毒瓦斯tek的舌
To̍k-oá-su-tek ê Chi̍h
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 陳能通 Tân Lêng-thong |
| 卷期 | 台灣教會報/芥菜子 |
| 卷期 | 第550期 |
| 日期 | 1931/1 |
| 頁數 | 16 |
白話字（原文數位化）
To̍k-oá-su-tek ê Chi̍h
Tân Lêng-thong
1931.01, no. 550 (KCC, no. 59), pp. 16-18
Chi̍t ê chiòng-hāu siá kóng, “To̍k-oá-su-tek ê su-sióng tuì 3,000 nî chêng ê kó͘-chá chiū ū. Bē khai-hoà ê lâng kap bûn-bêng ê Hi-lia̍p lâng, lóng bat ēng choē-choē khoán ê to̍k-mi̍h lâi saⁿ kong-kek. Chóng-sī kun-sū-siōng iáu-bē kàu tī koat-tēng-tek ū kè-ta̍t ê sî, chiū khui Au-chiu tāi-chiàn. Thâu chi̍t pái ēng liáu ū kong-hāu sī tī 1915 nî 4 ge̍h, Tek-kok tē-jī pái kong-kek Pe̍k-ní-gī ê イープル ê sî, hut-jiân só͘ ēng ê iâm-sò͘ (Chlorine); kan-ta 3, 40 hun kú 15,000 lâng tiòng-to̍k, lāi-tiong 5,000 lâng ê sìⁿ-miā choè thâu pái ê hi-seng. Só͘-í Eng, Hoat nn̄g kok chiū chīn-la̍t gián-kiù hoat-bêng to̍k-oá-su kap hông to̍k ê khì-kū. Chóng-sī Tek-kok put-sî to pí liân-ha̍p-kun ke chìn chi̍t pō͘; koh kong-kek ê to̍k-oá-su kap hông to̍k ê khì-kū pìⁿ-choè tì-sek マラソン kèng-cheng, chiap-soà kàu hiu-chiàn ê sî…… Kàu chiàn-cheng ê boa̍t-kî, to̍k-oá-su ê chhèng-chí ū chiàm 25% (Eng, Hoat) kàu 27% (Tek-kok), iā Bí-kok ū ēng kàu 40%…… Tuì án-ni to̍k-oá-su chiâⁿ-choè chi̍t khoán sin ê peng-khì, hō͘ sè-kài ê ní-bo̍k lóng tio̍h-kiaⁿ. Goân-lâi kok-chè tiâu-iok ū kìm-chí ēng to̍k-oá-su ê sū. iáu-kú tāi-chiàn āu ta̍k kok iā sī chīn-la̍t gián-kiù, chè-chō to̍k-oá-su. M̄-nā án-ni, ū ha̍k-chiá tì-ì ài hoat-kiàn bô bī bô sek ê to̍k-mih, ēng chi̍t tiám chiū beh hō͘ choân-kun bia̍t-bô. Sīm-chì ū lâng soà siūⁿ, hoat-kiàn chit hō to̍k-mi̍h sī tē-it jîn-tō-tek thang hō͘ chiàn-cheng soah; koh-chài oē choè tî-hông chiàn-cheng tē-it hó ê chhiú-toāⁿ.”
