê懸低、產業ê興衰、人口ê濟少、政治ê好歹，大大有關係佇teh。咱若用領台前後，台灣ê交通狀態來比較，就連鞭會明白。
人力ê運搬：蚼蟻拾食物轉去in兜，蜜蜂對花心採收蜜汁、花粉tòa去岫內。這是動物ê本能性。親像按呢，對有人類就有交通，獨獨人會曉得用特別ê機關來運搬，這是動物界所袂得thang看著ê事。拍算人類也是對進入佇相當ê文化ê時，chiah有發明種種ê器具，thang節省人ê力，也予運搬緊koh利便。人類ê運搬法，毋若起頭kap動物界相siāng若定，連已經進入佇真懸ê文化ê現代，人猶原是駛步輪，也用人ê氣力teh運搬。試看世間20億人類，找無行路ê，有偌濟坐人。貴夫人捾手袋，紳士捾皮包，這猶是原始時代ê運搬法。港口ê人用運搬做職業，taⁿ貨物入內地；山間ê人擔山產落來平原。阿非利加ê土人，用in ê肩頭夯象牙經過幾若十鋪路ê樹林。佇滿洲ê山東，苦力夯200外斤重ê豆箍。這攏是原始時代ê運搬法。Koh進一步，就是人運搬人。早日本猶未有鐵道ê時，東海道遮个大條溪ê渡頭，有彼號用夯人過溪做職業ê。欲去khah遠ê所在，就用兩三人ê力來扛。台灣ê轎、日本ê轎、日本ê カゴ，這攏是彼个地方ê特色，外位ê人看著是真趣味ê交通機關。
利用動物ê氣力。動物ê分佈狀態，是趁氣候ê法則。Koh地方ê人利用彼地方ê動物來做交通ê機關。用馬、牛、水牛，這是咱知影，佇波斯、阿拉伯、北阿非利加沙漠地方ê人是用駱駝。駱駝ê跤無kah-chit，無分叉，合佇行沙仔頂ê路用，胃ê內面有幾若ê水袋，雖然káng禮拜無啉水也擋會稠。力大、跤頭koh 緊，人捌叫伊做沙漠ê船。沙漠地方ê生理隊，用káng百隻teh載貨做生理。印度、暹羅ê人用象做工，運搬木材。西藏ê人用氂牛。南阿米利加ê山間用駱馬。西比利亞，á是極北ê人用馴鹿、狗。照逐地方所有動物來利用。不過對有汽車、自動車以後，動物就khah毋免用，若是沙漠山間ê人，猶未放sak動物ê交通。
交通機關ê發明。人teh講究，人類第一事先想出ê運搬機關是khiau（橇）。Tng禹帝治水ê時陣，已經有用這號ê器具。埃及、亞述也有用。現代佇寒冷ê地方，河、湖、雪ê頂面，是做重要ê交通機關ê一項，有ê用狗、馴鹿、馬來拖。冬天時北爿ê國，親像瑞典、拿威，in所teh用滑（Skate）ê器具，是對橇變形ê。 （後月koh接）。