台灣基督教史
Tâi-oân Ki-tok-kàu Sú
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 吳昌盛 Gô͘ Chhiong-sēng |
| 卷期 | 台灣教會報 |
| 卷期 | 第524卷 |
| 日期 | 1928/11 |
| 頁數 | 11-13 |
白話字（原文數位化）
Tâi-oân Ki-tok-kàu Sú
Gô͘ Chhiong-sēng
1928.1101 524Koàn (KOÀ-CHHÀI-CHÍ TĒ 33 Hō) p.11-13
(Soà-chiap chêng-hō)
Tī 1650 nî 11 ge̍h 10 ji̍t ê Tâi-oân nî-hoē pò-kò-su ê poa̍t-chuī ū siá kóng, “Kè-khì la̍k nî kú, Simon Van Green ū khì Tilosen siat Ki-tok-kàu ê toē-ki, ia̍h ū tit-tio̍h put-chí sêng-kong. I lī-khui hia liáu-āu, Jacobus Verrecht ū put-chí jia̍t-sêng lâi kè-sio̍k i ê sū-gia̍p kàu chit-tia̍p. Kàu kū-nî i chiah ū tit-tio̍h Gilbertus Happartius chò i ê pang-chhiú. Goán ū teh kî-thāi tī chit ê só͘-chāi oē thang tit-tio̍h chin hó ê kiat-kó. Hiān-sî chit ê sū-gia̍p ū put-chí sūn-tiāu teh chìn-hêng. Vertrecht í-keng put-chí cheng-kong pún-tē oē lah. M̄-nā soat-kàu kap Ki-tok-kàu būn-tap ēng Tavolang oē lâi e̍k nā-tiāⁿ, chiū ia̍h siông-siông ēng pún-tē-oē lâi soat-bêng chéng-chéng ê tāi-chì. I ia̍h ū teh kà toā-lâng, chóng-sī bô sím-mi̍h hó kiat-kó. I 17 nî kú uī-tio̍h kàu-hoē lâi choè kang, tī hit tiong-kan, i ê chit-bū put-chí choē koh put-chí phah-piàⁿ. Koh ia̍h siū-tio̍h chin choē ê kan-khó͘, uī-tio̍h Siōng-tè kok ê soan-thoân sui-sī sit-lo̍h sìⁿ-miā kap kiān-khong ia̍h bô iàu-kín. Hiān-sî i ê kiān-khong bô tú-hó, koh-chài tī kū-nî ū sit-lo̍h i só͘ thiàⁿ--ê ê hu-jîn, tì-kàu ko͘-put-chiong tio̍h lī-khui Tâi-oân. Chin khó-sioh lâi-nî ia̍h iáu ū pa̍t ê Bo̍k-su beh lī-khui Tâi-oân, chiū-sī Daniel Gravius. Goán ǹg-bāng lia̍t-uī hoaⁿ-hí kéng tú-hó ê Bo̍k-su lâi pó͘ chit ê khoat-oân.
“Koh-chài chi̍t hāng iàu-kín ê chhéng-goān, chiū-sī hiān-sî tē-it iàu-kín ê ìn-chheh ê khì-kū. Taⁿ kán-tan ín-khí tām-po̍h iàu-kín ê tiám hō͘ lín choè chham-khó. Ī-chêng sī in-uī ha̍k-seng chió-ê, só͘-í bô kám-kak-tio̍h hit ê pit-iàu, in-uī tio̍h kà chin choē ê ha̍k-seng, chiū beh hō͘ in ê lô-le̍k khah kiám-chió, chiah tio̍h ēng i. Kàu tī chit-tia̍p in lóng hun cho͘, lûn-liû lâi teh siū kà-sī. Chi̍t pái ê kî-kan iok nn̄g-saⁿ lé-pài kú. Chiàu in ê keng-giām lâi kóng, in tī nn̄g-saⁿ lé-pài kú só͘ o̍h ê ha̍k-khò ê toā pō͘-hūn beh tī kè-khì nn̄g-saⁿ lé-pài ê hioh-khùn lâi bē kì-tit. Che sī tuì-khí in bô chheh thang ho̍k-si̍p, koh thâu-khak ia̍h bô thang hó, kap in ê pîn-toāⁿ ê só͘-tì. Nā siat-sú oē thang lâi hè-chí kū ê kàu-io̍k-hoat lâi chhái-ēng sin-ê, chiū sui-jiân chit hāng sī chin khùn-lân ê sū-gia̍p, iáu-kú oē thang tit-tio̍h chi̍t chéng ê hi-bōng. Koh-chài m̄-chai beh chìn-pō͘ kàu sím-mi̍h thêng-tō͘. In-uī nā oē thang ēng chheh lâi kà, chiū téng-pang tio̍h ēng kuí-nā nî ê kang-hu, taⁿ tī kuí ge̍h-ji̍t kú chiū oē thang tit-tio̍h hit khoán ê hāu-kó.
