教囝的法度
Kà kiáⁿ ê hoat-tō͘
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 無lo̍h名 |
| 卷期 | 芥菜子 |
| 卷期 | 第 16 號 |
| 日期 | 1927/5 |
| 頁數 | 8-11 |
白話字（原文數位化）
Kà kiáⁿ ê hoat-tō͘
Tē it chiuⁿ
Siu-sin
Siu-sin ê tō, ū nn̄g-hāng iàu-kín.
I. (Tî-hông lîm-sî ê chai-ē).
Chiū-sī kà kiáⁿ-jî tio̍h siám-pī hé, m̄-thang khiā tī khàm-kîⁿ guî-hiáim ê só͘-chāi, m̄-thang khì chuí chhim ê uī, m̄-thang kiâⁿ tī po̍h-peng ê téng-bīn, pàng phàu-á, sǹg-sī bô lō͘-ēng, phah-sńg chîⁿ, koh ē siong-tio̍h pa̍t-ê gín-á, ta̍k-khoán ê to̍k-thâng, m̄-thang bō͘ i sô ji̍p chhù-lāi, só͘ chia̍h ê koé-chí, I ê chí m̄-thang thun lo̍h-khì, ēng chhuì-khí kā koé-chí ê khak: khoài phah pháiⁿ chhuì-khí, ta̍k-sî choè tāi-chì, tio̍h tî-hông boē-lâi ê chai-ē.
- (Tì-ì oē-seng ê hoat-tō͘.)
Chhin-chhiūⁿ tang-pêng chiah-ê Kok ê hū-jîn-lâng, khoàⁿ-kìⁿ i ê kiáⁿ-jî sin-khu lám, chiū ēng chē-chē khoán ê hoat-tō͘ lâi chiàu-kò͘ i, ǹg-bāng i ê ióng-kiāⁿ, khó-sioh khah-chē pàng-sak ū lō͘-ēng ê hoat-tō͘, chit khoán bô khai-hoà ê lāu-bú, nā tú-tio̍h i ê kiáⁿ-jî phoà-pīⁿ ê sî, lia̍h-chò sī pháiⁿ-sîn teh chok-lōng, chiū ēng hû hō͘ i toà sin-khu, ēng sam-seng lâi chè-hiàn. I siūⁿ án-ni chiū ê hó. Kî-si̍t sī bô-iáⁿ, put-kò sī chit-khoán khi-phiàn lâng ê lâng, thiau-kang án-ni liap-chō kuí-koài hō͘ lâng kiaⁿ, tuì chia thang thàn chîⁿ.
Chóng-sī kiáⁿ-jî nā tú-tio̍h phoà-pīⁿ, m̄-thang kui-kiū tī pháiⁿ kuí, á-sī kui-kiū tī pháiⁿ-ūn, tio̍h siūⁿ hit-ê tio̍h-pīⁿ ê lí-iû, taⁿ chiong ta̍k-khoán ê pīⁿ-goân pâi-lia̍t tī ē-té.
-
Lō͘-chuí. Bêng-lí ê lâng, chai sin-khu ê ióng-kiāⁿ soe-lám, tio̍h khoàⁿ só͘ lim ê chuí sī chheng á-sī lô. In-uī lō͘-chuí bô chheng-khì khoài-khoài hō͘ lâng tio̍h-pīⁿ.
-
To̍k-khì. Sè-chiūⁿ ê lâng, lóng chai tio̍h suh khong-khì, nā bô-lūn sím-mi̍h khì lóng beh suh, chiū toā chhò-gō͘, in-uī sè-chiūⁿ ū choē-choē to̍k-mi̍h, hoat-chhut to̍k-khì lâi siong-hāi lâng bē sǹg-tit. Tio̍h ē-hiáu hun-piat.
