基督教文明史觀
Kì-tok-kàu Bûn-bêng Sú-koan
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 無lo̍h名 |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第575卷 |
| 日期 | 1933/2 |
| 頁數 | 10 |
白話字（原文數位化）
Kì-tok-kàu Bûn-bêng Sú-koan
A Historical Review of Christian Civilization
(Lîm Bō͘-seng)
(Chiap 572 koàn 9 bīn)
- 02, no. 575, pp. 10-11
Lūn bûn-bêng ê hoat-seng kap hit ê bûn-bêng ê chhòng-chō-chiá ê ú-tiū-koan, í-ki̍p jîn-seng-koan put-chí ū koan-hē tī-teh ; che tī téng-chām í-keng ū lūn--koè lah. Taⁿ Ki-tok-kàu ê bûn-bêng, tē-it tāi-seng sī hoat-seng tī Au-chiu. Só͘-í lán tio̍h tāi-seng khoàⁿ Au-chiu lâng ê jîn-seng-koan kap ú-tiū-koan. Tng tī Chho͘-tāi kap Tiong-sè sî-tāi ê Au-chiu lâng ê jîn-seng-koan, í-ki̍p ú-tiū-koan ū siū nn̄g ê tiâu-liû só͘ chi-phoè : chiū-sī Hi-pek-lâi chú-gī kap Hi-lī-nî chú-gī chit nn̄g ê tiâu-liû. Chóng-sī chit nn̄g ê chú-gī ê jîn-seng-koan, í-ki̍p ú-tiū-koan, sui-jiân ū kuí-nā hāng ê kiōng-thong tiám, iáu-kú ū chin hián-jiân tuì-siong-hoán ê tiám tī-teh.
Chóng kóng chi̍t kù, Hi-lī-nî chú-gī ê jîn-seng-koan, í-ki̍p ú-tiū-koan, sī khoàⁿ-tāng chit sè-kan. Hi-lī-nî lâng ê jîn-seng, in ê chhut-la̍t kap lí-sióng, sī ài chit ê sè-kan pìⁿ-chò chin si̍t ê sè-kan, hó ê sè-kan, ke̍k suí ê sè-kan, lâi hō͘ khiā-khí tī chit ê sè-kan ê lâng pêⁿ-pêⁿ tit-tio̍h hēng-hok. Lâng nā khoàⁿ Hi-lī-nî chú-gī só͘ hoat-seng ê bûn-hoà : chhin-chhiūⁿ bí-su̍t, tiat-ha̍k, chong-kàu, bûn-ha̍k chiah ê, chiū chai in ê lí-sióng sī hē tī chit sè-kan, khoàⁿ-tāng chit sè-kan. oāⁿ chi̍t kù oē lâi kóng, Hi-lī-nî chú-gī sī “Hiān-sè chú-gī” (現世主義).
Nā-sī Hi-pek-lâi chú-gī, chiū-sī tú-tú tuì-hoán. Hi-pek-lâi chú-gī ê bûn-bêng, á-sī Ki-tok-kàu ê bûn-bêng só͘ chú-tiuⁿ ê jîn-seng-koan, í-ki̍p ú-tiū-koan, chóng kóng chi̍t kù, sī “Lâi-sè chú-gī”(來世主義). Chhiáⁿ lán khoàⁿ goá chêng só͘ lūn hit kuí hāng Ki-tok-kàu ê cheng-sîn, chiông-tiong lūn choē-ok ê koan-liām, chū-kí hó͘-tēng ê koan-liām, tiong-pó ê koan-liām, kiù-lêng sio̍k-choē ê koan-liām, chiah ê bô m̄-sī teh chèng-bêng Ki-tok-kàu ê jîn-seng-koan só͘ khoàⁿ-tāng ê sī tī “lâi-sè,” m̄-sī sio̍k tī chit sè-kan. Ki-tok-kàu chú-gī teh khoàⁿ chit sè-kan sī chhiong-moá lóng-chóng ê choē-ok, bē kham-tit hō͘ lâng khiā-khí lâi tit-tio̍h hok-khì. Eńg-oán ê hok-khì sī tī pa̍t ê sè-kan. Chit ê sè-kan lâng só͘ tio̍h chhut-la̍t