“Í-siōng só͘ kóng ê lí-iû í-goā, koh-chài khoàⁿ-tio̍h siā-hoē hiān-sî ê chìn-pō͘ boē sái-tit chhin-chhiūⁿ téng-pang ê kàu-hoē hiah kán-tan, kan-ta àm-kì Ki-tok-kàu būn-tap’, chiū oē ēng-tit. Lán nā ē thang lâi khoàⁿ in ê jia̍t-sim kap tì-sek-io̍k chiū oē chai in lêng-hûn-chiūⁿ ê iau-gō; só͘-í nā oē thang-hō͘ in hó ê chhâi-liāu, chiū tek-khak ia̍h m̄-sī bô lī-ek. Goán tāi-ke ta̍k ji̍t só͘ keng-giām pi-ai ê tāi-chì chiū-sī chèng sian-poè só͘ lâu ê sū-gia̍p, ia̍h sī goán ê sū-gia̍p. Chiū-sī uī-tio̍h gin-ná só͘ khí ê ha̍k-hāu, ia̍h sī kiàn-siat kàu-hoē ê ki-chhó͘, ti̍t-ti̍t pìⁿ bô lō͘-ēng khì. In-uī ná chhin-chhiūⁿ teh to̍h ê hé, bô kā i thiⁿ chhâ ê khoán, tuì in ê jia̍t-sim bô ēng sím-mi̍h chong-kàu-tek ê chhâi-liāu lâi kā poê-iúⁿ. In-uī hiān-sî ū chit khoán ê sū-si̍t. Ū chin-choē tuì ha̍k-hāu chut-gia̍p ê ha̍k-seng in-uī bô chit khoán ê poê-iúⁿ, só͘-í chin khoài boē kì tit tha̍k kap siá. Che si̍t-chāi sī chin toā pi-koan ê sū. Só͘-í teh siūⁿ tio̍h ài hō͘ in ū Sèng-chheh á-sī hit tiong-kan ê chi̍t pō͘. Lán boē thang chhin-chhiūⁿ kó͘-chá kàu-hū sî-tāi hiah ê kàu-hū só͘ siūⁿ ê khoán: Sèng-chheh sī uī-tio̍h in lâi lâu-teh ê, sìn-chiá tio̍h ài lóng bô kan-sia̍p’. Chit khoán ê su-siúⁿ lán boē thang kiōng-bêng.
“Nā lâi ìn-chheh hō͘ in tha̍k, hit ê lī-ek m̄-sī soè. In-uī tuì án-ni oē thang tî-hông bo̍k-su á-sī kàu-su ê sí-sit kap lī-pia̍t só͘ siⁿ put lī-piān ê sū. Kàu taⁿ teh kà, lóng m̄-bat ēng kàu-kho-su. Kan-ta sī chiàu bo̍k-su kok lâng ê ì-kiàn lâi teh kà, só͘-í bo̍k-su nā sí, á-sī oāⁿ uī, chiū hit ê kàu-chhâi kap kàu-io̍k hong-chiam liâm-piⁿ piàn-oāⁿ. In-uī án-ni sún-sit ê só͘-chāi m̄ sī chió. “Hoē-siā tong-kio̍k káⁿ-sī kiaⁿ-liáu nā thiaⁿ goán ê iau-kiû tio̍h ài ke chhut khah choē ê keng-huì, só͘-í chiah lóng bô beh kā goán chhái-iōng. Chóng-sī chiàu goán ê gián-kiù, m̄-nā bián ke keng-huì nā-tiāⁿ, khak-si̍t oē thang kiám-chió. Hit ê lí-iû nā sái kan-ta kí chi̍t ê lē chiū kàu-gia̍h. Hit ê lē, chiū-sī hiān-sî ta̍k keng ha̍k-hāu tio̍h ēng saⁿ-sì ê pún-kok kàu-su kap iok nn̄g-poē