-
Tham-chia̍h. Gín-á chia̍h bô sêng-se̍k ê koé-chí, chiū khoài-khoài tio̍h-pīⁿ, àu ê mi̍h, lâng m̄-thang chia̍h, Se-iûⁿ ê sio̍k-gú kóng, Hoe-bi̍t chia̍h choē, chhin-chhiūⁿ chia̍h phīⁿ-sng. Ì-sù kóng mi̍h sui-jiân hó, nā chia̍h koè-thâu, sī ū sún-hoāi, bô lī-ek.
-
Tâm-saⁿ. Nā lâng chhēng tâm-saⁿ chē tī thàu-hong ê só͘-chāi khoài-khoài tio̍h-pīⁿ. Só͘-í choè pē-bú ê lâng, tio̍h chù-ì saⁿ-khò͘ phah tâm ê sū.
-
Lâ-sâm. Hoān-nā lâ-sâm ê mi̍h, lóng ē hō͘ lâng tio̍h-pīⁿ, chheng-khì-siùⁿ, sī oē-seng ê iàu-kín, só͘-í choè pē-bù ê lâng, tio̍h siu-chéng kiáⁿ-jî chheng-khì-siùⁿ, lah-sap ê só͘-chāi, lah-sap ê mi̍h, m̄-thang hō͘ i khì, m̄-thang hō͘ i bong.
Tē-jī-chiuⁿ
Gâu kà-sī
Siat-sú hoé sio-chhù, Lāu-bú bô iàu-kín kiáⁿ sio-sí, iàu-kín the̍h kiáⁿ ê saⁿ cháu, lâng teh-beh kóng chit-khoán sī sím-mi̍h lāu-bú ah? chiàⁿ-chiàⁿ sī bē-hiáu kà-sī kiáⁿ-jî ê lāu-bú lah, gín-á ê sin-khu, chhin-chhiūⁿ lêng-hûn ê saⁿ, m̄-thang khoàⁿ-khin i, tio̍h chīn sim lâi kà-sī i. In-uī tī sè-kan bô loā-kú, i ê sin-khu sui-jiân sí, I ê lêng-hûn sī éng-oa̍h, só͘-í sí-āu ē hióng-siū bô kiông-chīn ê hok-khì, sī tuì chit-ê sin-khu, sí-āu ē siū-tio̍h bô-kiông-chin ê chai-ē, iā-sī tuì chit-ê sin-khu, gâu kà-sī kiáⁿ-jî, sǹg-sī lâng it-seng ê toā iàu-kín.
Hoān-nā chò pē-bú ê lâng, m̄-thang chhut-chāi kiáⁿ-jî chiàu i ka-kī ê ì-sù khì kiâⁿ, tio̍h hō͘ i sūn bēng-lēng, bān-hāng hó ê goân-thâu. Lóng sī tuì chia chò tē-ki, nā gín-á sè-hàn bē hàu-sūn, toā-hàn chiū pìⁿ-chò bông-un chò-pháiⁿ ê lâng. Siōng-tè tē-gō͘ tiâu ê kài-bēng kóng, Tio̍h hàu-kèng pē-bú, chò kiáⁿ-jî ê lâng, kiám thang uî-ke̍h mah? Só͘-í tio̍h liōng-chá kà-sī i. In-uī gín-á iáu bē-hiáu kóng-oē ê-sî, kiám-chhái tú-tio̍h bô ha̍h i ê sim só͘-ài, chiū ài ēng chhiú phah lāu-bú, Lāu-bú khoáⁿ-chò sim-sek, bô iáu-kín, m̄-chai teh kà i hē pháiⁿ ê tē-ki, tuì án-ni chiām-chiām ióng-sêng i ê pháiⁿ, kàu toā-hàn pìⁿ-choè chi̍t ê hiong-ok chân-jím ê lâng, che sī siáⁿ-lâng ê koè-sit ah. Ū chi̍t-khaón pē-bú thiâⁿ kiáⁿ-jî koè-thâu, soà m̄-chai kiáⁿ-jî ê pháiⁿ, kàu choè-chhat hō͘ lâng lia̍h-tio̍h, choè-pháiⁿ tú-tio̍h siū-choē, chiū beh hiâm pa̍t-lâng, kóng sī khì hō͘ lâng ín-iú. Kî-si̍t sī tuì tī sè-hàn pháiⁿ ê si̍p-koàn ná chek ná chhim, tì-kàu hō͘ i án-ni, kàu tú-tio̍h tāi-chì ê sî, choè kiáⁿ-jî ê lâng, iā chai sī pē-bú bô tok-chek, nā ū tok-chek i iū put-tì kàu án-ni.
