新約書序說
Sin-iok-su Sū-soat
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 梁秀德 Niû Siù-tek |
| 卷期 | 台灣教會公報 |
| 卷期 | 第574卷 |
| 日期 | 1933/1 |
| 頁數 | 12 |
白話字（原文數位化）
Sin-iok-su Sū-soat
Niû Siù-tek
- 01, no. 574, pp. 12-14
Tē jī chiuⁿ: Sin-iok-su ê khí-goân
Lán hiān-sî ê Sin-iok-su, tī hit lāi-bīn lóng-chóng sī 27 koàn ê bûn-su, che-sī lán ta̍k-lâng só͘ chai. Chóng-sī chiah ê bûn-su m̄-sī chi̍t ê lâng lâi kia̍h pit, iā m̄-sī Sèng Sîn khan lâng ê chhiú lâi siá--ê. Lán sìn Sèng-chheh sī Siōng-tè ê oē; chóng-sī iā tio̍h chai ū lâng ê ì-sù lâi siá: in-uī nā bô lâng ê ì-sù tī hit ni̍h, tuì tī lâng sī bô kè-ta̍t. Put-kò sī Siōng-tè ēng I ê Sîn lâi kám-tōng, ha̍p tī hit-sî, ha̍p tī só͘ ū ê bo̍k-tek, ha̍p tī só͘ khiàm-khoeh--ê, tuì chá-sî hiah ê sèng-tô͘ lâi piáu-chhut Siōng-tè ê thiàⁿ-thàng, kong-gī, chín-kiù kap bo̍k-tek. Kì-jiân sī án-ni, chiū lán lâi gián-kiù chit ê Sin-iok-su, si̍t-chāi ū toā-toā ê pit-iàu tī-teh.
Lūn tù-chok lâi kóng, chit 27 koàn ê lāi-bīn, bô chi̍t pún sī Iâ-so͘ ka-tī kia̍h pit lâi siá; iū-koh I iā bô hoan-hù I ê ha̍k-seng tio̍h siá. Nā beh kóng Iâ-so͘ pún-sin ū siá sím-mi̍h, chí ū thang khoàⁿ tī Iok-hān 8:7, kóng, I chiū àⁿ-io, ēng chńg-thâu-á siá jī tī thô͘-kha. I kan-ta bat bēng-lēng I ê ha̍k-seng kóng, Tio̍h Iâ-so͘ ū kiò in tio̍h chiàu I só͘ thoân ê khì kia̍h pit lâi siá.
Ti̍t-kàu Iâ-so͘ chiūⁿ-thiⁿ liáu-āu, I ê ha̍k-seng chí ū hit chi̍t pah-goā lâng tī hit ê lâu-téng teh chū-chi̍p, mā bô lâng thê-khí tio̍h siá chheh lâi thoân-su̍t Iâ-so͘ ê sū. Kàu Gō͘-sûn-cheh liáu-āu, kàu-hoē ū tín-tāng, in iā-sī kan-ta it-bī thoân hok-im nā-tiāⁿ. Sím-mi̍h in-toaⁿ in hit-sî bô ka-kī siūⁿ ài beh siá Iâ-so͘ ê seng-gâi kap kàu-hùn, chiàu-khoàⁿ ū kuí-nā hāng ê goân-in tī-teh.
(a) In-uī tng-sî ê sìn-tô͘ sìn Ki-tok ê koh lâi kap sè-kan ê soah-boé, sī liâm-piⁿ kàu; tuì án-ni kám-kak chit sè-tāi sī liâm-piⁿ koè-khì; só͘-í bô sim sè-tāi sī liâm-piⁿ koè-khì; só͘-í bô sim thang siūⁿ ài tù-chheh lâi thoân-su̍t tī āu sè-tāi.
(b) In-uī tng-sî in ēng Kū-iok chò Iâ-so͘ ê chhut-sè kap seng-gâi ê ū-giân chheh, só͘-í kìⁿ-nā ài chai I ê keng-tián, chóng-sī hit-sî Iû-thài-kàu ê keng-tián, chóng-sī hit-sî in sī Khoàⁿ-chò kah-ná Ki-tok-kàu ê bûn-su. Tuì án-ni, bô siūⁿ-tio̍h koh siá sím-mi̍h Ki-tok-kàu ê chheh.