í-siōng ê chāi-tē kàu-su. Chóng-sī nā oē thang ēng hiah kàu-kho-su lâi kà, chiū m̄-bián ēng hiah choē ê, nā sái chi̍t poàⁿ ê sian-siⁿ chiū kàu-gia̍h, m̄-nā án-ni, só͘ beh tit-tio̍h ê hāu-kó kiám-chhái pí hiān-sî khah toā ia̍h bô teh-khak. Nā siat-sú goán só͘ kóng chit khoán ê lí-iû bô kàu-gia̍h, in iáu teh hoân-ló keng-huì ê cheng-ka, mā iáu ū chi̍t lō͘ thang siūⁿ. Chiū-sī tuì ha̍k-seng lâi kā i the̍h tām-po̍h ê kàu-kho-su-tāi, chit khoán ê hong-hoat m̄-sī in choè boē kàu ê sū, thang kóng sī tuì in chin iông-īⁿ ê tāi-chì. Kiat-bé lâi kóng, goán só͘ iau-kiû ê ìn-chheh khì-kū m̄ bián toā-ê, koh-chài nā bô hāi, oē thang ha̍p-ēng chiū kū-ê ia̍h bô iàu-kín. In-uī goán ê bo̍k-tek m̄-sī beh ìn kuì koh toā pún ê chheh, kan-ta sī beh ìn soè-pún hō͘ ha̍k-hāu hó ēng ê kàu-kho-su nā-tiāⁿ. In-uī khiàm kàu-kho-su, só͘-í kàu chiah kú iáu-bē thang kà khah chhim ê tāi-chì. uī-tio̍h chit khoán iù-tī ê tì-sek tio̍h ēng chiah choē-ê lô-le̍k, tì-kàu boē thang khoàⁿ-tio̍h kah loā-toā ê chìn-pō͘. Siat-sú goán ê iau-kiû nā oē thang tit-tio̍h hí-khó, chiū oē thang kiám-chió chin-choē ê khùn-lân. Chhiáⁿ lín m̄-bián hoân-ló chit khoán ê su oē choè kàu-hoē ê tāng-tàⁿ, á-sī tuì hoē-siā lâi kóng, sī put èng-tong ê iau-kiû. Koh-chài ū lâng teh kóng nā-sī tio̍h ēng kàu-kho-su, tuì pún-kok ìn lâi sím-mi̍h khoán, chit khoán ê būn-tê ài soà kóng tām-po̍h. Toà pún-kok ìn ū chin-choē ê put-piān. Chia ê oē pún-kok ê lâng m̄ chai-iáⁿ, m̄-nā án-ni, iáu ū chin choē ê toē-hng-oē, boē thang siong-thong. Só͘-í sui-jiân ū kuí-nā ê bo̍k-su, chêng lī-khui Tâi-oân tńg-khì tī pún-kok, hoaⁿ-hí beh tàu kha-chhiú, iáu-kú boē thang ta̍t bo̍k-tek, Tuì án-ni bô toà Tâi-oân boē ēng-tit, chit khoán ê lí-iû káⁿ oē bêng chiah tio̍h.”