Taⁿ ài ēng chit chām kì-sū lâi choè chham-khó:-
Si-ong kóng, “Pháiⁿ-lâng ê chhuì khǹg to̍k-choâ ê to̍k.” Ngá-kok-su ê tù-chiá kóng, “Chi̍t ū sí ê to̍k moá-moá”; koh kóng, “Chi̍h chiū-sī hé.” Phah-sǹg hiān-tāi ê si-jîn beh kóng, ‘chi̍h sī chhin-chhiūⁿ to̍k-oá-su’. Chit hō to̍k-oá-su-tek ê chi̍h, tuì ū jîn-luī í-lâi chiū í-keng hoat-hui i ê toā ui-le̍k. Tī ta̍k iūⁿ ê le̍k-sú tiong lán thang khoàⁿ chhut chit hō lē. Chhin-chhiūⁿ Hā-oa tuì A-tong ê ín-iú; Í-sò tuì Í-sat ê pe̍h-chha̍t; Tāi-lī-lia̍p tuì Chham-sun ê iú-koái; I-sek-lia̍t peh-sìⁿ tuì Mô͘-se ê put-pêng; Kho-lī-a tuì I-sek-lia̍t cho̍k ê bú-bān; Bí-thài, Pa-se ê pah-koaⁿ tuì Tān-í-lí ê tiòng-siong; Chè-si, Hoat-lī-sài lâng tuì Iâ-so͘ ê ka-bû. Iâ-so͘ í-keng soan-giân kóng, “Kìⁿ-nā tuì i ê hiaⁿ-tī kóng Lia̍p-ka ê, tio̍h siū kong-hoē pān; kìⁿ-nā kóng Mô͘-lī ê, tio̍h siū tē-ge̍k ê hé”. Chiah giâm-tiōng ê pó-hùn iā boē oē at-chi̍h “tèng I Si̍p-jī-kè, tèng I Si̍p-jī-kè” ê siaⁿ. Le̍k-sú siōng bô chi̍t ê to̍k-chi̍h thang kap che pí. Hit ê oàn-tò͘ ka-bû ê to̍k kàu-gia̍h hāi sí bô choē ê Jîn-chú.
Téng-bīn só͘ ín Iâ-so͘ ê jîn-luī tiâu-iok í-keng chí-sī lán chai, ke̍k sió-khoá ê to̍k-oá-su-tek ê chi̍h iā m̄ thang ēng, iáu-kú jîn-luī tiong choē-choē lâng mî-ji̍t khō-sim teh chè-chō chit hō lī-hāi ê to̍k-oá-su. “In ê chhuì siat-to̍k thiⁿ, in ê chi̍h phoe-phêng thong sè-kan” (Si-phian 73:9). Koh Tāi-pi̍t ông ê koa ū kóng, “In tāi-ke kap in ê chhù-piⁿ kóng bô-iáⁿ ê oē; in ēng thiám-bī kap nn̄g-iuⁿ sim lâi kóng…….. In ū kóng, Goán ēng chhuì-chi̍h chiah oē khah iâⁿ; goán ê chhuì-tûn sī goán ê; chì-chuī oē koán goán” (Si-phian 12:2, 4). In-uī án-ni, tì-kàu tī só͘ kóng-chhut ê giân-gú ū-sî soà khǹg kuí-nā cha̍p hūn (%) ê to̍k-sò͘: chiū-sī khoa-kháu, tiong-siong, huí-pòng, ín-iú, thiám-bī, oàn-tò͘, ka-bû, lām-sám kan-chèng.
Lūn chi̍h ê to̍k-hāi chiū-sī teh hoat-chhut lâng ê liām-thâu. Choan-bûn teh phoe-phêng lâng ê, sī hián-bêng ka-kī ê loat-choh, iā sī chèng-bêng ka-kī ê bô ha̍k-sek. Só͘-í kóng, “Pháiⁿ-lâng sim-koaⁿ chek-thiok pháiⁿ, hián-chhut i ê pháiⁿ.” Lô-chuí khoe thâu ê chuí-goân bô chheng, che sī kong-lí. Só͘-í ūn-iōng to̍k-oá-su-tek ê chi̍h ê boē-oē ka-kī soé-chheng, che sī bêng. I beh cháiⁿ-iūⁿ kóng, che sī bô to̍k ê oá-su. Toàn-toàn boē-oē.