Sè-chiūⁿ choè pē-bú ê lâng, khah choē sī ke-thiⁿ kiáⁿ-jî ngó͘-ge̍k ê sim, hoat-seng kiáⁿ-jî ngó͘-ge̍k ê liām-thâu.
Cháiⁿ-iūⁿ sī ke-thiⁿ kiáⁿ-jî ngó͘-ge̍k ê sèng, ū-sî pē-bú háng-hoah kiáⁿ-jî, bô chiàu só͘ háng-hoah lâi kiâⁿ, kiáⁿ-jî chiū m̄-sìn só͘ háng-hoah sī chin, án-ni chiū ke-thiⁿ i ngó͘-ge̍k ê sèng.
Cháiⁿ-iūⁿ sī kian-kò͘ kiáⁿ-jî ngó͘-ge̍k ê sim, ū-sî kiáⁿ-jî choè pháiⁿ, pē-bú khoàⁿ-liáu, hoán-tńg hó-chhiò, án-ni chiū-sī kian-kò͘ kiáⁿ-jî ngó͘-ge̍k ê sim.
Kiáⁿ-jî ngó͘-ge̍k ê sèng, iàu-kín tio̍h at-chí, hoān-nā bēng-lēng kiáⁿ-jî tio̍h chò ê sū, tek-khak m̄-thang hō͘ i bô kiâⁿ, che sī kà kiáⁿ-jî hàu-sūn ê hoat-tō͘, oē í-keng kóng-chhut, tek-khak m̄-thang sit-sìn; chêng kìm i m̄-thang chò ê, āu-lâi m̄-thang hō͘ i koh chò, tio̍h siūⁿ jiân-āu chiah kiâⁿ, nā ū m̄-thang kà kiáⁿ-jî chò ê sū, á-sī kiáⁿ-jî chò bē-tit lâi ê sū, chiū m̄-thang suî-piān bēng-lēng i khì chò, tio̍h chiàu i só͘ ē chò lâi kah i khì kiâⁿ.
Kiáⁿ-jî m̄-thang khǹg chi̍t tiám-á ê su-sim, chi̍t-ē thiaⁿ-kìⁿ pē-bú ê bēng-lēng, chiū tio̍h liâm-piⁿ thàn, nā hō͘ pē-bú bēng-lēng kuí-nā pái, chiū bô chin-si̍t hàu-sūn ê sim-koaⁿ. Pē-bú m̄-thang kap kiáⁿ-jî piān-lūn, bô-lūn bēng-lēng kiáⁿ-jî chò sím-mi̍h sū, m̄-thang hō͘ i khiā teh mn̄g hit-ê in-toaⁿ choē-choē pái, á-sī boē chò í-chêng tāi-seng bián-lē i, nā-sī khah toā-hàn ê kiáⁿ-jî, chiū-tio̍h tāi-seng kā i kóng-bêng, āu-lâi chiah kah i, chóng-sī pē-bú m̄-thang ēng thang kiaⁿ ê sū lâi chek-hoa̍t háng-hoah, nā án-ni, g ín-á khoàⁿ só͘ chek-hoa̍t háng-hoah to bô iáⁿ, ē-pái chiū m̄ thiaⁿ m̄ thàn. Kiáⁿ-jî hàu-sūn pē-bú, bô-lūn pē-bú tī bīn-chêng á-bô tī bīn-chêng, tio̍h kāng chi̍t-khoán. Bat khoàⁿ-kìⁿ kà kiáⁿ-jî m̄-thang khì choè bó͘-hāng sū, pē-bú chi̍t-ē lī-khuī i, i chiū khì choè, che sī goā-phoê hàu-sūn nā-tiāⁿ. Só͘-í kiáⁿ-jî soè-hàn ê sî, tio̍h kà-sī i kóng, Siōng-tè put-sî teh khoàⁿ, lán tio̍h sî-sî khì kiâⁿ hó sū. Kàu-io̍k nn̄g-jī tio̍h ēng tī kiáⁿ-jî sè-hàn ê sî, hoān-nā put-hàu ê kiáⁿ-jî, tek-khak sī sè-hàn ê-sî sit kà-sī.