Tha̍k-tio̍h chit chat só͘ kám-kak--tio̍h ê sū, chiū-sī kàu-io̍k ê hong-bīn; in-uī tio̍h chit chân chám-jiân ū chhut-la̍t. In lia̍h ha̍k-hāu kàu-io̍k choè kiàn-siat kàu-hoē î-it ê ki-chhó͘, koh-chài tuì chiah ê pún-tē lâng in khoàⁿ chong-kàu seng-oa̍h kap ha̍k-hāu seng-oa̍h choè siāng chi̍t-iūⁿ, só͘-í lia̍h ha̍k-hāu kàu-io̍k choè put-chí tiōng-iàu. Phah-sǹg-chiá, chiū-sī tuì tiōng-iàu. Phah-sǹg-chiá, chiū-sī tuì chiah ê kì-sū thang chai in ê kàu-io̍k m̄-nā bô cho͘-chit-tek lâi ēng sím-mi̍h phiau-chún lâi kà nā-tiāⁿ, chiū kok lâng chiàu in kok lâng ê ì-kiàn lâi teh kà, só͘-í chiah bô thang khoàⁿ-tio̍h sím-mi̍h chìn-pō͘. Kan-ta ēng ‘Cha̍p-tiâu-kài’, ‘Kî-tó-bûn’, ‘Ki-tok-kàu būn-tap’ kap ‘Sìn-gióng kò-tiâu’ lâi choè boán-chiok. Khiok tāi-seng in-uī ha̍k-seng ê lâng-gia̍h chió, só͘-í Soan-kàu-su kok lâng chiàu in ê ì-kiàn lâi kà khiok ia̍h sī bô hiâm. In-uī chi̍t bīn thang kóng sī kò-jîn kàu-io̍k, koh ia̍h sī chū-iû kàu-io̍k, beh thài oē bái. Chóng-sī kàu ha̍k-seng ê sò͘ ke ê sî, in chiū hoat-kiàn-tio̍h bô ēng cho͘-chit-tek ê hoat-tō͘ lâi kà bē ēng tit. In chit-chat ê iau-kiû thang kóng sī hō͘ sî-sè só͘ pek-tio̍h--ê. In-uī nā chiàu 1639 nî kè-lâi Tâi-oân Tang ìn-tō͘ hoē-siā ê sī-chhat-thoân só͘ pò-kò lâi kóng, Baccaroan (Bakloan) siā í-keng ū 136 ê, tī Mathau ū 140, tī Tavakang ū 38 ê, tī Tavolang ū 86 ê. Koh-chài tī 1643 nî ê pò-kò nā koh ke Sin-káng lo̍h-khì chiū ū 600 miâ ha̍k-seng. Só͘-í tī hit ke̍k-séng ê sî-tāi, bô-lūn ha̍k-hāu-sò͘, á-sī ha̍k-seng-sò͘ tek-khak ū chin-choē chiah tio̍h.
Í-goā koh kám-kak chi̍t hāng, chiū-sī in ê chèng-tī hong-chiam ū piàn-oāⁿ ê khoán. Í-chêng sī khok-tiong chèng-chhek, taⁿ ū chiām-chiām teh siu-siok ê khoán. Chám-jiân ū teh chiat-iok hit ê keng-huì. Sui-jiân sī eng-kai tio̍h ēng--ê, iáu-kú tio̍h keng-kè kuí-nā pái ê tîn-su̍t kap chhéng-goān chiah oē thang tit-tio̍h.
漢羅（Ùi原文改寫）
台灣基督教史
吳昌盛
1928.11.01 524卷 (芥菜子第33號) p.11-13
(續接前號)
佇1650年11月10日的台灣年會報告書的 poa̍t-chuī有寫講，「過去六年久，Simon Van Green有去Tilosen設基督教的地基，亦有得著不止成功。伊離開遐了後，Jacobus Verrecht有不止熱誠來繼續伊的事業到這tia̍p。到舊年伊才有得著Gilbertus Happartius做伊的幫手。阮有teh期待佇這个所在會通得著真好的結果。現時這个事業有不止順調teh進行。Vertrecht已經不止精工本地話lah。毋但說教佮基督教問答用Tavolang話來譯nā-tiāⁿ，就亦常常用本地話來說明種種的代誌。伊亦有teh教大人，總是無啥物好結果。伊17年久為著教會來做工，佇彼中間，伊的職務不止濟閣不止拍拚。閣亦受著真濟的艱苦，為著上帝國的宣傳雖是失落性命佮健康亦無要緊。現時伊的健康無拄好，閣再佇舊年有失落伊所疼--ê 的夫人，致到姑不將著離開台灣。真可惜來年亦猶有別的牧師欲離開台灣，就是Daniel Gravius。阮向望列位歡喜揀拄好的牧師來補這個缺員。
