靈界的偉人
Lêng-kài ê Uí-jîn
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 陳瓊琚 Tân Khêng-ku |
| 卷期 | 台灣教會報/芥菜子 |
| 卷期 | 第517卷 |
| 日期 | 1928/4 |
| 頁數 | 15-17 |
白話字（原文數位化）
Lêng-kài ê Uí-jîn
1928.04 517 koàn (Koà-chhài-chí Tē 26 Hō) p.15-17
(Tân Khêng-ku)
Tâi-oân kū-lāi ê chong-kàu, thang kóng sī Jû-kàu, Tō-kàu, kap Pu̍t-kàu chit saⁿ hāng. Lūn Jû-kàu sī ēng tō- tek choè kun-pún, sī pài thiⁿ kap chè chó͘-sian. Tō-kàu sī sìn siâ-sîn, liām- chiù, hoah-thó͘, ang-î, tō-sū, kap pok- koà téng-téng. Pu̍t-kàu sī chhāi ngó͘- siōng, kiàn-siat biō-ú, sio-kim sio-hiuⁿ.
Taⁿ pún-tó lâng uī-tio̍h chit saⁿ-hāng ê kà-sī, peh-sìⁿ khah choē tuì-tiōng bê- sìn, sui-jiân chhuì kóng tō-tek, nā-sī só͘-kiâⁿ khah choē sī bô chiàu án-ni. Chhin-chhiūⁿ tha̍k-chheh lâng khah- choē chia̍h a-phiàn, chhoā soè-î, lim- thîn kòng-phah, tian-tò só͘ choè khah- choē lóng sī bô ha̍p tō-tek ê hêng-uî, sòng-sit chin ê chong-kàu-sim. Tī Jû- kàu ū nn̄g hong-bīn, chi̍t hong-bīn sī kàu-io̍k, koh chi̍t hong-bīn sī chong- kàu. Taⁿ kàu-io̍k hit hong-bīn, só͘ o̍h-ê sī Sam-jū-keng, Chhian-jī-bûn, Sù-sū kap Ngó͘-keng téng-téng ê chheh. Bo̍k- tek sī khó-kàu, chìn siù-châi, tiòng-kú á-sī chiōng-goân kap choè-koaⁿ. Koh chong-kàu hong-bīn, chóng kóng sī tuì- tiōng chè-sū; chhin-chhiūⁿ “sīn-chiong tui-oán” sī in ê tek-gī, chè-hiàn chó͘- sian sī choè in hàu-tō ê chi̍t-hāng.
Tī Tâi-oân, lūn Jû-kàu, Pu̍t-kàu kap Tō-kàu, sui-bóng sī kóng sam-kàu, chóng-sī kî-si̍t lâng teh pài, lóng bô ū khak-si̍t ê hun-piat, chiū-sī khah-siông lóng pâi-pâi tī siāng toh-téng, thàn ta̍k lâng ê só͘ ài lâi chè lâi kèng. Phì-jū lâi kóng, Koan-tè-kun, i sī sam-kok sî- tāi sam-kia̍t ê chi̍t-ê, chiū-sī Koan Ú, ia̍h lâng chheng i choè Koan-kong. Lâng kā i khí biō lâi ho̍k-sāi, in-uī i chin ū tiong-gī, só͘-í chun-kèng i choè gī ê tāi-piáu-chiá. Koh lūn Sêng-hông, lâng ia̍h sī chin tuì-tiōng, nā-sī choè koaⁿ ê lâng koh-khah tì-ì ho̍k-sāi, in-uī chiàu in siūⁿ chit sè-kan ū choè koaⁿ--ê, ia̍h tī im-kan iû-goân tek-khak ū Sêng- hông-iâ. Só͘-í tī kū-le̍k 5 ge̍h 13 ji̍t, lóng tio̍h kàu Sêng-hông-biō khì hêng-hiuⁿ.