Chá ìn-tō͘ ū chi̍t ê hū-jîn-lâng, In-uī boē-hiáu tuì soè-hàn ê sî kà-sī i ê kiáⁿ-jî, tì-kàu i ê kiáⁿ só͘-choè ê pháiⁿ, kap nî-hoè pîⁿ-pîⁿ ke-thiⁿ, āu-lâi chiū the̍h in lāu-bú só͘ ū ê chîⁿ-châi, khì kap pháiⁿ ê tâng-phoāⁿ teh khai, chē chi̍t-chiah sè-chiah chûn-á, tī hit lāi-bīn lim chiú hoaⁿ-hí, soà poa̍h-lo̍h chuí tū-sí, án-ni thang chai tuì sè-hàn kà-sī kiáⁿ-jî, sī chin iàu-kín ê sū.
漢羅（Ùi原文改寫）
教囝的法度
第一章
修身
修身的道，有兩項要緊。
1、(持防臨時的災厄)。
就是教囝兒著閃避火，毋通徛佇khàm-kîⁿ 危險的所在，毋通去水深的位，毋通行佇薄冰的頂面，放炮仔，算是無路用，拍損錢，閣會傷著別个囡仔，逐款的毒蟲，毋通予伊趖入厝內，所食的果子，伊的子毋通吞落去，用喙齒咬果子的殼：快拍歹喙齒，逐時做代誌，著持防未來的災厄。
2、(致意衛生的法度。)
親像東爿遮个國的婦人人，看見伊的囝兒身軀lám，就用濟濟款的法度來照顧伊，向望伊的勇健，可惜較濟放sak有路用的法度，一款無開化的老母，若拄著伊的囝兒破病的時，掠做是歹神teh作弄，就用符予伊蹛身軀，用三牲來祭獻。伊想按呢就的好。其實是無影，不過是一款欺騙人的人，刁工按呢捏造鬼怪予人驚，對遮通趁錢。
總是囝兒若拄著破病，毋通歸咎佇歹鬼，抑是歸咎佇歹運，著想彼个著病的理由，今將逐款的病源排列佇下底。
1、露水。明理的人，知身軀的勇健衰lám，著看所lim 的水是清抑是濁。因為露水無清氣快快予人著病。
2、毒氣。世上的人，攏知著suh空氣，若無論啥物去攏欲suh，就大錯誤，因為世上有濟濟毒物，發出毒氣來傷害人袂算得。著會曉分別。
3、貪食。囡仔食無成熟的 果子，就快快著病，àu 的物，人毋通食，西洋的俗語講，花蜜食濟，親像食phīⁿ-sng。意思講物雖然好，若食過頭，是有損壞，無利益。
4、Tâm衫。若人穿tâm衫坐佇透風的所在快快著病。所以做爸母的人，著注意衫褲拍tâm 的事。
5、Lâ-sâm。凡若lâ-sâm 的物，攏會予人著病，清氣相，是衛生的要緊，所以做爸母的人，著修整囝兒清氣相，lah-sap 的所在，lah-sap 的物，毋通予伊去，毋通予伊摸。
第二章
Gâu教示