(c) In-uī tng-sî ê sìn-tô͘, chē-chē bat chhin-sin thiaⁿ-tio̍h Iâ-so͘ ê kà-sī, kap khoàⁿ-tio̍h Iâ-so͘ só͘ chò ê sū, hit-sî nā-beh lâi siūⁿ, iáu sī sin-sin; koh sī chhin-chhiūⁿ kóng, Goán bat chhin-ba̍k khoàⁿ-sìⁿ, chhin-chhiú bong--tio̍h, hit khoán ê oa̍h-oa̍h ê kan-chèng. iū-koh Iû-thài lâng chiàu in ê si̍p-koàn sī lia̍h ēng chhuì thoân--ê, pí ēng chheh lâi hoat-piáu--ê khah tuì-tiōng. Só͘-í bô siūⁿ ài beh siá sím-mi̍h lâi lâu tī āu sè-tāi.
Tī chit ê goân-sí Ki-tok-kàu, khí-thâu kuí cha̍p-nî lóng sī ēng chhuì thoân--ê, bô ū sím-mi̍h bûn-su. Chit ê sî-tāi kiò-chò “Chiân bûn-su sî-tāi.” Chóng-sū tō-lí ná thoân ná khui-khoah, tāi-chì ná siⁿ chiū ná chē ; iū-koh ū tú-tio̍h khún-tio̍k ê in-toaⁿ, chiū sui-jiân bô tiau-kang, iā-sī tuì sū-chêng ê kheng-hiòng, chū-jiân siⁿ-chhut bûn-su ê tù-chok cháu chhut-lâi. Chit ê sî-tāi sī koh chi̍t ê sî-tāi, kiò-chò “Bûn-su sî-tāi “. oē chiâⁿ chit ê bûn-su sî-tāi, ū kuí-nā hāng ê in-toaⁿ :－
-
In-uī Ki-tok ê hok-im ná thoân ná kóng-khoah, chiū chū-jiân ū chē-chē sin thiaⁿ tō-lí--ê kap kiû-tō-chiá. Tuì án-ni tio̍h siūⁿ ài siá tú-hó ha̍p-ēng ê chheh thang chò in ê lō͘-ēng.
-
In-uī hiah ê bat chhin-sin thiaⁿ-tio̍h Iâ-so͘ ê kà-sī ê lâng, taⁿ chiām-chiām teh koè-sì lah, chiū-sī hiah ê oa̍h-oa̍h ê chèng-jîn ná kú ná kiám-chió. Tuì án-ni haih ê thiaⁿ tō-lí ê lâng, iau-kiû ài in ēng in só͘ thoân koan-hē Iâ-so͘ ê kà-sī kap seng-gâi, siá chheh lâi hō͘ in thang tha̍k.
-
In-uī só͘ kiàn-siat ê kàu-hoē, tī kàu-hoē lâi ū hoat-seng chē-chē ê būn-tê; tuì án-ni tio̍h siá phoe chí-tō in, á-sī thè in kái-koat, kiáu-chèng chē-chē hāng.
-
In-uī kàu-hoē tú-tio̍h khùn-tio̍k, tì-kàu ū ê sìn-gióng iô-tāng, léng-sim, só͘-í chiah ê thoân hok-im--ê, chiū siá phoe tù-chheh lâi an-uì in; tuì án-ni chiū siⁿ-chhut ū bûn-su tī sè-kan.
-
In-uī kàu-hoē ê lāi-bīn á-sī goā-bīn ū hoat-seng īⁿ-toan ê su-siúⁿ; só͘-í tī ko͘-put-chiong ê in-toaⁿ tio̍h kia̍h pit lâi piān-bêng á-sī kéng-kài.
-
In-uī kàu-hoē ná khui-khoah, lâng-gia̍h ná chē, nā bô tia̍t-sū, ē hūn-loān; tuì án-ni chiū kà-sī in koan-hē kàu-hoē ê cho͘-chit kap chèng-tī ê sū. Á-sī thoân-kàu-chiá tuì tī kàu-hoē ê táⁿ-kek, siⁿ-chhut loé-chì, chiū tio̍h siá phoe an-uì, chí-tō, hùn-lē in.
