人類的日頭
Jîn-luī ê Ji̍t-thâu
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 無lo̍h名 |
| 卷期 | 台灣教會報/芥菜子 |
| 卷期 | 第562期 |
| 日期 | 1932/1 |
| 頁數 | 17 |
白話字（原文數位化）
Jîn-luī ê Ji̍t-thâu
Tân Khêng-ku
1932.01, no. 562 (KCC, no. 72), pp. 17-18
Chit kù oē sī sè-kan lâng teh chheng-tsàn hit ê toā hoat-bêng ông ài-te̍k-seng (Edison) ê. 1847 nî 2ge̍h 11 hō, tī Bí-kok ‘Ohio’ chiu ê sió chng-siā, kiò-choè Milan hia, i ū chhut-sì. I ê chó͘ sī choè chè-hún gia̍p-chiá, koh ia̍h sī tn̂g-siū kap ióng-kiāⁿ. I ê lāu-pē sī teh choè bo̍k-châi-siong kap ngó͘-kok ê seng-lí. I ê lāu-bú kiò-choè Nancy Elliot sī So͘-kek-lân ê lâng. Chóng-sī siū kàu-io̍k tī Ka-ná-tāi, sī chún-pī beh choè sian-siⁿ, só͘-í ū siū siong-tong ê kàu-io̍k, koh sèng-chit sī chin un-sûn kap khiām-phok. ài-te̍k-seng ji̍p ha̍k-kāu kan-ta nn̄g ge̍h ji̍t nā-tiāⁿ, chiū hō͘ ha̍k-kāu kek chhut o̍h, koh sòng-hiong, só͘-í í-āu lóng sī siū lāu-bú ê kà-sī nā-tiāⁿ. I ê lāu-bú tì-ì ín-chhoā i oē-hiáu ài ha̍k-būn.
Chit ê hoat-bêng ka āu-lâi oē hiah-ni̍h sêng-kong, thang kóng lóng sī siū-tio̍h i ê lāu-bú chhin-chhiat ê ín-chhoā kap hit ê chhòng-chō sèng ê kám-hoà. I tī 7 hè ê sî, tú-tio̍h lāu-pē uī-tio̍h châi-chèng ê khùn-lân, só͘-í tio̍h ka-kī chhē seng-oa̍h ê lō͘, tì-kàu tio̍h khì hé-chhia-lāi boē sin-bûn. Chóng-sī i put-chí jia̍t-sim tī gián-kiù hoà-ha̍k, uī-tio̍h án-ni ū jiá-chhut hui-siông ê chai-ē, chiū-sī chi̍t-ji̍t i tī chhia-lāi teh gián-kiù hoà-ha̍k ê sî, ia̍h tú-tn̄g chhia iô-tāng, i só͘ khǹg ê liû ê koán-á ū chhia-tó, tì-kàu chhut-hé, só͘-í chhia-chiáng chin khì, soà toā-la̍t kā i siàn, chiah koáⁿ i chhut, uī-tio̍h hō͘ i siàn, hī-á chi̍t-pêng kàu chi̍t-sì-lâng lóng bô thiaⁿ-kìⁿ. Chóng-sī uī-tio̍h án-ni, tian-tò ke-thiⁿ i ê jia̍t-sim, tì-ì gián-kiù koan-hē tiān-khì ê sū, koh bô kuí nî, soà chiâⁿ-choè Bí-kok it-liû ê tiān-khì ki-su. Tī 20 hè ê sî, ū oân-chiâⁿ chiū-tōng-chhia ê tiong-kè khì, koh ū gián-kiù nn̄g-têng ê tiān-sìn (Duplexcommunitation), ia̍h āu-lâi ū koh chìn-pō͘, tuì sì-têng kàu la̍k-têng ê thong-sìn.
1869 nî, i ū poaⁿ khì tiàm tī New York chhī, ia̍h ū hoat-bêng tu-sek siong-tiûⁿ ê ìn-soat thong-pò khì, só͘-í ū tit-tio̍h poeh-bān gûn ê pò-siúⁿ. Iēng chiah ê chîⁿ khì khí chi̍t-keng si̍t-giām-só͘, āu-lâi choan-sim tì-ì tī hoat-bêng ê hong-bīn. Í-āu ū hoat-bêng lī-iōng thoàⁿ-sò͘ ê tiān-oē ê siū-oē-khì, sàng-oē-khì, thiok-im-khì, koh choè tē-it chhut-miâ ê hoat-bêng, chiū-sī pe̍h-jia̍t ê tiān-teng-kiû. 1875 nî, i tú sī 28 hè ê sî, ū koh hoat-bêng hé-iām hô͘-kng-teng, koh 1879, sī i ê 32 hè, uī-tio̍h beh chè-chō sió-chek-kng ê tiān-teng, ēng bo̍k-mî-si kā i thoàⁿ-hoà lâi chō-chiâⁿ pe̍h-jia̍t ê tiān-khì-teng.
