台灣基督教史
Tâi-oân Ki-tok-kàu Sú
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 吳昌盛 Gô͘ Chhiong-sēng |
| 卷期 | 台灣教會報/芥菜子 |
| 卷期 | 第525卷 |
| 日期 | 1928/12 |
| 頁數 | 11-13 |
白話字（原文數位化）
Tâi-oân Ki-tok-kàu Sú
1928.12 525 koàn p.11-13
Gô͘ Chhiong-sēng
(Soà-chiap chêng-hō)
Tī 1657 nî, 10 ge̍h 5 ji̍t, Tâi-oân nî-hoē siông-sè-su ê poa̍t-chuī ū siá, “Ū tuì Sin-léng-sū chiap-tio̍h Ba-ta-bia lâi ê phoe-sìn. Hit ê lāi-iông ū teh hiâm goán kàu-hoà Lâm-pō͘ chèng hiuⁿ-siā ēng Sin-káng oē choè iōng-gú, tì-kàu bô tit-tio̍h toā sêng-kong ê sū. Koh ia̍h kóng beh chiong chit ê tē-hng ê kàu-hoà uí-thok chèng-hú, m̄ hō͘ kàu-hoē kan-sia̍p. Chóng-sī chit hāng sī in-uī tong-kio̍k kan-ta ài goán kín sêng-kong ia̍h m̄ ín goán ê iau-kiû ê só͘-tì. Goán ū tuì tong-kio̍k chhéng la̍k hāng, chóng-sī bô ín goán. (1) Tio̍h ài hō͘ bo̍k-su ū koân thang tiàu-chi̍p in só͘ siūⁿ tek-tong ê kàu-su, koh hō͘ in ū chū-iû thang kéng in só͘ beh gián-kiù ê tē-hng. (2) Tuì beh gián-kiù Lâm-pō͘ hiuⁿ-siā ê oē ê chèng bo̍k-su, kiû chèng-hú hoaⁿ-hí hō͘ koaⁿ-lī lâi kà. (3) In só͘ tiàu-chi̍p ê koaⁿ-lī kàu kàu-su tio̍h ài chí-tō in só͘ ài beh o̍h ê oē. (Í-hā iáu ū saⁿ hāng, bián lóng-chóng kóng). Koh-chài ia̍h kìm goán m̄ thang kà Hô-lân oē.
“ia̍h ū tuì Tâi-oân ê tong-kio̍k chhéng beh kiàn-siat Sîn-ha̍k-hāu ê sū, kai-chài chit chân ū tit-tio̍h hí-khó. Kiàn-siat Sîn-ha̍k-hāu ê bo̍k-tek, chiū-sī beh ióng-sêng chāi-tē ê chheng-liân, hō͘ in ū choè thoân-tō-su ê châi-tiāu kap chu-keh. Tāi-seng chèng-hú ū siūⁿ beh khí toà Sovlang á-sī Sin-káng ê só͘-chāi. Chóng-sī āu-lâi ū tit-tio̍h pún nî-hoē ê chìn-giân chiah koat-tēng lâi khí tī Mattau. (Chóng-sī nā khoàⁿ “Tâi-oân chì, ū nn̄g keng ê Sîn-ha̍k-hāu. Chiū-sī khí tī Mattau kap Sin-káng. Phah-sǹg Sin-káng káⁿ-sī āu-lâi koh khí--ê). Pún nî-hoē chìn-giân ê lí-iû ū 5 hāng. (1)Mattau ê tē-sè sī chhin-chhiūⁿ Bí-só͘-pho-tāi-bí ê khoán, sī tī nn̄g-tiâu khoe ê tiong-kan. Beh cháu ê ha̍k-seng khoài-khoài thang lia̍h-tio̍h, ia̍h oē thang tî-hông in nńg-chiáⁿ ê chì-khì, chit hāng sī chin thang hoân-ló ê sū, te̍k-pia̍t tī chhòng-gia̍p ê khí-thâu koh-khah tio̍h siūⁿ ê sū. Só͘-í Sîn-ha̍k-hāu tio̍h ài khí tī Mattau; in-uī chia ê khoe koh chhim, lâu koh kín, koh siông-siông ū hong-thai thang choè tî-hông tô-cháu chiá. (2) Mattau sī chin chēng ê só͘-chāi, chin hó bián-kióng, kap chin kiáu-jiáu ê Tiong-kok lâng keh-lī chin hn̄g. Tī chit ê só͘-chāi lâi gián-kiù Siōng-tè ê tō-lí sī chin tú-hó ê só͘-chāi. Koh Mattau ê chiu-uî ū chin suí ê chhiū-nâ lâi uî leh. Kah ná chhin-chhiūⁿ tiâu[sic.]