Í-siog7 só͘ kóng--ê, sī Jû-kàu ê sîn- bêng. Lūn Tō-kàu sī chiàu téng-bīn só͘ kóng, ū chin-choē ê īⁿ-toan khiàn- sńg. Pu̍t-kàu ê tiong-kan, chhin-chhiūⁿ ho̍k-sāi Thian-siōng sèng-bú (Má-chó͘), i ê lāu-pē sī teh kiâⁿ chûn, koh i pún- sin bat kap lāu-pē sái chûn, só͘-í kiâⁿ chûn ê lâng lóng ū ho̍k-sái Má-chó͘, sī lia̍h i choè pó-hō͘ khòng-hái ê lú-sîn. Chóng-sī āu-lâi bô-lūn sím-mi̍h lâng, soà iû-goân ia̍h teh ho̍k-sāi. Koh lâng ia̍h ū ho̍k-sāi Koan-im, in-uī chin ū chû-pi, thiàⁿ-thàng ê sim, só͘-í lâng- lâng ê chhuì to teh liām kóng “tāi-chû tāi-pi, kiù lān kiù khó͘, Koan-im Pu̍t- chó͘.” Lán lâng loān-loān ho̍k-sāi lóng bô hun-piat, chhin-chhiūⁿ pêng-siông lâng lâi ho̍k-sāi kiâⁿ chûn ê sîn beh choé sím-mi̍h lō͘-ēng? Koh tī ta̍k lâng ê ke-lāi lóng ū ho̍k-sāi Chàu-kun, Chhn̂g-bú, Thiⁿ-kong, Ji̍t-thâu-kong, Chhit-niû-má, Luî-kong, Thó͘-tī-kong, Hó-hiaⁿ-tī téng-téng, kóng boē liáu.
Taⁿ tī chit khoán bê-sìn ke̍k chhim ê só͘-chāi, Kai Bo̍k-su ēng sím-mi̍h hoat-tō͘ lâi thoân tō-lí? Tāi-lio̍k lâi kóng, Kai Bo̍k-su ū ēng saⁿ-khoán ê hong-hoat lâi pang-chān i ê Thian-kok kang: (1) Siat Ha̍k-hāu. (2) Siat Pīⁿ- īⁿ. (3) Hong-sio̍k ê kái-liông.
1.Tē-it tāi-seng ēng ko-téng phó͘- thong ê ha̍k-būn lâi kà-sī Pak-pō͘ Tâi- oân ê peh-sìⁿ, chiū-sī Kai Bo̍k-su nā- tiāⁿ. I só͘ kiàn-tì ê ha̍k-hāu ū Lí-ha̍k- tông Tāi-chu-īⁿ (Oxford College), chit keng hiān-sî teh choè Tām-suí Tiong-o̍h ê kū hāu-sià. Sím-mi̍h in-toaⁿ, i siat ha̍k hāu? Chiū-sī m̄-nā kan-ta beh kà- sī Pún-tó lâng bat ha̍k-būn nā-tiāⁿ, si̍t- chāi sī beh ióng-sêng Pún-toē lâng thang lâi tàu thoân Ki-tok ê Hok-im choè toā ê bo̍k-tek. Chóng-sī kan-ta ióng-sêng ta-po͘-lâng bô kàu-gia̍h, in-uī Hok-im m̄-nā beh thoân hō͘ lâm-chú, koh ia̍h beh kiù lú-chú; só͘-í Kai Bo̍k- su ia̍h chin tì-ì ài ióng-sêng lú thoân- tō, tuì án-ni i ia̍h ū khí Lú-ha̍k-tông (Tha Girls’ School), chiū-sī hiān-sî Tām- suí Lú Ha̍k-īⁿ ê chiân-sin. Lūn hit-sî ê Lú-ha̍k-tông khiok m̄-sī chhin-chhiūⁿ hiān-sî kóng kan-ta sī siàu-liân ê lú-chú thang ji̍p nā-tiāⁿ; chiū-sī bô-lūn lāu á-sī siàu-liân, ū chhut-kè á-sī iáu-bē chhut-kè, lóng pîⁿ-pîⁿ oē ēng-tit.
Í-goā iáu ū siat Sió-o̍h. Lūn khò- thêng, tû-khì Sió-o̍h í-goā, khah choē sī kà lí-hoà, kim-chio̍h-ha̍k, phok-bu̍t, thian-bûn, tē-lí, le̍k-sú, sò͘-ha̍k téng- téng. Chóng-sī tiong-kan choè tē-it iàu-kín ê sī tō-lí, chiū-sī Sèng-keng.
2.Koh lūn pang-chān i ê Thian- kok kang ê tē-jī hāng sī siat Pīⁿ-īⁿ. Lūn Tâi-oân chá-sî i-seng chin chió, só͘-í lâng teh táⁿ-tia̍p pīⁿ-thiàⁿ ê hoat-tō͘ chin khó-lîn, siông-siông kan-ta oa̍h- oa̍h khoàⁿ i sí. Só͘-í Kai Bo̍k-su kín siat I-koán, miâ kiò-choè Kai I-koán. ēng Se-iûⁿ bûn-bêng ê i-hoat lâi i-tī pīⁿ-lâng, koh lóng bô the̍h lâng ê io̍h- chîⁿ, só͘-í tuì hō͘ i táⁿ-tia̍p pēⁿ lâi sìn tō-lí ê lâng boē sǹg-tit. Kai Bo̍k-su ia̍h tì-ì kà-sī i ê ha̍k-seng i-pīⁿ ê hoat-tō͘, só͘-í kó͘-chá ê thoân-tō ta̍k ê to oē-hiau i-hoat.