Tuì tī i ū chit khoán kó͘-kim bi-cheng-iú ê hoat-bêng, só͘-í Chiau-hô 4 nî ê chhiu-thiⁿ, thong sè-kan ū khui i hoat-bêng 50 Chiu-nî ê toā Kì-liām-hoē. 1877 nî, chiū-sī hoat-bêng Thiok-im-khì, koh 1889 nî ū hoat-bêng oa̍h-tāng siá-chin. 1880 nî kàu 1882 nî, tī chit nn̄g-nî ê tiong-kan, i ū chhì-giām tiān-khì ki-koan-chhia ê si̍t-bu̍t chhì-giām, chiū-sī hiān-kim sè-kài só͘ teh ēng ê tiān-khì ki-koan-chhia ê chó͘-sian. āu-lâi koh tì-ì gián-kiù oa̍h-tāng siá-chin khì, chiâⁿ-choè chi̍t-ê si̍t-iōng ê mi̍h chhut-lâi, ia̍h koh-choài oân-chiâⁿ A-lí-ka-lí ê Thiok-tiān-tî (Alkaline storage battery), koh-chài hoat-bêng oē chhut-siaⁿ ê oa̍h-tāng siá-chin. Taⁿ kan-ta chiong ài-te̍k-seng só͘ hoat-bêng, hit tiong-kan ū tit-tio̍h te̍k-hú koân ê, ū nn̄g-chheng goā khoán.
Taⁿ chit ê hoat-bêng ông tī 1931 nî 10 ge̍h 18 hō, ngó͘-chiân saⁿ-tiám 24 hun ū siū Chú kéng-tiàu, i hióng-siū 84 hè. Chóng-sī lán pêng-siông ê lâng ta̍k-ji̍t sī choè 7, 8 tiám cheng ê kang, nā-sī i chi̍t-ji̍t pêng-kun ū choè 18 tiám-cheng kú. Só͘-í nā kan-ta chiong i tī oa̍h-tāng ê sî-tāi só͘ choè ê gia̍h, nā-sī sǹg choè pêng-siông lâng ê, chiū ū 125 nî kú ê lô-le̍k chiah oē. Koh pêng-siông lâng sī oá 22 hè chiah oa̍h-tāng khí, chóng-sī hit sî-chūn ài-te̍k-seng í-keng sī teh hoat-bêng lah, só͘-í nā tuì án-ni lâi sǹg, ài-te̍k-seng í-keng ū 160 hè ê chu-keh lah. ài-te̍k-seng bat chú-tiuⁿ kóng, bô khùn ê pit-iàu lūn, chóng-sī hit ê ì-sù m̄-sī kóng lóng m̄-bián khùn, ì-sù sī kóng, m̄-bián ta̍k-àm chiàu sî-kan khùn, ia̍h chiàu sî-kan khí-lâi ê ì-sù. I ê su-siúⁿ chiū-sī khùn ê sî-kan sī tio̍h chiàu ài khùn ê iau-kiû, siat-sú nā-sī ū khiàm-ēng khùn, chiū 9 tiám, 10 tiám ê kù ia̍h sī bô iàu-kín, nā-sī bô ài khùn thong-mî m̄-bián khì khùn. Só͘-í ê khoán sī ti̍t-ti̍t choè kang, ji̍t thàu mî, ia̍h mî thàu ji̍t lóng bô hioh, chóng-sī nā kàu kám-kak-tio̍h siān, ài-khùn chiū suî-piān chiū tī-hia khùn, só͘-í i ê si̍t-giām-só͘ ū 5, 6 uī, ia̍h lóng ū hē kán-tan ê bîn-chhn̂g tī-hia, ài-khùn ê sî nā kàu, ta̍k-uī lóng ū bîn-chhn̂g thang