ê, sī kan-ta chún-pī chò tit-tio̍h hit ê pa̍t ê sè-kan ê chhiú-toāⁿ nā-tiāⁿ. Pó-lô ê Sîn-ha̍k, goá tī-chia m̄-bián siông-sè chhián-bêng, tāi ke í-keng lóng chai-iáⁿ, chiū-sī hun-piat “lêng” kap “jio̍k” ê jī-goân-lūn. “Lêng” á-sī lêng-hûn kap “jio̍k” chiū-sī jio̍k-thé put-sî saⁿ hoán-tuì, saⁿ kau-chiàn, lâi seⁿ-chhut lâng, á-sī jîn-seng chióng-chióng ê pi-kek. Sio̍k tī “jio̍k” ê, sī choē-ok, sī sit-pāi, sī sí. Sio̍k tī “lêng” ê, sī sèng-kiat, sī sèng-lī, sī éng-oán oa̍h. “Jio̍k” sī sio̍k tī chit sè-kan ; “lêng” sī sio̍k tī hit sè-kan. Só͘-í jîn-seng ê lí-sióng sī tio̍h tuì-tiōng hit ê hō͘ lâng kàu boé ē sèng-lī, ē sèng-kiat, ē éng-oán oa̍h ê hit ê lêng ê sè-kan, m̄-thang chu-chu teh uī-tio̍h chit ê ē pāi-hoāi, choē-ok moá-moá, hō͘ lâng kàu sí ê chit ê sè-kan lâi tio̍h-boâ chhut-la̍t. Chhin-chhiūⁿ chit khoán ê jîn-seng-koan, chū-jiân tuì chit ê só͘ kiàn-siat ê bûn-bêng, bē bián-tit kap hit ê khoàⁿ-tāng chit sè-kan ê jîn-seng-koan só͘ kiàn-siat ê bûn-bêng toā-tîm cheng-chha. Bo̍k-koài hiān-sî pâi-lia̍t tī bīn-thâu-chêng hiah ê kó͘-tāi só͘ hoat-seng chit nn̄g khoán tuì-siong-hoán ê bûn-bêng, chiū-sī Hi-lī-nî bûn-bêng kap Hi-pek-lâi bûn-bêng ê koé-chí, iā toā-toā bô saⁿ-tâng.
Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng só͘ hoat-seng ê im-ga̍k, sī hui-chong-kàu-tek; tuì Ki-tok-kàu bûn-bêng só͘ hoat-seng ê im-ga̍k, sī sèng-koa, sī chong-kàu-tek. Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng só͘ hoat-seng ê bí-su̍t, sī teh lé-chàn jio̍k-thé, lé-chàn khuì-la̍t; tuì Hi-pek-lâi bûn-bêng só͘ hoat-seng ê bí-su̍t, sī lé-chàn lêng-hûn, piáu-hiān cheng-sîn ê siōng-teng. Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng só͘ hoat-seng ê bûn-ha̍k, sī ēng jîn-seng ê hiān-siōng chò chú-tê; tuì Hi-pek-lâi bûn-bêng só͘ chè-chō ê bûn-ha̍k, sī ēng Sèng-keng, chong-kàu-tek ê tê-ba̍k lâi chò chhâi-liāu. Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng só͘ chhòng-chō ê su-siúⁿ sī tiat-ha̍k, sī tuì Hi-pek-lâi bûn-bêng só͘ chhòng-chō ê su-siúⁿ sī Sîn-ha̍k, sī tuì-tiōng lêng-hûn ê chhàm-hoé. Tuì Hi-lī-nî bûn-bêng ê kiàn-tiok, lâng thang khoàⁿ sio̍k tī chit sè-kan ê lûn-hoàn hó-khoàⁿ; nā-sī Hi-pek-lâi só͘ hoat-seng ê kiàn-tiok, sī hiàn hō͘ Siōng-tè ê sèng-tn̂g. Che put-kò sī tāi-lio̍k kóng-khí chit nn̄g-ê bûn-bêng ê saⁿ-tuì-chiàu nā-tiāⁿ.