Tuì án-ni lâi khoàⁿ, chit hō oá-su ê to̍k iáu-bē siong-hāi pa̍t lâng, ka-kī í-keng tiòng-to̍k liáu. Thang chai hoat-hui to̍k-chi̍h ê, sī m̄-goān ka-kī tāi-seng sí, soà ài pa̍t lâng kap i tú-tio̍h siâng khoán ê ūn-bēng. Tú-tú sī chhin-chhiūⁿ beh sí ê siáu-káu. Mô͘-kuí kì-jiân hām-lo̍h choē, i chiū oàn-hūn A-tong, Hā-oa ê sûn-choân. Hā-oa í-keng poâⁿ-kè Siōng-tè ê kìm-kài, i iā chhoā A-tong kiâⁿ siâng tiâu lō͘. Hit ê to̍k-hāi m̄-nā sī iau-kiû 5,000 lâng ê hi-seng; chiū-sī choân jîn-luī ê bia̍t-bô!
Lán taⁿ ū sím-mi̍h hông-to̍k ê khì-kū mah? Mary W. Tilestion kóng, “Hō͘ lâng loé-mē, ka-bû, léng-chhiò á-sī pek-hāi ê sî, khiok iā thang lia̍h hit ê choè kan-khó͘; chóng-sī nā beh kā i khoàⁿ choè chhin-chhiūⁿ teh hō͘ siáu-káu puī, iā sī oē”. Iâ-so͘ chiū chek-ke̍k-tek kóng, “Loé-mē lín ê tio̍h chiok-hok i.” Tī jîn-seng ê chiàn-tiûⁿ tiong, lán tio̍h thoàn-liān ēng chit hō hông-to̍k ê khì-kū lâi khah-iâⁿ to̍k-oá-su-tek ê chi̍h ê peng-khì. án-ni chiah thang pó-choân lán ê oa̍h-miā kàu tī hiu-chiàn ê ji̍t.
Chhiáⁿ koh oa̍t-thâu lâi siūⁿ. Lán lâng lóng sī bô oân-choân; bô lâng oē choa̍t-tuì-tek ap-chè i ê chi̍h; só͘-í boē bián tit “tī kóng-oē ū poa̍h-tó.” M̄-kú lán tio̍h iok-sok lán ê chi̍h; in-uī “Kóng choē-choē oē, oē sún-sit sim-sîn ê la̍t”, koh oē tú-tio̍h kè-sit; iā lán “só͘ kóng ê êng-á-oē, tī sím-phoàⁿ ê ji̍t, ta̍k-kù tio̍h sò͘-bêng” (Má-thài 12:36). Só͘-í Beecher Stowe lú-sú kóng, “Lán put-sî tio̍h khǹg saⁿ hāng ê tek-hēng: (1) Tio̍h thiâm-chēng, bô kóng bô lō͘-ēng oē. (2) Bo̍h-tit chù-ì pa̍t lâng ê khoat-tiám; nā-sī chù-ì liáu oē pó͘-chiok lí goá ê lī-ek, che sī thang; chóng-sī nā m̄-sī uī-tio̍h án-ni lâi lām-sám iah lâng ê kè-sit, lāu-chhut lâng ê toán--chhù; che sī tō-tek siōng ê toā hoān-lâng. Só͘-í lán m̄-nā tio̍h kín-sīn m̄-thang hoān-tio̍h cit hō choē, iā m̄-thang kóng m̄ tèng lâng thiaⁿ ê oē. (3) Tio̍h o-ló pa̍t lâng ê tiông--chhù.” Lán nā án-ni kín-sīn iok-sok lán ê chi̍h, chiū-sī “choè kiâⁿ tō-lí ê”, iā lán ê kèng-khiân chiah bô kui tī khang-khang.