khùn, chóng-sī khah-chá ê sî ia̍h bat kan-ta ēng nn̄g, saⁿ pún chheh choè chím-thâu, ia̍h nā ài-khùn ê sî, chiū suî-piān tó tī toh-téng khùn. Put-kò i ê khùn sī si̍t-chāi ê khùn, choa̍t-tuì m̄-bat chhin-chhiūⁿ pêng-siông lâng bāng-tang bāng-sai. Koh i bô lūn sím-mi̍h só͘-chāi, suî-piān to oē khùn teh, ū-sî nā ū hóng-būn ê lâng-kheh lâi, só͘ kóng sī bô tiōng-iàu ê oē ê sî, sui-bóng tī lâng-kheh ê bīn-chêng, chē tī í-ni̍h ia̍h choè i khùn. (Boē-oân)
漢羅（Ùi原文改寫）
人類的日頭
陳瓊琚
1932.01, no. 562 (KCC, no. 72), pp. 17-18
這句話是世間人teh稱讚彼个大發明王愛迪生 (Edison) 的。 1847年2月11號，佇美國‘Ohio’州的小庄社，叫做Milan遐，伊有出世。 伊的祖是做製薰業者，閣亦是長壽佮勇健。 伊的老父是teh做木材商佮五穀的生理。 伊的老母叫做Nancy Elliot是蘇格蘭的人。 總是受教育佇加拿大，是準備欲做先生，所以有受相當的教育，閣性質是真溫純佮儉僕。 愛迪生入學校干單兩月日若定，就予學校革出學，閣宋凶，所以以後攏是受老母的教示若定。 伊的老母致意引chhoā伊會曉愛學問。
這个發明家後來會遐呢成功，通講攏是受著伊的老母親切的引chhoā佮彼个創造性的感化。 伊佇7歲的時，抵著老父為著財政的困難，所以著家己找生活的路，致到著去火車內賣新聞。 總是伊不止熱心佇研究化學，為著按呢有惹出非常的災厄，就是一日伊佇車內teh研究化學的時，亦抵當車搖動，伊所囥的餾的管仔有車倒，致到出火，所以車掌真氣，soà大力共伊搧，chiah趕伊出，為著予伊搧，耳仔一爿到一世人攏無聽見。 總是為著按呢，顛倒加添伊的熱心，致意研究關係電氣的事，閣無幾年，soà成做美國一流的電氣技師。 佇20歲的時，有完成自動車的中介器， 閣有研究重的電信 (Duplexcommunitation)，亦後來有閣進步，tuì四重到六重的通信。
1869年，伊有搬去踮佇New York市，亦有發明株式商場的印刷通報器，所以有得著八萬銀的報賞。 伊用遮的錢去起一間實驗所，後來專心致意佇發明的方面。 以後有發明利用碳素的電話的受話器，送話器，蓄音器，閣做第一出名的發明，就是白熱的電燈球。 1875年，伊抵是28歲的時，有閣發明火燄浮光燈，閣1879，是伊的32歲，為著欲製造小燭光的電燈，用木棉絲共伊碳化來造成白熱的電氣燈。
Tuì佇伊有這款古今未前有的發明，所以昭和4年的秋天，通世間有開伊發明50週年的大記念會。 1877年，就是發明蓄音器，閣1889年有發明活動寫真。 1880年到1882年，佇這兩年的中間，伊有試驗電氣機關車的實物試驗，就是現今世界所teh用的電氣機關車的祖先。 後來閣致意研究活動寫真去，成做一個實用的物出來，亦閣再 完成A-lí-ka-lí的蓄電池 (Alkaline storage battery)，閣再發明會出聲的活動寫真。 今干單將愛迪生所發明，彼中間有得著智慧權的，有兩千外款。
今這个發明王佇1931年10月18號，午前三點24分有受主揀召，伊享壽84歲。 總是咱平常的人逐日是做7、8點鐘的工，若是伊一日平均有做18點鐘久。 所以若干單將伊佇活動的時代所做的額，若是算做平常人的，就有125年久的勞碌chiah會。 閣平常人是活22歲chiah活動去，總是彼時準愛迪生已經是teh發明啦，所以若tuì按呢來算，愛迪生已經有160歲的資格啦。 愛迪生捌主張講，無睏的必要論，總是彼个意思毋是講攏毋免睏，意思是講：毋免逐暗照時間睏，亦照時間起來的意思。 伊的思想就是睏的時間是著照愛睏的要求，設使若是有欠用睏，就9點、10點的久亦是無要緊，若是無愛睏通暝毋免去睏。 所以的款是直直做工，日透暝，亦暝透日攏無歇，總是若到感覺著siān，愛睏就隨便就佇遐睏，所以伊的實驗所有5、6位，亦攏有下簡單的眠床佇遐，愛睏的時若到，逐位攏有眠床通睏，總是較早的時亦捌干單用兩、三本冊做枕頭，亦若愛睏的時，就隨便倒佇桌頂睏。 不過伊的睏是實在的睏，絕對毋捌親像平常人夢東夢西。 閣伊無論甚麼所在，隨便都會睏teh，有時若有訪問的人客來，所講是無重要的話的時，雖罔佇人客的面前，坐佇椅裡亦做伊睏。 （未完）