3.Lūn hong-sio̍k ê kái-liông, chiū-sī chhin-chhiūⁿ kìm-chiú, toān-ian, liû-kha í-ki̍p í-goā chióng-chióng ê kiáu-hong- hoē. Tī kin-ná-ji̍t iáu pīⁿ thâu-chang- bé (pig-tail) ê lâng, thang kóng tû-khí chi̍t poàⁿ ê lāu-lâng, á-sī tiàm tī soaⁿ- kan ê chhú-toē lâng í-goā, lóng bô lah, koh hū-jîn-lâng ê pa̍k-kha, mā sī tī kin- ná-ji̍t khah choē lóng bô.
Taⁿ lūn téng-bīn só͘ kóng chiah ê hong-sio̍k kái-liông oē chiah-ni̍h kín phó͘-ki̍p, che toā-pō͘-hūn sī uī-tio̍h Tâi- oân ê chèng-hú ū tì-ì tī chit hong-bīn; só͘-í ēng chióng-chióng ê hoat-tō͘, chhin- chhiūⁿ ū-sî ēng chióng-lē, ia̍h ū-sî ēng kiông-chè ê hong-hoat lâi kái-tû chit khoán pháiⁿ hong-sio̍k só͘-tì, chóng-sī pí chèng-hú khah tāi-seng chù-ì tī chit hong-bīn--ê, sī lán ê Ki-tok-kàu. Koh lán só͘ ēng ê hoat-tō͘, khah siông lóng sī ēng chióng-lē nā-tiāⁿ. In-uī chit khoán hong-sio̍k kái-liông choè tē-it tāi-seng tì-ì ê, chiū-sī Kai Bo̍k-su.
Taⁿ kiat-bé lâi kóng, tī 50 nî chêng tan-jîn to̍k-má tuì hn̄g-hn̄g lâi Tâi-oân, ná chhin-chhiūⁿ chǹg-ji̍p hó͘-khang ê Kai Bo̍k-su, in-uī sì-bīn bô-chhin bô- chhek, bô pêng-iú, só͘ ū ê lóng sī tuì- te̍k, chiū-sī ài thí-chhiò i, khún-tio̍k i, kap ài hāi-sí i ê lâng nā-tiāⁿ. Chhin- chhiūⁿ án-ni, cháiⁿ-iūⁿ i oē kiàn-tì chiah-ni̍h toā ê chogn-kàu sū-gia̍p ah? Che si̍t-chāi sī Siōng Chú ū khoàⁿ-kò͘ I chīn- tiong ê lô͘-po̍k, sî-khek teh pang-chān i, koh chit hāng, chiū-sī uī-tio̍h i ū jím- nāi, un-khûn kap ū hi-seng ê cheng-sîn chiah oē án-ni. Chhin-chhiūⁿ Kai Bo̍k- su chit khoán ê chong-kàu-ka, si̍t-chāi thang chheng-choè Lêng-kài ê chin Uí- jîn. Koh i ia̍h thang chheng-choè thoân-siū Au Bí ê bûn-hoà hō͘ lán Pak-pō͘ Tâi-oân ê lâng ê sí-chó͘ lah.