Sian-ti Í-sài-a kóng, “Chiah ê peh-sìⁿ ēng chhuì-tûn chun-kèng goá; nā-sī in ê sim lī-khui goá hn̄g” (Í-sài-a 29:13) Kín-sīn m̄-thang hō͘ chit ê chhàm-gú èng-giām tī lán ê sîn sin-chiūⁿ. Lán “boē-oē ho̍k-sāi nn̄g ê chú-lâng”; lán nā beh ēng sêng-si̍t sim o-ló Thiⁿ Pē, chiū tio̍h kap to̍k-oá-su-tek ê chi̍h choa̍t-kau. M̄-thang khǹg to̍k-oá-su kap hô-pêng sī oē lióng-li̍p ê su-sióng! To̍k-oá-su oē toa̍t lâng ê sìⁿ-miā, hiah ê sin-si beh hiú-noā. Nā-sī hô-pêng sêng-sim ê o-ló beh chō-chiâⁿ lâng ê oa̍h-miā, hiah ê oa̍h-miā teh-beh chiâⁿ-choè phang ê chè-mi̍h thang hō͘ Thiⁿ Pē kàm-la̍p. Ki-tok-tô͘ ta̍k lâng sī choè thian-kok bîn ê chi̍t-hūn chú, só͘-í tio̍h hia̍p-le̍k lâi chō-chiâⁿ oân-choân ê siā-hoē. Che sī sìn-chiá ê koân-lī, gī-bū kap chek-jīm. Só͘-í lán tio̍h chûn chheng-khì, khiân-sêng, choan-it ê sim, iā ēng lán ê chhuì-chi̍h lâi o-ló koh-chài o-ló lán ê Siōng-tè, kàu hō͘ to̍k-oá-su-tek ê chi̍h lóng bia̍t-bô. Tī-hia thang si̍t hiān hô-pêng ê kau-poê, hô-pêng ê ka-têng, hô-pêng ê kàu-hoē, hô-pêng ê siā-hoē, hô-pêng ē kok-ka kap hô-pêng ê sè-kài.
漢羅（Ùi原文改寫）
毒瓦斯tek的舌
陳能通
1931.01, no. 550 (KCC, no. 59), pp. 16-18
一个將校寫講：”毒瓦斯tek的思想tuì 3000年前的古早就有。 Bē開化的人佮文明的希臘人，攏捌用濟濟款的毒物來相攻擊。 總是軍事上猶未到佇決定tek有價值的時，就開歐洲大戰。頭一擺用了有功效是佇1915年4月，德國第二擺攻擊白耳義的イープル的時，忽然所用的鹽素 (Chlorine)；干單3，40 分久15000人中毒，內中5000人的性命做頭擺的犧牲。 所以英、法兩國就盡力研究發明毒瓦斯佮用毒的器具。 總是德國不時都比聯合軍多進一步；閣攻擊的毒瓦斯佮用毒器具變做智識マラソン競爭，接續到休戰的時……到戰爭的末期，毒瓦斯的槍子有摻25%（英、法）到27%（德國），也美國有用到40%…… Tuì按呢毒瓦斯成做一款新的兵器，予世界的耳目攏著驚。 原來國際條約有禁止用毒瓦斯的事。 猶久大戰後逐國也是盡力研究，製造毒瓦斯。 毋旦按呢，有學者致意愛發見無味無色的毒物，用一點就欲予全軍滅無。 甚至有人續想，發見這號毒物是第一人道tek通予戰爭煞；閣再會做持防戰爭第一好的手段。”
誠愛用這暫記事來做參考：-