設使火燒厝，老母無要緊囝燒死，要緊提囝的衫走，人teh欲講這款是啥物老母ah？正正是袂曉教示囝兒的老母lah，囡仔的身軀，親像靈魂的衫，毋通看輕伊，著盡心來教示伊。因為佇世間無偌久，伊的身軀雖然死，伊的靈魂是永活，所以死後的享受無窮盡的福氣，是對這个身軀，死後會受著無窮盡的災厄，也是對這个身軀，gâu教示囝兒，算是人一生的大要緊。
凡若做爸母的人，毋通chhut-chāi囝兒照伊家己的意思去行，著予伊順命令，萬項好的源頭。攏是對遮做地基，若囡仔細漢袂孝順，大漢就變做忘恩做歹的人。上帝第五條的誡命講，著孝敬爸母，做囝兒的人，敢通違逆mah？所以著量早教示伊。因為囡仔猶袂曉講話的時，kiám-chhái拄著無合伊的心所愛，就愛用手拍老母，老母看做心適，無要緊，毋知teh 教伊hē歹的地基，對按呢漸漸養成伊的歹，到大漢變做一个兇惡殘忍的人，這是啥人的過失ah。有一款爸母疼囝兒過頭，紲毋知囝兒的歹，到做賊予人掠著，做歹拄著受罪，就欲嫌別人，講是去予人引誘。其實是對佇細漢歹的習慣ná 積 ná深，致到予伊按呢，到拄著代誌的時，做囝兒的人，也知是爸母無督責，若有督責伊也不致到按呢。
世上做爸母的人，較濟是加添囝兒忤逆的心，發生囝兒忤逆的念頭。
怎樣是加添囝兒忤逆的性，有時爸母háng-hoah囝兒，無照所háng-hoah來行，囝兒就毋信所háng-hoah是真，按呢就加添伊忤逆的性。
怎樣是堅固囝兒忤逆的心，有時囝兒做歹，爸母看了，反轉好笑，按呢就是堅固囝兒忤逆的心。
囝兒忤逆的性，要緊著遏止，凡若命令囝兒著做的事，的確毋通予伊無行，這是教囝兒孝順的法度，話已經講出，的確毋通失信；前禁伊毋通做的，後來毋通予伊閣做，著想然後才行，若有毋通教囝兒做的事，抑是囡兒做袂得來的事，就毋通隨便命令伊去做，著照伊所會做來kah伊去行。
囝兒毋通囥這點仔的私心，一下聽見爸母的命令，就著連鞭thàn，若予爸
母命令幾若擺，就無真實孝順的心肝。爸母毋通佮囝兒辯論，無論命令囝兒做啥
物事，毋通予伊徛teh 問彼个因端濟濟擺，抑是未做以前代先勉勵伊，若是較大
漢的囝兒，就著代先共伊講明，後來才kah伊，總是爸母毋通用通驚的事來責罰
háng-hoah，若按呢，囡仔看所責罰háng-hoah都無影，下擺就毋聽毋thàn。囝兒孝順爸母，無論爸母佇面前抑無佇面前，著共一款。捌看見教囝兒
毋通去做某項事，爸母一下離開伊，伊就去做，這是外皮孝順 nā-tiāⁿ。所以
囝兒細漢的時，著教示伊講，上帝不時teh看，咱著時時去行好事。教育兩字著
用佇囝兒細漢的時，凡若不孝的囝兒，的確是細漢的時失教示。
早印度有一个婦人人，因為袂曉對細漢的時教示伊的囝兒，致到伊的囝所做的歹，佮年歲平平加添，後來就提 in老母所有的錢財，去佮歹的同伴teh開，坐一隻細隻船仔，佇彼內面lim酒歡喜，紲跋落水tū死，按呢通知對細漢教示囝兒，是真要緊的事。