漢羅（Ùi原文改寫）
靈界的偉人
陳瓊琚
1928.04.01 517卷(芥菜子第26號) p.15-17
台灣舊來的宗教，通講是儒教，道教，佮佛教這三項。論儒教是用道德做根本，是拜天佮祭祖先。道教是信邪神，念咒，喝土，紅姨，道士，佮卜卦等等。佛教是chhāi偶像，建設廟宇燒金燒香。
Taⁿ本島人為著一三項的教示，百姓較濟對重迷信，雖然喙講道德，若是所行較濟是無照按呢。親像讀冊人較濟食鴉片，chhoā細姨，啉thîn摃拍，顛倒所做較濟攏是無合道德的行為，喪失真的宗教心。佇儒教有兩方面，一方面是教育，閣一方面是宗教。Taⁿ教育彼方面，所學的是三字經，千字文，四書佮五經等等的冊。目的是考較，進秀才，中舉抑是狀元佮做官。閣宗教方面，總講是對重祭祀；親像「慎終追遠」是in 的德義，祭獻祖先是做in孝道的一項。
佇台灣，論儒教，佛教佮道教，雖罔是講三教，總是其實人teh拜，攏無有確實的分別，就是較常攏排排佇siang桌頂，趁逐人的所愛來祭來敬。譬喻來講，關帝君，伊是三國時代三傑的一个，就是關羽，亦人稱伊做關公。人共伊起廟來服事，因為伊真有忠義，所以尊敬伊做義的代表者。閣論城隍，人亦是真對重，若是做官的人閣較致意服事，因為照in想這世間有做官--ê，亦佇陰間猶原的確有城隍爺。所以佇舊曆5月13日，攏著到城隍廟去行香。
以上所講--ê，是儒教的神明。論道教是照頂面所講，有真濟的異端譴損。佛教的中間，親像服事天上聖母(媽祖)，伊的老父是teh行船，閣伊本身捌佮老父駛船，所以行船的人攏有服事媽祖，是掠伊做保護曠海的女神。總是後來無論啥物人，紲猶原亦teh服事。閣人亦有服事觀音，因為伊真有慈悲，疼痛的心，所以人人的喙to teh念講，「大慈大悲，救難救苦，觀音佛祖。」咱人亂亂服事攏無分別，親像平常人來服事行船的神欲做啥物路用？閣佇逐人的家內攏有服事灶君，床母，天公，日頭公，七娘媽，雷公，好兄弟等等，講袂了。
Taⁿ佇這款迷信極深的所在，偕牧師用啥物法度來傳道理？大略來講，偕牧師有用相款的方法來幫贊伊的天國工：(1)設學校。(2)設病院。(3)風俗的改良。
1. 第一代先用高等普通的學問來教示北部台灣的百姓，就是偕牧師nā-tiāⁿ。伊所建置的學校有女學堂大書院(Oxford College)，這間現時teh做淡水中學的舊校舍。啥物因端，伊設學校？就是毋但干焦欲教示本島人捌學問nā-tiāⁿ，實在是欲養成本地人通來鬥傳基督的福音最大的目的。總是干焦養成ta-po͘人無夠額，因為福音毋但欲傳予男子，閣亦欲救女子；所以偕牧師亦真致意愛養成女傳道，對按呢伊亦有起女學堂(The Girls’ School)，就是現時淡水女學院的前身。論彼時的女學堂卻毋是親像現時講干焦是少年的女子通入nā-tiāⁿ；就是無論老抑是少年，有出嫁抑是猶未出嫁，攏平平會用得。
以外猶有設小學。論課程，除去小學以外，較濟是教理化，金石學，博物，天文，地理，歷史，數學等等。總是中間做第一要緊的是道理，就是聖經。
2. 閣論幫贊伊的天國工的第二項是設病院。論台灣早時醫生真少，所以人teh打揲病痛的法度真可憐，常常干焦活活看伊死。所以偕牧師緊設醫館，名叫做偕醫館。用西洋文明的醫法來醫治病人，閣攏無the̍h人的藥錢，所以對予伊打揲病來信道理的人袂算得。偕牧師亦致意教示伊的學生醫病的法度，所以古早的傳道逐个to會曉醫法。
3. 論風俗的改良，就是親像禁酒，斷煙，留跤以及以外種種的 kiáu風會。佇今仔日猶病頭鬃尾 (pig-tail) 的人，通講除起一半的老人，抑是踮佇山間的草地人以外，攏無lah，閣婦人人的縛跤，嘛是佇今仔日較濟攏無。
Taⁿ論頂面所講chiah 的風俗改良會chiah-ni̍h緊普及，這大部分是為著台灣的政府有致意佇方面；所以用種種的法度，親像有時用獎勵，亦有時用強制的方法來解除這款歹風俗所致，總是比政府較代先注意佇這方面--ê，是咱的基督教。閣咱所用的法度，較常攏是用獎勵nā-tiāⁿ。因為這款風俗改良做第一代先致意的，就是偕牧師。
Taⁿ結尾來講，佇50年前單人獨馬對遠遠來台灣，ná親像鑽入虎空的偕牧師，因為四面無親無戚，無朋友所有的攏是對敵，就是愛恥笑伊，窘逐伊，佮愛害死伊的人nā-tiāⁿ。親像按呢，怎樣伊會建置chiah-ni̍h大的宗教事業ah？這實在是上主有看顧伊盡忠的奴僕，時刻teh幫贊伊，閣一項，就是為著伊有忍耐，慇勤佮有犧牲的精神才會按呢。親像偕牧師這款的宗教家，實在通稱做靈界的真偉人。閣伊亦通稱做傳授歐美的文化予咱北部台灣的人的始祖lah。