Tuì chiah ê chē-chē goân-in, chiah ū lâu chē-chē chheh hē teh hō͘ lán thang lâu gián-kiù; che si̍t-chāi tio̍h kám-siā. Taⁿ tuì Sin-iok-su tiong chit 27 koàn ê khí-goân, chiàu hit ê tāi-khài ê nî-tāi-sūn lâi khoàⁿ. Tē it tāi-seng siá--ê, chiū-sī Pó-lô ê phoe. Pó-lô chit ê lâng, i sī chi̍t ê chin biān-bo̍k ê thoân-tō-chiá. I m̄-sī tiām-tiām chē tī i ê chheh-thiaⁿ lâi siūⁿ, lâi gián-kiù chiah lâi siá. I sī chhin-chhiūⁿ i ka-tī kóng, nā bô thoân hok-im, goá chiū ū chai-ē(ⅠLîm 9 : 16 ). Sī chit-khoán ê cheng-sîn lâi tong-phun se-chó ê lâng. Tī chit khoán ê seng-oa̍h tiong, lú-hêng tiong lâi siá--ê. iū-koh só͘ siá ê, ū ê sī chū-pit, ū ê sī ēng chhuì kóng, kiò pa̍t lâng tāi-pit--ê. iū-koh i só͘ siá ê, m̄-sī kan-ta ài hoat-piáu i ê sìn-gióng, á-sī su-siúⁿ, si̍t-chāi sī tī i só͘ thoân ê kàu-hoē ū hoat-seng būn-tê, chiū ēng hit ê khiàm-khoeh kap iau-kiû lâi kà-sī, kéng-kài, bián-lē, sī tī bô êng tiong chhong-chhong pōng-pōng lâi kia̍h-pit--ê. Tī i só͘ ê 13 tiuⁿ phoe, thâu chi̍t tiuⁿ chiū-sī Ka-lia̍p-thài jîn-su (tī kīn-lâi gián-kiù ê hoat-piáu sī án-ni kóng).
Lūn Ka-lia̍p-thài sī Pó-lô tē-it choā thoân-tō só͘ sûn-hoê ê Pí-se-tí ê An-thê-o, Í-ko-liām, Lō͘-sū-tek, Tek-pì chiah ê siâⁿ. Pó-lô keng-koè chiah ê siâⁿ lâi thoân-tō lú-hêng liáu-āu, tńg-khì Sū-lī-a ê An-thê-o. Koè kuí goe̍h-ji̍t āu, tī só͘ siat ê kàu-hoē tiong, ū hoat-seng hoán Pó-lô ê ūn-tōng, koan-hē tī kat-lé ê būn-tê kap Iû-thài lâng ê lu̍t-hoat-tek sìn-gióng būn-tê, lâi iô-tāng hiah ê sìn-tô͘. uī-tio̍h chit ê in-toaⁿ, Pó-lô chiū siá Ka-lia̍p-thài ê phoe lâi chek-pī, piān-bêng. Liáu-āu, Pó-lô chiū khì hù Iâ-lō͘-sat-léng ê hoē-gī. āu-lâi tē-jī choā thoân-tō, ū siá Thiap-sat-lô-nî-ka chiân-hō͘-su. uī-tio̍h Thiap-sat-lô nî-ka Kàu-hoē ū gō͘-sìn Ki-tok chài-lîm ê sū. Tē 3 choā thoân-tō ê sî, tī Í-hut-só͘ 3 nî kú, tī hit tiong-kan ū siá Ko-lîm-to chiân-su. Boē siá chiân-su ê í-chêng, ún-tàng iû-goân ū siá chi̍t tiuⁿ; hit tiuⁿ hiān-sî bô tàng chhoē, chí-ū thang chai sī koan-hē “ îm-loān ê lâng “ ê sū, kiò in tio̍h sè-jī (ⅠLîm 5 : 9). āu-lâi ū siá hō͘-su (10 chiuⁿ kàu 13 chiuⁿ tāi-seng siá--ê). Chit choā thoân-tō kiâⁿ kàu Ko-lîm-to ê sî ū siá Lô-má ê phoe. Sui-jiân Lô-má i iáu-boē bat khì, chóng-sī iā-sī chò i táⁿ-sǹg beh khì ê chún-pī kang-tiâⁿ ê phoe. Tī chit ê Ko-kîm-to ê sî, kiám-chhái iā ū siá chi̍t tiuⁿ, lú Chip-sū Huī-pí ê siāu-kài phoe, chiū-sī hiān-sî chiap-chò Lô-má phoe ê tē 16 chiuⁿ hit tiuⁿ.
