教育的意義
Kàu-io̍k ê Ì-gī
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 王守勇 Ông Siú-ióng |
| 卷期 | 芥菜子 |
| 卷期 | 第 15 號 |
| 日期 | 1927/4 |
| 頁數 | 7-9 |
白話字（原文數位化）
Kàu-io̍k ê Ì-gī
Chit kù Kàu-io̍k nā Eng-gú sī kóng Education. Chit jī ê gú-goân sī tuì Lia̍p-teng gú ê Educare chit-jī chhut lâi ê. Chit jī Educare ū nn̄g khoán ì-sù tī-teh, chiū-sī chiàu jī-pêng E = o͘t (chhut lâi ê ì-sù), ia̍h ducere = to lead (kā i ín-chhoā). Só͘-í chit jī Educare ê ì-sù sī kā i chhoā chhut lâi, kóng khah bêng Kàu-io̍k goân-lâi ê ì-sù sī beh tuì gín-ná ê thâu-ló lāi só͘ ū ê tì-sek, ēng tek-tong ê hoat-tō͘ kā i chhoā chhut lâi ê ì-sù.
Chit kù Padagogik ê To̍k-e̍k gú sī tuì Hi-lia̍p gú hit-jī Paidag&o͘ml;gos lâi--ê。Nā ēng chit jī lâi kā i kái-phoà Paidoc = a boy, or a girl (gín-ná ê ì-sù), koh-chài ag&o͘ml;gos =a leader (ín-chhoā ê lâng), kui-jī ê ì-sù sī piáu-bêng ín-chhoā gín-ná ê sū. Koh-chài nā ēng hàn-jī chit nn̄g jī 教育 lâi hun thiah, chiū-sī 教 ê jī, lán nā siông-sè khoàⁿ put-chí sim-sek, chiū-sī Sian-siⁿ phah chi̍t ê chhe-á (X), ia̍h gín-ná chiah o̍h i phah chi̍t ê chhe-á (?), án-ni ha̍p-oá lâi chiâⁿ-choè chi̍t ê jī-pêng (?). Koh hit-pêng 支 ê ì-sù, chiū-sī chi̍t ê lâng gia̍h tek-á khiā tī piⁿ-á teh khoàⁿ gín-ná o̍h phah chhe-á (X), nā ū m̄ tio̍h chiū thang phah. án-ni kap oá lâi chiū chiâⁿ choè 教 ê jī. Koh-chài 育 ê jī-thâu ㄊ = ? (sī 子 siá tò-péng, in-uī gín-ná chhut-sì ê sî thâu-khak tāi-seng chhut lâi), ia̍h hit koe̍h 月 = 肉 (sī bah ê ì-sù). án-ni kap oá lâi chiâⁿ-chò 育. Só͘-í hàn-jī chit nn̄g-jī 教育 sī choè ióng-io̍k chí-tō gín-ná ê ì-sù. Taⁿ tē-it tāi-seng ēng chit nn̄g-jī 教育 ê bêng-chheng ê lâng sī Bêng-chú, in-uī lán nā khoàⁿ Bêng-chú chīn-sim-phian hia ū kóng, “得天下英才者教育之三樂也”.
Taⁿ lūn Kàu-io̍k ū nn̄g khoán ê ì-kiàn tī-teh. Chi̍t-khoán chiū-sī tuì-tiōng chū-jiân ê Kàu-io̍k, phì-jū chhin-chhiūⁿ khì-hāu, toē-thó͘, hoe-ba̍k kap san-suí téng-téng, toā-toā oē éng-hióng tio̍h gín-ná ê sèng-chit, kám-chêng kap tì-sek téng-téng ê sū, koh chi̍t-khoán sī bô iàu-kín goā-kài ê éng-hióng, kan-ta sī tuì-tiōng gín-ná ê sim-khiàu, chiū-sī sim-lāi ê hoat-ta̍t. Kî-si̍t chit nn̄g hong-bīn lóng pîⁿ-pîⁿ iàu-kín, Chiū-sī tio̍h ū chit-nn̄g-khoán ê Kàu-io̍k chiah thang kóng ū oân-choân. Chit-tia̍p goá ài chiong Ziller ê Kàu-io̍k tēng-gī pâi tī ē-toé lâi hō͘ lán choè chham-khó:-
(1). Lâng chiah tio̍h khiàm-ēng Kàu-io̍k. In-uī kàu-io̍k sī koan-hē chêng-sîn chiūⁿ ê sū, só͘-í kan-ta sī koan-hē lâng nā-tiāⁿ.