「閣再一項要緊的請願，就是現時第一要緊的印冊的器具。Taⁿ簡單引起淡薄要緊的點予恁做參考。以前是因為學生少个，所以無感覺著彼个必要，因為著教真濟的學生，就欲予in 的勞碌較減少，才著用伊。到佇這tia̍p in攏分組，輪流來teh受教示。一擺的期間約兩三禮拜久。照in 的經驗來講，in佇兩三禮拜久所學的學課的大部分欲佇過去兩三禮拜的歇睏來袂記得。這是對起in無冊通復習，閣頭殼亦無通好，佮in 的貧憚的所致。若設使會通來hè-chí舊的教育法來採用新的，就雖然這項是真困難的事業，iáu-kú會通得著一種的希望。閣再毋知欲進步到啥物程度。因為若會通用冊來教，就頂pang著用幾若年的工夫，taⁿ佇幾月日久就會通得著彼款的效果。
「以上所講的理由以外，閣再看著社會現時的進步袂使得親像頂pang 的教會hiah簡單，干焦暗記基督教問答，就會用得。咱若會通來看in 的熱心佮智識育就會知in靈魂上的枵餓；所以若會通予in好的材料，就的確亦毋是無利益。阮大家逐日所經驗悲哀的代誌就是眾先輩所留的事業，亦是阮的事業。就是為著囡仔所起的學校，亦是建設教會的基礎，直直變無路用去。因為那親像teh 著的火，無共伊添柴的款，對in 的熱心無用啥物宗教的的材料來共培養。因為現時有這款的事實。有真濟對學校卒業的學生因為無這款的培養，所以真快袂記得讀佮寫。這實在是真大悲觀的事。所以teh想著愛予in有聖冊抑是彼中間的一步。咱袂通親像古早教父時代遐的教父所想的款：「聖冊是為著in來留teh 的，信者著愛攏無干涉」。這款的思想咱袂通共鳴。
「若來印冊予in讀，彼个利益毋是細。因為對按呢會通持防牧師抑是教師的死失佮離別所生不利便的事。到taⁿ teh教，攏毋捌用教科書。干焦是照牧師國人的意見來teh教，所以牧師若死，抑是換位，就彼个教材佮教育方針連鞭變換。因為按呢損失的所在毋是少。「會社當局敢是驚了若聽阮的要求著愛加出較濟的經費，所以才攏無欲共阮採用。總是照阮的研究，毋但免加經費nā-tiāⁿ，確實會通減少。彼个理由若使干焦指一个例就到額。彼个例，就是現時逐間學校著用三四个本國教師佮約兩倍以上的在地教師。總是若會通用hiah教科書來教，就毋免用hiah濟个，若使一半的先生就到額，毋但按呢，所欲得著的效果檢采比現時較大亦無teh-khak。若設使阮所講這款的理由無夠額，in猶teh煩惱經費的增加，嘛猶有一路通想。就是對學生來共伊the̍h淡薄的教科書代，這款的方法毋是in做袂到的事，通講是對in真容易的代誌。結尾來講，阮所要求的印冊器具毋免大的，閣再若無害，會通合用就舊的亦無要緊。因為阮的目的毋是欲印貴閣大本的冊，干焦是欲印細本予學校好用的教科書nā-tiāⁿ。因為欠教科書，所以到才久猶未通教較深的代誌。為著這款幼稚的智識著用chiah濟的勞力，致到袂通看著kah偌大的進步。設使阮的要求若會通得著許可，就會通減少真濟的困難。請恁毋免煩惱這款的書會做教會的重擔，抑是對會社來講，是不應當的要求。閣再有人teh講若是著用教科書，對本國印來啥物款，這款的問題愛紲講淡薄。蹛本國印有真濟的不便。遮的話本國的人毋知影，毋但按呢，猶有真濟的地方話，袂通相通。所以雖然有幾若个牧師，前離開台灣轉去佇本國，歡喜欲鬥跤手，iáu-kú袂通達目的，對按呢無蹛台灣袂用得，這款的理由敢會明才著。」
讀著這節所感覺--著的事，就是教育的方面；因為著這chân嶄然有出力。In掠學校教育做建設教會唯一的基礎，閣再對chiah 的本地人in看宗教生活佮學校生活做siāng一樣，所以掠學校教育做不止重要。拍算者，就是對重要。拍算者，就是對chiah 的記事通知in 的教育毋但無組織的來用啥物標準來教 nā-tiāⁿ，就各人照in各人的意見來teh教，所以才無通看著啥物進步。干焦用「十條誡」，「祈禱文」，「基督教問答」佮「信仰告條」來做滿足。卻代先因為學生的人額少，所以宣教師各人照in 的意見來教卻亦是無嫌。因為一面通講是個人教育，閣亦是自由教育，欲thài會bái。總是到學生的數加的時，in就發見著無用組織的的法度來教袂用得。In這節的要求通講是予時勢所逼著--ê。因為若照1639年過來台灣東印度會社的視察團所報告來講，Baccaroan (Bakloan) 社已經有136个，佇Mathau有140，佇Tavakang有38个，佇Tavolang有86个。閣再佇1643年的報告若閣加新港落去就有600名學生。所以佇彼極省的時代，無論學校數，抑是學生數的確有真濟才著。
以外閣感覺一項，就是in 的政治方針有變換的款。以前是擴張政策，taⁿ有漸漸teh收縮的款。嶄然有teh節約彼个經費。雖然是應該著用--ê，iáu-kú著經過幾若擺的陳述佮請願才會通得著。