Kî-û chèng-tī hoat-lu̍t chióng-chióng, hoān-nā thang chheng-ho͘ chò bûn-bêng ê sán-bu̍t ê, bô m̄-thang teh hián-chhut chit nn̄g ê bûn-bêng tuì-siong-hoán ê só͘-chāi.
漢羅（Ùi原文改寫）
基督教文明史觀
A Historical Review of Christian Civilization
（林茂生）
（接572卷9面）
- 02, no. 575, pp. 10-11
論文明ê發生kap彼个文明ê創造者ê宇宙觀，以及人生觀不止有關係佇teh；這佇頂站已經有論--過lah。Taⁿ基督教ê文明，第一事先是發生佇歐洲。所以咱著事先看歐洲人ê人生觀kap宇宙觀。Tng佇初代kap中世時代ê歐洲人ê人生觀，以及宇宙觀有受兩个潮流所支配：就是希伯來主義kap希利尼主義這兩个潮流。總是這兩个主義ê人生觀，以及宇宙觀，雖然有幾若項ê共通點，猶久有真顯然對相反ê點佇teh。
總講一句，希利年主義ê人生觀，以及宇宙觀，是看重這世間。希利年人ê人生，in ê出力kap理想，是ài這个世間變做真實ê世間，好ê世間，極媠ê世間，來予徛起佇這个世間ê人平平得著幸福。人若看希利年主義所發生ê文化：親像美術、哲學、宗教、文學遮个，就知in ê理想是下佇這世間，看重這世間。換一句話來講：希利年主義是「現世主義」（現世主義）。
若是希伯來主義，就是拄拄對反。希伯來主義ê文明，á是基督教ê文明所主張ê人生觀，以及宇宙觀，總講一句，是「來世主義」（來世主義）。請咱看我前所論彼幾項基督教ê精神，從中論罪惡ê觀念，自己否定ê 觀念、中保ê觀念，救-lêng贖罪ê觀念，遮个無毋是teh證明基督教ê人生觀所看重ê是佇「來世」，毋是屬佇這世間。基督教主義teh看這世間是充滿攏總ê罪惡，袂堪得予人徛起來得著福氣。永遠ê福氣是佇別個世間。這个世間人所著出力ê，是干但準備做得著彼个別個世間ê手段若定。保羅ê神學，我佇遮毋免詳細闡明，大家已經攏知影，就是分別「靈」kap「肉」ê二元論。「靈」á是靈魂kap「肉」就是肉體不時相反對，相交戰，來生出人，á是人生種種ê悲劇。屬佇「肉」ê，是罪惡、是失敗、是死。屬佇「靈」ê，是聖潔、是勝利、是永遠活。「肉」是屬佇這世間；「靈」是屬佇彼世間。所以人生ê理想是著對重彼个予人到尾會勝利、會聖潔、會永遠活ê彼个靈ê世間，毋thang chu-chu teh為著這个會敗壞、罪惡滿滿、予人到死ê這个世間來著磨出力。親像這款ê人生觀，自然對這个所建設ê文明，袂免得kap彼个看重這世間ê人生觀所建設ê文明大沉增差。莫怪現時排列佇面頭前遐个古代所發生這兩款對相反ê文明，就是希利年文明kap希伯來文明ê kóe-chí，也大大無相同。
對希利尼文明所發生ê音樂，是非宗教tek；對基督教文明所發生ê音樂，是聖歌，是宗教tek。對希利年文明所發生ê美術，是teh禮讚肉體、禮讚氣力；對希伯來文明所發生ê美術，是禮讚靈魂、表現精神ê象徵。對希利尼文明所發生ê文學，是用人生ê現象做主題；對希伯來文明所製造ê文學，是用聖經、宗教tek ê題目來做材料。對希利尼文明所創造ê思想是哲學，是對希伯來文明所創造ê思想是神學，是對重靈魂ê懺悔。對希利尼文明ê建築，人thang看屬佇這世間ê侖奐好看；若是希伯來所發生ê建築，是獻予上帝ê聖堂。這不過是大略講起這兩個文明ê相對照若定。
其餘政治法律種種，凡若thang稱呼做文明ê產物ê，無毋thang teh顯出這兩个文明對相反ê所在。