(2). Lâng m̄ sī kui-sì-lâng oē tiau-tok-tit, to̍k-to̍k sī kan-ta choè gín-ná ê sî chiah oē nā-tiāⁿ.(3). Kàu-io̍k tio̍h ū kà-sī ê lâng kap hō͘ lâng kà-sī ê chiah oē ēng-tit. Kà-sī ê lâng tio̍h ū tiāⁿ-tio̍h ê bo̍k-tek thang khui-khé siū kà-sī ê lâng. (4). Kàu-io̍k tio̍h ū it-tēng ê sî-kan, chèng-tong ê sūn-sū, kap ēng hó ê hoat-tō͘ lâi kà-sī chiah oē ēng-tit. (5). Siū kà-sī ê lâng só͘ tit-tio̍h ê tiāⁿ-tiāⁿ tī-teh éng-oán bô boē kì-tit. (6). Só͘ siū tiau-tok ê hêng-thé, m̄ sī beh chí jio̍k-thé, chiū-sī chí-khí cheng-sîn-chiūⁿ ê sū, in-uī nā-sī chiàu-kò͘ sin-thé ê sū, m̄ ta̍t-tio̍h oá-khò i-seng. (7). Lâng sī siā-hoē ê chi̍t-hun-chú, só͘-í gín-ná ia̍h tio̍h sǹg i choè siā-hoē ê chi̍t-hun-chú chiah oē ēng-tit. Téng-bīn só͘ Kóng hit 7 hāng chóng kóng chiū-sī tī soè-hàn só͘-o̍h ê éng-oán bô boē kì-tit I só͘ siū tiau-tok ê éng-oán choè i it-seng sim-sîn ê bí-niû. Lūn kàu-io̍k ê tēng-gī ta̍k lâng ū in ka-kī ê soat, chóng-sī tī chia khiok m̄-bián ke kóng khah choē, kan-ta ài kóng chi̍t-kù lâi choè kiat-bé chiū hó. Chiū-sī Kàu-io̍k ū saⁿ-khoán tī-teh; Ka-têng Kàu-io̍k, Ha̍k-hāu kàu-io̍k kap Siā-hoē Kàu-io̍k.
Chong-kàu Kàu-io̍k ê ì-gī.
Chong-kàu Kàu-io̍k, chiū-sī it-poaⁿ kàu-io̍k ê chi̍t-hong-bīn. Butler Sian-siⁿ ê tēng-gī kóng, “Kho-ha̍k, bûn-ha̍k, gē-su̍t, siā-hoē seng-oa̍h kap chong-kàu chit 5 hāng, chiū-sī Kàu-io̍k ê kun-pún”. Só͘-í it-poaⁿ ê kàu-io̍k kap chong-kàu kàu-io̍k ū toā koan-hē tī-teh, sī bêng-bêng ê sū-si̍t. Chong-kàu kàu-io̍k sī sìⁿ-miā ê lō͘-kèng, sī cheng-sîn ê siu-ióng, oân-chiâⁿ lâng ê jîn-keh, koh ia̍h sī siā-hoē oa̍h-miā ê ki-chhó͘. Lâng beh tit-tio̍h oân-chiâⁿ i ê phín-sèng, kap siū chiu-uî ê kám-hoà khiok sī boē-chió, chóng-sī beh hō͘ i oē án-ni chiâⁿ, tek-khak tio̍h ū, chi̍t-hāng mi̍h lâi kiò-chhíⁿ i ê sim lâi hiòng tī chiah ê kám-hoà chiah oē ēng-tit. Chit khoán ê mi̍h chiū-sī chong-kàu ê lêng-le̍k. Só͘-í lâng nā biáu-sī chong-kàu kàu-io̍k, chiū hit ê Kàu-io̍k tek-khak boē tit thang kóng sī sêng-kong. Kî-si̍t Kàu-io̍k tio̍h ū Ti (ha̍k-būn), chêng (gē-su̍t), Ì (Tō-tek), Sèng (chong-kàu) chi̍t 4 hāng ê iàu-sò͘ tī-teh chiah oē ēng-tit. Kî-tiong Chong-kàu ê iàu-sò͘ sī choè tē-it iàu-kín, in-uī sī lâng seng-oa̍h ê kun-pún lâng nā siūⁿ kó͘-chá lâng seng-oa̍h ê khoán-sit, chiū thang chai chong-kàu sī choè kun-pún, in-uī in seng-oa̍h ê tiong-sim chiū-sī chong-kàu. Nā khoàⁿ le̍k-sú chiū chai-iáⁿ. Tiong-sè-kí ê bûn-bêng lóng sī tuì chong-kàu hoat-chhut ê, siat-sú nā bô chong-kàu, chiū kin-ná-ji̍t Au-bí ê bûn-bêng bô thang soat-bêng. Tuì án-ni siūⁿ khí-lâi, chong-kàu sī choè lâng seng-oa̍h ê kun-pún, só͘-í chong-kàu kàu-io̍k ê iàu-kín ê lí-iû, tú-tú sī tī chia. Taⁿ chong-kàu kàu-io̍k ê toā bo̍k-tek, chiū-sī koan-hē tāi-thé ê sū kap siā-hoē hōng-sū ê cheng-sîn. Só͘-í tio̍h ín-chhoā gín-ná lâi ji̍p tī sìn-gióng, hō͘ saⁿ-kap ū hūn tī chong-kàu seng-oa̍h ê lāi-bīn, thang hō͘ soè-kiáⁿ ê chong-kàu-sim tit-tio̍h hoat-ta̍t chiām-chiām tióng-sêng, thang ū hūn tī chong-kàu seng-oa̍h keng-giām, sī choè tē-it iàu-kín.