-kang uī-tio̍h chit khoán ê bo̍k-tek lâi choè--ê. (3)Tī Mattau ū hoē-siā só͘ iú ê chhù, hit keng ū chi̍t ê poàⁿ-lâu, thang hō͘ lán séng khí chhng-khò͘ ê huì-iōng. Hit keng sī ēng chio̍h khí--ê, só͘-í ia̍h oē thang tî-hông hé-sio-chhù. Koh chit keng toā chhù ê āu-bīn ū chi̍t keng khàm-hiā ê sió-chhù. Hāu-tiúⁿ ê siok-sià koh lī chia bô hn̄g. (4) Mattau sī pí Sin-káng kap Sovlang koh-khah kūn phah-la̍h ê só͘-chāi, só͘-í chin iông-īⁿ thang tit-tio̍h hó ê bah. Lūn kàu hî-luī ê sū, khiok bô thang chhin-chhiūⁿ Sovlang hiah lī-piān, chóng-sī ia̍h m̄ sī chin oh-tit tit-tio̍h ê mi̍h. In-uī Mattau sī pí pa̍t-uī khah ū thó-hî ê lâng toà tī-hia. (5) Soah-bé chit hāng koh sī tē-it iàu-kín. Tâi-oân bô chi̍t só͘-chāi ū chhin-chhiūⁿ Mattau ū hiah choē kam-tok-chiá kap koaⁿ-lī bat Sydeyan (Sai-lê oē?). Sydeyan sī Mattau hū-kūn teh ēng ê oē-gí. Tuì í-siōng chiah ê lí-iû, pún nî-hoē chiah kóng nî-hoē tio̍h khì toà Mattau khah tek-tong.
“Tiong-khok ê tē-jī hāng, chiū-sī koan-hē keng-êng ê tāi-chì. Thâu-pái bō͘-chi̍p ê jîn-oân phah-sǹg 30 miâ sī khah tú-hó. Chóng-sī tio̍h siat-pī kah ū thang pó͘-khoat pīⁿ-sí á-sī thè-o̍h ê. Chiah ê jîn-oân tio̍h ài tuì ta̍k só͘-chāi lâi chhú. Tio̍h ài kéng chin hó kì-tî ê, sèng-chit koh chin hó ê, koh chin khoài lí-kái ê. Tio̍h ài àm-liām chéng-chéng ê kî-tó kap Ki-tok-kàu būn-tap. Koh tio̍h ū khuì-la̍t thang o̍h Hô-lân oē ê. Í-siōng koh tio̍h chin ài tha̍k-chheh ê, hoaⁿ-hí sêng-siū kàu-hùn ê chiah oē ēng-tit. Nā oē-thang tuì ko͘-jî á-sī tú-tio̍h put-hēng--ê lâi kéng sī iáu khah hó. Nî-hè sī tuì 10 hè kàu 14 hè choè phiau-chún. Beh kàu-io̍k chiah ê chheng-liân kap kam-tok in, tek-khak tio̍h ài ū chi̍t ê hāu-tiúⁿ, (pún nî-hoē chhui-chiàn Hambreck). ia̍h tio̍h ài chi̍t ê hù hāu-tiúⁿ (pún nî-hoē chhui-chiàn Johaⁿes Horstaman). Koè-kè chi̍t miâ (tong-kio̍k nā bô ēng hāu-tiúⁿ á-sī hù hāu-tiúⁿ lâi kiam-jīm, pún nî-hoē khoàⁿ Mattau hāu ê kàu-su Valentyn Hermange Verdelfft choè tek-tong-chiá). I oē thang choè Mattau hāu ê kàu-su koh oē thang kiam Sîn-ha̍k-hāu ê koè-kè.