詩翁講：”歹人的嘴勸毒蛇的毒。” 雅各書的著者講：”一有死的毒滿滿”；閣講：”舌就是火。” 拍算現代的詩人欲講：‘舌是親像毒瓦斯’。 這號毒瓦斯tek的舌，tuì有人類以來就已經發揮伊的大威力。 佇逐樣的歷史中咱通看出這號例。 親像夏娃對亞當的引誘；以掃對以撒的白賊；大利拉對參孫的誘拐；以色列百姓對摩西的不平；科利亞對以色列族的侮慢；Bí-thài、Pa-se的百官對但以理的中傷；祭司，發利賽人對耶穌的加誣。 耶穌已經宣言講：”見若對伊的兄弟講Lia̍p-ka的，著受公會辦；見若講Mô͘-lī的，著受地獄的火”。 Chiah嚴重的寶訓也boē會at折”釘伊十字架，釘伊十字架”的聲。 歷史上無一個毒舌通佮這比。 彼的怨妒加誣的毒夠額害死無罪的人主。
頂面所引耶穌的人類條約已經指示咱知，極小可的毒瓦斯tek的舌也毋通用， 猶久人類中濟濟人暝日苦心teh製造這號厲害的毒瓦斯。 “In的嘴褻瀆天，in的舌批評通世間”（詩篇73:9）。 閣大衛王的歌有講：”In大家佮in的厝邊講無影的話；in用諂媚佮兩樣心來講…… In有講：阮用嘴舌chiah會較贏；阮的嘴唇是阮的；chī-chuī會管阮”（詩篇12:2, 4）。 因為按呢，致到佇所講出的言語有時續勸幾若十份（%）的毒素：就是誇口，中傷，譭謗，引誘，諂媚，怨妒，加誣，濫摻干證。
論舌的毒害就是teh發出人的念頭。 專文teh批評人的，是顯明家己的劣作，也是證明家己的無學識。 所以講：”歹人心肝積蓄歹，顯出伊的歹。” 濁水溪頭的水源無清，這是公理。 所以運用毒瓦斯tek的舌boē會家己洗清，這是明。 伊beh怎樣講：這是無毒的瓦斯。 斷斷boē會。
Tuì按呢來看， 這號瓦斯的毒猶未傷害別人，家己已經中毒了。 通知發揮毒舌的，是毋願家己事先死，續愛別人佮伊抵著像款的運命。 抵抵是親像欲死的痟狗。 魔鬼既然陷落罪，伊就怨恨亞當，夏娃的純全。 夏娃已經攀過上帝的禁戒，伊也chhoā亞當行siâng條路。 彼个毒害毋旦是要求5000人的犧牲；就是全人類的滅無！
咱今有甚麼防毒的器具麼？ Mary W. Tilestion講：”予人詈罵，加誣，冷笑亦是迫害的時，卻也通掠彼个做艱苦；總是若欲共伊看做親像teh予痟狗吠，也是會。” 耶穌就積極tek講：”詈罵恁的著祝福伊。” 佇人生的戰場中，咱著鍛鍊用這號防毒的器具來較贏毒瓦斯tek的舌的兵器。 按呢chiah 通保全咱的活命到佇休戰的日。
請閣越頭來想。 咱人攏是無完全；無人會絕對tek壓制伊的舌；所以boē免得”佇講話有跋倒。” 毋過咱著約束咱的舌；因為”講濟濟話，會損失心神的力”， 閣會抵著過失；也咱”所講的閒仔話，佇審判的日，逐句著訴明”（馬太12:36）。 所以Beecher Stowe女士講：”咱不時著勸三項的德行： (1) 著恬靜，無講無路用話。 (2) 莫得注意別人的缺點；若是注意了會補足你我的利益，這是通；總是若毋是為著按呢來濫摻挖人的過失，漏出人的短處；這是道德上的大犯人。 所以咱毋旦著謹慎毋通犯著這號罪，也毋通講毋中人聽的話。 (3) 著呵咾別人的長處。” 咱若按呢謹慎約束咱的舌，就是”做行道理的”，也咱的敬虔chiah無歸佇空空。
先知以賽亞講：”遮的百姓用嘴唇尊敬我；若是in的心離開我遠”（以賽亞29:13）謹慎毋通予這个讖語應驗佇咱的神身上。 咱”boē會服事兩個主人”；咱若欲用誠實心呵咾天父，就著佮毒瓦斯tek的舌絕交。 毋通勤毒瓦斯佮和平是會兩立的思想！ 毒瓦斯會奪人的性命，遐的身屍欲朽爛。 若是和平誠心的呵咾欲造成人的活命，遐的活命teh-beh成做蜂的祭物通予天父監納。 基督徒逐人是做天國民的一份子，所以著協力來造成完全的社會。 這是聖者的權利，義務佮責任。 所以咱著存清氣、虔誠、專一的心，也用咱的嘴舌來呵咾閣再呵咾上帝，到予毒瓦斯tek的舌滅無。 佇遐通實現和平的交陪，和平的家庭，和平的教會，和平的社會，和平的國家佮和平的世界。