Koh koè-khì, chiū-sī ga̍k-tiong ê phoe-sìn (Hui-lī-bûn, Ko-lô-se, Í-hut-só͘, hui-li̍p-pí) kap bo̍k-hoē ê phoe-sìn-gióng, kap kà-sī in chò Ki-tok-tô͘ só͘ tio̍h kiâⁿ-chò ê sū. iā ū koan-hē kàu-hoē ê tī-lí kap tī hoē-lāi ê si-siat chióng-chióng ê būn-tê, iû-goân sī ha̍p tī khiàm-khoeh kap iau-kiû lâi chiâⁿ ê phoe-sìn (Lūn bo̍k-hoē ê phoe-sìn, kīn-lâi ū lâng kóng sī Pó-lô choân-chi̍p ê chi̍t pō͘, sī Pó-lô liáu-āu ê lâng siá--ê). án-ni chóng-kóng, Pó-lô sī tuì si̍t-chè-tek ê iau-kiû lâi siá, bô koan-hē hit ê bûn sī cháiⁿ-iūⁿ, iā lóng bô siu-sû, put-kò ti̍t-ti̍t chiàu só͘ khiàm-ēng lâi pâi-lia̍t, si̍t-chāi thang khoàⁿ-chhut Pó-lô chhiah-lō͘ ê jîn-keh kap sut-ti̍t ê kin-pún-tek khak-sìn, lán chin-chiàⁿ tio̍h phāu kiong-kèng ê sim lâi bat--i.
Chhin-chhiūⁿ Pó-lô só͘ siá ê phoe, lóng bô siu-sû, sī kan-ta chiàu só͘ khiàm-khoeh lâi ti̍t-ti̍t kóng; iā bô sím-mi̍h chham-khó-su hē tī piⁿ-á lâi tù-chok ê, chit ê sî-tāi kiò-chò “ Chiân bûn-ha̍k sî-tāi.” Tuì Pó-lô liáu-āu ê, kiò-chò “ Bûn-ha̍k sî-tāi.” Tī chia kiò-chò “ Bûn-ha̍k “ chit nn̄g ji̍t, m̄-sī sio̍k tī sè-kài-tek bûn-ha̍k, iā m̄-sī uī-tio̍h beh oân-sêng Kū-iok ê chiàⁿ-keng bûn-ha̍k ; sī èng chho͘-tāi Ki-tok-kàu ê siā-hoē cho͘-chit lâi siá ê thong-sio̍k bûn-ha̍k ( Deissmaⁿ : The New testament in the Light of Modern Research P.P. 41, 42). Tī chit ê bûn-ha̍k sî-tāi ū Pí-tek chiân-su, chit ê Pí-tek tī i nî-lāu ê sî, ū khì Lô-má. Hit-sî tú-tio̍h Nî-lô Hông-tè khún-tio̍k kàu-hoē, hit ê khún-tio̍k m̄-nā tī Lô-má, ū ki̍p-kàu tī tē-hng ê sìn-tô͘ ; só͘-í pí-tek chiū siá phoe kià hō͘ sió A-se-a chiah ê kàu-hoē. Biáu-lē in kóng, Ki-tok-tô͘ tú-tio̍h khó͘-lān, m̄-thang lia̍h-chò kiàn-siàu, tio̍h hoán-tńg uī-tio̍h chit ê miâ lâi êng-kng Siōng-tè. oá tī hit-sî, koh ū Má-khó Hok-im-toān (Pí-tek thoân-su̍t, hō͘ Má-khó lâi siá--ê). Koh lo̍h-khì, ū Hi-pek-lâi, Lō͘-ka, Má-thài, Hēng-toān, Khé-sī-lio̍k, Iok-hān Hok-im-toān, Hi-pek-lâi ê phoe, sī Sin-iok tiong ê toā lūn-bûn, chin ū siu-sû. Lō͘-ka Hok-im-toān, chiàu-khoàⁿ i teh siá ê sî, ún-tàng ū pa̍t-mi̍h ê chham-khó-su, chit hō chhâi-liāu kiò-chò Proto-Luke. Má-thài ū lēng-goā tit-tio̍h Iâ-so͘ ê gú-chi̍p (Quelle ), kiò-chò Q. Lō͘-ka siá toān-kì liáu-āu, ū siá Hēng-toān, thang kóng sī goân-sí ê Ki-tok-kàu-su. Kàu tī To-bí-tiân Hông-tè khún-tio̍k kàu-hoē ê sî, ū Iok-hān ê Khé-sī-lio̍k, piáu-bêng Ki-tok kap Sat-tàn ê tò͘-cheng, kàu lō͘-boé Ki-tok ū tek-sèng, chiong chit khoán ê ì-sù lâi an-uì siū khún-tio̍k ê Ki-tok-tô͘.