漢羅（Ùi原文改寫）
教育的意義
這句教育若英語是講Education。這字的語言是對拉丁語的 Educare這字出來的。這字 Educare有兩款意思佇teh，就是照字爿E = o͘t (出來的意思)，ia̍h ducere = to lead (共伊引chhoā)。所以這字 Educare 的意思是共伊chhoā出來，講較明教育原來的意思是欲對囡仔的頭腦內所有的智識，用得當的法度共伊chhoā出來的意思。
這句Pädagogik 的德譯語是對希臘語彼字Paidag&o͘ml;gos來的。若用這字來共伊解破Paidoc = a boy，or a girl (囡仔的意思)，閣再ag&o͘ml;gos =a leader (引chhoā 的人)，規字的意思是表明引chhoā囡仔的事。閣再若用漢字這兩字教育來分拆，就是教的字，咱若詳細看不止心適，就是先生拍一个chhe-á (X)，也囡仔才學伊拍一个chhe-á (？)，按呢合倚來成做一个字爿(？)。閣彼爿支的意思，就是一个人揭竹仔徛佇邊仔 teh看囡仔學拍chhe-á (X)，若有毋著就通拍。按呢佮倚來就成做教的字。閣再育的字頭ㄊ = ？(是子寫倒反，因為囡仔出世的時頭殼代先出來)，也彼koe̍h 月 = 肉 (是肉的意思)。按呢佮倚來成做育。所以漢字這兩字教育是做養育指導囡仔的意思。今第一代先用這兩字教育的名稱的人是孟子，因為咱若看孟子盡心篇遐有講，「得天下英才者教育之三樂也」。
今論教育有兩款的意見佇teh。一款就是對重自然的教育，譬喻親像氣候、地土、花木佮山水等等，大大會影響著囡仔的性質，感情佮智識等等的事，閣一款是無要緊外界的影響，kan-ta是對重囡仔的心竅，就是心內的發達。其實這兩方面攏平平要緊，就是著有這兩款的教育才通講有完全。這tia̍p我愛將Ziller 的教育定義排佇下底來予咱做參考：-
(1)、人才著欠用教育。因為教育是關係精神上的事，所以kan-ta是關係人nā-tiāⁿ。(2)、人毋是規世人會雕琢得，獨獨是kan-ta做囡仔的時才會nā-tiāⁿ。
(3)、教育著有教示的人佮予人教示的才會用得。教示的人著有定著的目的通開啟受教示的人。(4)、教育著有一定的時間，正當的順序，佮用好的法度來教示才會用得。(5)、受教示的人所得著的定定佇teh永遠無袂記得。(6)、所受雕琢的形體，毋是欲指肉體，就是指起精神上的事，因為若是照顧身體的事，毋值著倚靠醫生。(7)、人是社會的一份子，所以囡仔也著算伊做社會的一份子才會用得。頂面所講彼7項總講就是佇細漢所學的永遠無袂記得伊所受雕琢的永遠做伊一生心神的米糧。論教育的定義逐人有in家己的說，總是佇遮卻毋免加講較濟，kan-ta愛講一句來做結尾就好。就是教育有相款佇teh；家庭、教育、學校教育佮社會教育。
宗教教育的意義。
宗教教育，就是一般教育的一方面。Butler先生的定義講「科學、文學、藝術、社會生活佮宗教這5項，就是教育的根本」。所以一般的教育佮宗教教育有大關係佇teh，是明明的事實。宗教教育是性命的路徑，是精神的修養，完成人的人格，閣也是社會活命的基礎。人欲得著完成伊的品性，佮受周圍的感化卻是袂少，總是欲予伊會按呢成，的確著有，一項物來叫醒伊的心來向佇遮个感化才會用得。這款的物就是宗教的能力。所以人若藐視宗教教育，就彼个教育的確袂得通講是成功。其實教育著有知 (學問)、情(藝術)、意 (道的)、性(宗教)這4項的要素佇teh才會用得。其中宗教的要素是最第一要緊，因為是人生活的根本，人若想古早人生活的款式，就通知宗教是做根本，因為in生活的中心就是宗教。若看歷史就知影。中世紀的文明攏是對宗教發出的，設使若無宗教，就今仔日歐美的文明無通說明。對按呢想起來，宗教是做人生活的根本，所以宗教教育的要緊的理由，tú-tú是佇遮。今宗教教育的大目的，就是關係大體的事佮社會奉仕的精神。所以著引chhoā囡仔來入佇信仰，予相佮有份佇宗教生活的內面，通予細囝的宗教心得著發達漸漸長成，通有份佇宗教生活經驗，是最第一要緊。