“Tiong-khok ê tē-saⁿ hāng, chiū-sī koan-hē ha̍k-hāu ê sūn-sū, kui-chek kap ha̍k-khò ê sū. Tuì it-poaⁿ lâi kóng, ngó͘-chêng-tiong sī gián-kiù chāi-tē-oē; ngó͘-āu sī beh gián-kiù Hô-lân oē. Bián-kióng ê sî-kan sī tuì 6 tiám kàu 8 tiám, tuì 9 tiám kàu 11 tiám, koh tuì ngó͘-āu 3 tiám kàu 5 tiám. Ha̍k-seng iáu-bē thang lí-kái Hô-lân-gí ê tiong-kan hù hāu-tiúⁿ tio̍h ài ēng pún-tē-oē lâi kà “Ki-tok-kàu būn-tap,” tio̍h ài chhut-la̍t lâi kà, ǹg-bāng hō͘ ha̍k-seng oē thang tit-tio̍h chin ê lí-kái. Sio-siāng ê tāi-chì, hāu-tiúⁿ tio̍h ài tī 10 tiám kàu 11 tiám lâi kà. Káu-tiám kap 11 tiám sī beh choè ha̍k-seng siá kap tha̍k ê sî-kan. Pài-sì choè tēng-kî ê hioh-khùn ji̍t. Tī chit ji̍t ha̍k-seng oē thang chū-iû ūn-tōng, thit-thô á-sī beh goā-chhut lóng oē ēng-tit. Ngó͘-hō͘ choè gián-kiù Hô-lân-oē ê lō͘-ēng, soà chhui-chiàn lín ēng “The Door or Portal to Language” chit pún choè kàu-kho-su. Chit pún ū chin choē ê Hô, Tâi-oē ê koàn-iōng-kù. ài lín chhái-iōng ê kui-chek, chiū-sī hù hāu-tiúⁿ tio̍h ài kam-tok ha̍k-seng ê khí-chhn̂g, hō͘ in ka-kī oāⁿ saⁿ, soé bīn kap se thâu. Thàu-chá teh liām kî-tó ê sî tio̍h ēng kèng-khiân ê thài-tō͘ kuī leh. Tha̍k-chheh chêng, tha̍k-chheh āu, tio̍h ài kî-tó. Chia̍h-pn̄g ê sî-kan sī chá-khí-tǹg tuì 8 tiám khí, tiong-tàu-tǹg tuì 12 tiám khí, àm-tǹg tuì 6 tiám khí. Chia̍h-pn̄g-chêng tio̍h ài chheng-siā Siōng-tè ê in-huī, chia̍h-pá āu tio̍h ài kám-siā Siōng-tè ê un-tián. Beh chia̍h tiong-tàu-tǹg kap àm-tǹg ê sî tio̍h tha̍k chi̍t chiuⁿ ê Sèng-chheh, sī ha̍k-seng lûn-liû tha̍k--ê. Kî-tó ê sū sī chia̍h-pá liáu á-sī tha̍k-chheh liáu ê sî jīm-bēng ê. Nā bô hāu-tiúⁿ te̍k-pia̍t ê hí-khó bô-lūn sím-mi̍h lâng lóng boē-sái-tit ta̍h-chhut Sîn-ha̍k-hāu goā. Chhut-khì siuⁿ-kú--ê, hāu-tiúⁿ oē thang chiàu i só͘ ài kā i hoa̍t. Hù hāu-tiúⁿ beh hêng-hoa̍t ha̍k-seng chiah oē thang kā phah chi̍t-ē nā-tiāⁿ. Ta̍k ji̍t tio̍h siat nn̄g ê choè tong-hoan, hō͘ in thang sio-thoè choè tāi-chì. In só͘ tio̍h choè ê tāi-chì chiū-sī kì hiah-ê bô choè hó phín-hēng--ê kap tī gián-kiù Hô-lân oē ê sî kóng pún-tē oē ê, lâi pò hù hāu-tiúⁿ chai. Hù hāu-tiúⁿ tio̍h ài kam-tok ha̍k-seng ê ho̍k-chong kap sek-lāi ê oē-seng, koh tio̍h ài chù-ì ke-thiⁿ hēng-hok ê sū. Koh-chài ài kiû tong-kio̍k tio̍h bēng-lēng kuí-nā miâ ê lô͘-châi lâi choè chiah ê chho͘-kang, hō͘ in lâi soé ha̍k-seng ê saⁿ-khò͘, chú-chia̍h kap liāu-lí chhù-lāi ê sū.