Chóng-sī tī kàu-hoē-lāi ū īⁿ-toan ê kiáu-chhá (chiū-sī Gnostics), hui-jīn Ki-tok ê siū-jio̍k-sin, só͘-í ū koh siá Iok-hān Hok-im-toān lâi phah-phoà īⁿ-toan ê hong-soat (chit pún Hok-im-toān, ū lâng kóng sī Í-hut-só͘ ê Tiúⁿ -ló Iok-hān siá--ê, m̄ sī Sù-tô͘ Iok-hān). Í-goā koh ū I. Ⅱ. Ⅲ. Iok-hān, Ngá-kok , Iû-tāi kap Ⅱ Pí-tek. Ngá-kok ê phoe, sī chú-tiuⁿ si̍t-hêng-tek ê Ki-tok-kau; Iû-tāi ê phoe sī piáu-bêng si̍t-chè seng-oa̍h, tio̍h ū kui-chek, ū tia̍t-sū ê pit-iàu. Hō͘-su Pí-tek iû-goân sī kap Iû-tāi ê phoe tāi-khài siāng-khoán ê ì-sù, í-ki̍p thê-chhiòng Ki-tok chài-lîm ê sìn-gióng.
Chit tiuⁿ phoe tāi-khài sī āu-tāi ê lâng, ēng Pí-tek ê miâ lâi siá--ê. Bo̍k-hoē ê phoe-sìn, tāi-khài iā oá tī chit ê sî siá--ê, in-uī īⁿ-toan ê kiáu-jiáu, kàu-hoē bô tia̍t-sū, chiū ū lâng ēng Pó-lô ê miâ lâi siá--ê.
Chóng-kóng chi̍t kù, sī tuì si̍t-chè-tek ê iau-kiû lâi chiâⁿ--ê; só͘-í m̄-sī chhiau-chū-jiân-tek tuì thiⁿ ka-la̍uh lo̍h lâi ê chheh.
Si̍t-chāi sī tuì tī tē-chiūⁿ, Jîn-chú ê hoân-ló kap iau-kiû, í-ka̍p jîn-luī ê Khiàm-khoeh kap khat-bōng; thong-koè chit-ê, tī sî-tāi lâi siⁿ-chhut ê chheh.
Tuì chit-ê, lâi hō͘ lâng tit-tio̍h tuì thiⁿ lâi ê kng, hong-hù ê chhiong-moá.
Sī thiⁿ kap tē ê kiat-hun, oa̍h-miā kap in-tián ê kiat-cheng lâi chiâⁿ ê Sin-iok-su lah!
(āu-hō koh soà-chiap).