“In ū kóng beh tiàu Pak-pō͘ ê Soan-kàu-su lâi toà Chhiah-khàm, chit chân sī goán só͘ boē thang tông-ì ê sū. Hit ê lí-iû chiū-sī kūn-lâi hit tah ū chám-jiân khah chìn-pō͘. Ló-iù tuì àm-kì ū o̍h chin choē hāng ê sū. Nā koh jím-nāi kuí-nî-á chiū oē thang chhin-chhiūⁿ Chhah-khàm hū-kūn ê hiuⁿ-siā hiah bat Ki-tok-kàu ê tì-sek. Koh-chài nā tiàu Pak-pō͘ ê Soan-kàu-su tńg-lâi Chhiah-khàm sī kan-ta hō͘ Pak-pō͘ ê jîn-bîn sit-bōng nā-tiāⁿ. M̄-nā án-ni, oē hō͘ Soan-kàu-su sit-lo̍h o̍h Pak-pō͘-oē ê hi-bōng. Choè-kūn in ê gí-ha̍k chám-jiân ū chìn-pō͘. Siat-sú in ê só͘ siūⁿ nā thong-kè sī kan-ta hō͘ hiah ê Soan-kàu-su sit-lo̍h ǹg-bāng, koh hō͘ in ê lô-le̍k pìⁿ-choè bô lō͘-ēng nā-tiāⁿ.
漢羅（Ùi原文改寫）
台灣基督教史
1928.12 525卷 p.11-13
吳昌盛
(紲接前號)
佇1657年，10月5日，台灣年會詳細書的跋萃有寫，「有對新領事接著Ba-ta-bia來的批信。彼个內容有咧嫌阮教化南部眾鄉社用新港話做用語，致到無得著大成功的事。閣亦講欲將這个地方的教化委託政府，毋予教會干涉。總是這項是因為當局干焦愛阮緊成功亦毋允阮的要求的所致。阮有對當局請六項，總是無允阮。(1)著愛予牧師有權通召集in所想得當的教師，閣予in有自由通揀in所欲研究的地方。(2)對欲研究南部鄉社的話的眾牧師，求政府歡喜予官吏來教。(3)In所召集的官吏到教師著愛指導in所愛欲學的話。(以下猶有三項，免攏總講)。閣再亦禁阮毋通教荷蘭話。
「亦有對台灣的當局請欲建設神學校的事，佳哉這層有得著許可。建設神學校的目的，就是欲養成在地的青年，予in有做傳道師的才調佮資格。代先政府有想欲起蹛Sovlang抑是新港的所在。總是後來有得著本年會的進言才決定來起佇Mattau。(總是若看「台灣志，有兩間的神學校。就是起佇Mattau佮新港。拍算新港敢是後來閣起--的)。本年會進言的理由有5項。(1)Mattau的地勢是親像美所波大美的款，是佇兩條溪的中間。欲走的學生快快通掠著，亦會通持防in軟汫的志氣，這項是真通煩惱的事，特別佇創業的起頭閣較著想的事。所以神學校著愛起佇Mattau；因為遮的溪閣深，流閣緊，閣常常有風颱通做持防逃走者。(2)Mattau是真靜的所在，真好勉強，佮真攪擾的中國人隔離真遠。佇這个所在來研究上帝的道理是真拄好的所在。閣Mattau的周圍有真媠的樹林來圍咧。既若親像刁工為著這款的目的來做--的。(3)佇Mattau有會社所iú的厝，彼間有一个半樓，通予咱省起倉庫的費用。彼間是用石起--的，所以亦會通持防火燒厝。