漢羅（Ùi原文改寫）
新約書序說
梁秀德
- 01, no. 574, pp. 12-14
第二章：新約書ê起源
咱現時ê新約書，佇彼內面攏總是27卷ê文書，這是咱逐人所知。總是遮个文書毋是一个人來舉筆，也毋是聖神牽人ê手來寫--ê。咱信聖冊是上帝ê話；總是也著知有人ê意思來寫：因為若無人ê意思佇彼裡，對佇人是無價值。不過是上帝用伊ê神來感動，合佇彼時，合佇所有ê目的，合佇所欠缺--ê，對早時遐个聖徒來表出上帝ê疼痛，公義，拯救kap目的。既然是按呢，就咱來研究這个新約書，實在有大大ê必要佇teh。
論著作來講：這27卷ê內面，無一本是耶穌家治舉筆來寫；又koh伊也無吩咐伊ê學生著寫。若欲講耶穌本身有寫啥物，只有thang看佇約翰8:7，講：伊就àⁿ腰，用掌頭á寫字佇土腳。伊干但捌命令伊ê學生講：著耶穌有叫in著照伊所傳ê去舉筆來寫。
直到耶穌上天了後，伊ê學生只有彼一百外人佇彼个樓頂teh聚集，嘛無人提起著寫冊來傳述耶穌ê事。到五旬節了後，教會有振動，in也是干但一味傳福音若定。啥物因端in彼時無家己想ài beh寫耶穌ê生涯kap教訓，照看有幾若項ê原因佇teh。
(a) 因為當時ê信徒信基督ê koh來kap世間ê soah尾，是連鞭到；對按呢感覺這世代是連鞭過去；所以無心世代是連鞭過去；所以無心thang想ài著冊來傳述佇後世代。
(b) 因為當時in用舊約做耶穌ê出世kap生涯ê預言冊，所以見若ài知伊ê經典，總是彼時猶太教ê經典，總是彼時in是看做假若基督教ê文書。對按呢，無想著koh寫啥物基督教ê冊。
(c) 因為當時ê信徒，濟濟捌親身聽著耶穌ê教示，kap看著耶穌所做ê事，彼時若欲來想，iáu是新新；koh是親像講：阮捌親目看見，親手摸著，彼款ê活活ê干證。又koh猶太人照in ê習慣是掠用喙傳--ê，比用冊來發表--ê khah對重。所以無想ài欲寫甚物來留佇後世代。
佇這个原始基督教，起頭幾十年攏是用喙傳--ê，無有啥物文書。這个時代叫做「前文書時代」。總是道理ná傳ná開闊，代誌ná生就ná濟；又koh有拄著困著ê因端，就雖然無調工，也是對事情ê傾向，自然生出文書ê著作走出來。這个時代是koh一个時代，叫做「文書時代」。會成這个文書時代，有幾若項ê因端：－
-
因為基督ê福音ná傳ná廣闊，就自然有濟濟新聽道理--ê kap求道者。對按呢著想ài寫拄好合用ê冊thang做in ê路用。
-
因為遐个捌親身聽著耶穌ê教示ê人，taⁿ漸漸teh過世lah，就是遐个活活ê眾人ná久ná減少。對按呢遐个聽道理ê人，要求ài in用in所傳關係耶穌ê教示kap生涯，寫冊來予in thang讀。
-
因為所建設ê教會，佇教會來有發生濟濟ê問題；對按呢著寫批指導in，á是替in解決，矯正濟濟項。
-
因為教會拄著困著，致到有ê信仰搖動、冷心，所以遮个傳福音--ê，就寫批著冊來安慰in；對按呢就生出有文書佇世間。
-
因為教會ê內面á是外面有發生異端ê思想；所以佇姑不將ê因端著舉筆來辯明á是警戒。
-
因為教會ná開闊，人額ná濟，若無秩序，會混亂；對按呢就教示in關係教會ê組織kap政治ê事。á是傳教者對佇教會ê打擊，生出餒志，就著寫批安慰，指導，奮勵in。
對遮个濟濟原因，chiah有留濟濟冊下teh予咱thang留研究；這實在著感謝。Taⁿ對新約書中這27卷ê起源，照彼个大概ê年代順來看。第一事先寫--ê，就是保羅ê批。保羅這个人，伊是一个真面目ê傳道者。伊毋是恬恬坐佇伊ê冊聽來想，來研究chiah來寫。伊是親像伊家治講：若無傳福音，我就有災禍（Ⅰ林9 : 16）。是這款ê精神來東奔西走ê人。佇這款ê生活中，旅行中來寫--ê。又koh所寫ê，有ê是自筆，有ê是用喙講：叫別人代筆--ê。又koh伊所寫ê，毋是干但ài發表伊ê信仰，á是思想，實在是佇伊所傳ê教會有發生問題，就用彼个欠缺kap要求來教示、警戒、勉勵，是佇無閒中倉倉磅磅來舉筆--ê。佇伊所ê 13張批，頭一張就是加拉太人書（佇近來研究ê發表是按呢講）。
論加拉太是保羅第一chōa傳道所巡迴ê比西底ê安提阿、以哥念、路士德、 德畢遮个城。保羅經過遮个城來傳道旅行了後，轉去敘利亞ê安提阿。過幾月日後，佇所設ê教會中，有發生反保羅ê運動，關係佇割禮ê問題kap猶太人ê律法tek信仰問題，來搖動遐个信徒。為著這个因端，保羅就寫加拉太ê批來責備，辯明。了後，保羅就去赴耶路撒冷ê會議。後來第2 chōa傳道，有寫帖撒羅尼迦前後書。為著帖撒羅尼迦教會有誤信基督再臨ê事。第3 chōa傳道ê時，佇以弗所3年久，佇彼中間有寫哥林多前書。袂寫前書ê以前，穩當猶原有寫一張；彼張現時無tàng找，只有thang知是關係「淫亂ê人」ê事，叫in著細膩（Ⅰ林5 : 9）。後來有寫後書（10章到13章事先寫--ê）。這chōa傳道行到哥林多ê時有寫羅馬ê批。雖然羅馬伊猶未捌去，總是也是做伊打算欲去ê準備工程ê批。佇這个哥林多ê時，kiám-chhái也有寫一張，女執事菲比ê紹介批，就是現時接做羅馬批ê第16章彼張。
Koh過去，就是獄中ê批信（菲利文、高羅西、以弗所、菲立比）kap牧會ê批信仰，kap教示in做基督徒所著行做ê事。也有關係教會ê治理kap佇會內ê 施設種種ê問題，猶原是合佇欠缺kap要求來成ê批信（論牧會ê批信，近來有人講是保羅全集ê一部，是保羅了後ê人寫--ê）。按呢總講：保羅是對實際tek ê要求來寫，無關係彼个文是怎樣，也攏無修辭，不過直直照所欠用來排列，實在thang看出保羅chhiah-lō͘ ê人格kap率直ê根本tek確信，咱真正著抱恭敬ê心來識--伊。
親像保羅所寫ê批，攏無修辭，是干但照所欠缺來直直講；也無啥物參考書下佇邊á來著作，這个時代叫做「前文學時代。」對保羅了後ê，叫做「文學時代。」佇遮叫做「文學」這兩日，毋是屬佇世界tek文學，也毋是為著欲完成舊約ê正經文學；是應初代基督教ê社會組織來寫ê通俗文學（Deissmaⁿ : The New testament in the Light of Modern Research P.P. 41, 42）。佇這个文學時代有彼得前書，這个彼得佇伊年老ê時，有去羅馬。彼時拄著尼羅皇帝困著教會，彼个困著毋若佇羅馬，有及到佇地方ê信徒；所以彼得就寫批寄予小亞西亞遮个教會。Biáu-例in講：基督徒拄著苦難，毋thang掠做見笑，著反轉為著這个名來榮光上帝。倚佇彼時，koh有馬可福音傳（彼得傳述，予馬可來寫--ê）。Koh落去，有希伯來、路加、馬太、行傳、啟示錄、約翰福音傳、希伯來ê批，是新約中ê大論文，真有修辭。路加福音傳，照看伊teh寫ê時，穩當有別物ê參考書，這號材料叫做Proto-Luke。馬太有另外得著耶穌ê語集（Quelle），叫做Q。路加寫傳記了後，有寫行傳，thang講是原始ê基督教師。到佇多米甸皇帝困著教會ê時，有約翰ê啟示錄，表明基督kap撒旦ê鬥爭，到路尾基督有得勝，將這款ê意思來安慰受困著ê基督徒。
總是佇教會內有異端ê攪吵（就是Gnostics），非認基督ê受肉身，所以有koh寫約翰福音傳來拍破異端ê風說（這本福音傳，有人講是以弗所ê長老約翰寫--ê，毋是使徒約翰）。以外koh有Ⅰ.Ⅱ.Ⅲ.約翰，雅各，猶大kap Ⅱ彼得。雅各ê批，是主張實行tek ê基督教；猶大ê批是表明實際生活，著有規則，有秩序事ê必要。後書彼得猶原是kap猶大ê批大概siāng款ê意思，以及提倡基督再臨ê信仰。
這張批大概是後代ê人，用彼得ê名來寫--ê。牧會ê批信，大概也倚佇這个時寫--ê，因為異端ê攪擾，教會無秩予，就有人用保羅ê名來寫--ê。
總講一句，是對實際tek ê要求來成--ê；所以毋是超自然tek對天ka-la̍uh落來ê冊。
實在是對佇地上，人子ê煩惱kap要求，以及人類ê欠缺kap渴望；通過這個，佇時代來生出ê冊。
對這個，來予人得著對天來ê光，豐富ê充滿。
是天kap地ê結婚，活命kap恩典ê結晶來成ê新約書lah！
（後號koh續接）。