閣這間大厝的後面有一間蓋瓦的小厝。校長的宿舍閣離遮無遠。(4)Mattau是比新港佮Sovlang閣較近拍獵的所在，所以真容易通得著好的肉。論到魚類的事，卻無通親像Sovlang遐利便，總是亦毋是真僫得得著的物。因為Mattau是比別位較有討魚的人蹛佇遐。(5)煞尾這項閣是第一要緊。台灣無一所在有親像Mattau有遐濟監督者佮官吏捌Sydeyan (西螺話？)。Sydeyan是Mattau附近咧用的話語。對以上遮的理由，本年會才講年會著去蹛Mattau較得當。
「忠告的第二項，就是關係經營的代誌。頭擺募集的人員拍算30名是較拄好。總是著設備甲有通補缺病死抑是退學的。遮的人員著愛對逐所在來取。著愛揀真好記持的，性質閣真好的，閣真快理解的。著愛暗念種種的祈禱佮基督教問答。閣著有氣力通學荷蘭話的。以上閣著真愛讀冊的，歡喜承受教訓的才會用得。若會通對孤兒抑是拄著不幸--的來揀是猶較好。年歲是對10歲到14歲做標準。欲教育遮的青年佮監督in，的確著愛有一个校長，(本年會推薦Hambreck)。亦著愛一个副校長(本年會推薦Johaⁿes Horstaman)。會計一名(當局若無用校長抑是副校長來兼任，本年會看Mattau校的教師Valentyn Hermange Verdelfft做得當者)。伊會通做Mattau校的教師閣會通兼神學校的會計。
「忠告的第三項，就是關係學校的順序，規則佮學課的事。對一般來講，午前中是研究在地話；午後是欲研究荷蘭話。勉強的時間是對6點到8點，對9點到11點，閣對午後3點到5點。學生猶未通理解荷蘭語的中間副校長著愛用本地話來教「基督教問答，」著愛出力來教，向望予學生會通得著真的理解。相siāng的代誌，校長著愛佇10點到11點來教。九點佮11點是欲做學生寫佮讀的時間。拜四做定期的歇睏日。佇這日學生會通自由運動，thit迌抑是欲外出攏會用得。午後做研究荷蘭話的路用，紲推薦恁用「The Door or Portal to Language」這本做教科書。這本有真濟的荷、台話的慣用句。愛恁採用的規則，就是副校長著愛監督學生的起床，予in家己換衫，洗面佮梳頭。透早咧念祈禱的時著用敬虔的態度跪咧。讀冊前，讀冊後，著愛祈禱。食飯的時間是早起頓對8點起，中晝頓對12點起，暗頓對6點起。食飯前著愛稱謝上帝的恩惠，食飽後著愛感謝上帝的恩典。欲食中晝頓佮暗頓的時著讀一章的聖冊，是學生輪流讀--的。祈禱的事是食飽了抑是讀冊了的時任命的。若無校長特別的許可無論甚物人攏未使得踏出神學校外。出去傷久--的，校長會通照伊所愛共伊罰。副校長欲刑罰學生才會通共拍一下nā-tiāⁿ。逐日著設兩个做當番，予in通相替做代誌。In所著做的代誌就是記遐的無做好品行--的佮佇研究荷蘭話的時講本地話的，來報副校長知。副校長著愛監督學生的服裝佮室內的衛生，閣著愛注意加添幸福的事。閣再愛求當局著命令幾若名的奴才來做遮的粗工，予in來洗學生的衫褲，煮食佮料理厝內的事。
「In有講欲召北部的宣教師來蹛赤崁，這層是阮所袂通同意的事。彼个理由就是近來彼搭有嶄然較進步。老幼對暗記有學真濟項的事。若閣忍耐幾年仔就會通親像插-蓋附近的鄉社遐捌基督教的智識。閣再若召北部的宣教師轉來赤崁是干焦予北部的人民失望nā-tiāⁿ。毋-若按呢，會予宣教師失落學北部話的希望。最近in的語學嶄然有進步。設使in的所想若通過是干焦予遐的宣教師失落向望，閣予in的勞碌變做無路用nā-tiāⁿ。