It-poaⁿ kho-ha̍k ê siông-sekPermalink

文獻資訊Permalink

白話字（原文數位化）Permalink

It-poaⁿ kho-ha̍k ê siông-sek

(一般科學之常識)

Hiān-sî sè-kan ê bûn-bêng chìn-pō͘, choē-choē sī oá-khò kho-ha̍k ê khuì-la̍t.  Ū lâng án-ni teh kóng “KOK-KA OĒ THANG TUÌ I Hoà-ha̍k kang-gia̍p (化學工業) ū hoat-ta̍t á-sī bô lâi chai hit kok ê bûn-bêng thêng-tō͘ kàu tó-uī.”

Só͘-í lán lâng tiàm chit sè-kan seng-oa̍h kap hoà-ha̍k ê koan-hē, ná-kú sī ná-toā; goá in-uī lán ê pò-choá iú-hān (紙面有限), boē thang chiong it-poaⁿ kho-ha̍k kóng kàu ke̍k siông-sè, tāi-lio̍k beh kóng khí kūn-tāi hoà-ha̍k bûn-bêng (近代化學文明) ê it-poaⁿ kap èng-iōng hoà-ha̍k ê kiat-kó sī sím-mi̍h khoán, só͘-í kiám-chhái tī chia só͘ kóng ê boē thang choè kang-gia̍p choan-bûn ka (工業專門家) ê chham-khó m̄-kú nā oē pang-chān hō͘ khoàⁿ pò ê hiaⁿ-chí tit-tio̍h kho-ha̍k phó͘-thong ê tì-sek, kap kūn-tāi hoà-ha̍k ê sêng-kong chiū-sī goá ê sim só͘ goān.

Kó͘-chá choē-choē hâng mi̍h, chhin-chhiūⁿ lán siông-siông teh chia̍h ê soa-thn̂g (砂糟（糖）) sī tio̍h tuì seng-bu̍t-thé (生物體) lâi tit-tio̍h, á-sī chhin-chhiūⁿ lām-sek ê ní-liāu (青藍: lndigo-blue) chá lóng sī tuì chhân-chhiⁿ-á hit khoán thian-jiân si̍t-bu̍t lâi choè-ê, chóng-sī hiān-sî ēng hoà-ha̍k ê io̍h-phín lâi kap (合) iā oē choè tit, á-sī chhin-chhiūⁿ teh choè chi-ku-lat (Chocolate) teh ēng hit khoán バニリン (Vanillin) phang-liāu, chá sī tuì thian-jiân si̍t-bu̍t Vani-lla ê chí (實) lâi choè ê.  chóng-sī kàu A. C. 1874 nî Tiemaⁿ gián-kiù tuì teng-huiⁿ-iû (丁香油) kap pa̍t-hāng io̍h lâi kap iā oē choè tit.

Kî-thaⁿ kuí-nā chheng khoán ê hok-cha̍p ê hoà-ha̍k mi̍h iā oē ēng jîn-kang ha̍p-sêng (人工合成), só͘-í muí-nî ū ke-thiⁿ chin choē sin ê hoat-bêng.

Chóng-sī chiah ê mi̍h m̄-bián lâng choè, chū-jiân si̍t-biu̍t (自然植物) kā lán choè piān-piān, lâng sī kan-ta teh o̍h chū-jiân, khiok bô sím-mi̍h thang khoa-kháu ê só͘-chāi.  M̄-kú kî-tiong ū chin iàu-kín ê mi̍h chū-jiân kài só͘ chhut sī chin chió, só͘-í kè-chîⁿ iā ke̍k kuì, lán nā oē èng-iōng hoà-ha̍k ê tì-sek, m̄ bián thèng-hāu chū-jiân bān-bān-á seⁿ, ēng jîn-kang khah kín choè; iā choè tit khah choē, chiū chū-jiân oē khah sio̍k, hō͘ it-poaⁿ ê lâng khah oē si̍t-iōng, chhin-chhiūⁿ choè kūn hoà-ha̍k chiá ū hoat-bêng chi̍t khoán put-chí hó ēng koh tiōng-iàu ê chí-huih io̍h (止血藥) chit hāng mi̍h tī tōng-bu̍t ê io-chí (腎臟) sī kan-ta ū chi̍t tiám-á nā-tiāⁿ.  Nā beh tuì io-chí the̍h chi̍t khoán mi̍h kàu oē thang choè chí-huih ê lō͘-ēng, tio̍h thâi hui-siông chē ê tōng-bu̍t chiah ū kàu-gia̍h.  Ka-chài choè-kūn hoà-ha̍k-chiá oē ēng chin kán-tan ê mi̍h (簡單物質) lâi choè chhut chit khoán kuì-khì ê io̍h, só͘-í hō͘ lán lâng ke chin lī-piān chin keng-chè.

Koh-chài hoà-ha̍k chiá m̄-sī kan-ta teh gián-kiù o̍h choè thian-jiân ê mi̍h nā-tiāⁿ.  (天然模倣) Koh chìn chi̍t-pō͘ sī oē chò chhut chū-jiân kài só͘ bô͘ ê mi̍h chhin-chhiūⁿ chiàu lán só͘ chai, ēng thô͘-thoàⁿ (石炭) kek oá-su (瓦斯) ê sî, m̄-nā oē tit-tio̍h oá-su kap se̍k-thoàⁿ (Cokes: (骸炭) siāng-sî iā oē tit-tio̍h tám-má-ka (Coal tar) chit ê tám-má-ka sī o͘-o͘, chhàu-chhàu liâm thi-thi ê mi̍h, í-chêng lâng lia̍h che choè bô lō͘-ēng koh huì-khì ê mi̍h, in-uī bô tè thang kiat-ka̍k, chóng-sī tuì hoà-ha̍k ê gián-kiù, hiān-sî tuì tám-má-ka oē tit-tio̍h nn̄g-chheng goā khoán ê ní-liāu chhin-chhiūⁿ Anilin (アニリン) á-sī Azo (アゾ) sek-liāu téng-téng, iā oē thang tit-tio̍h siau-to̍k io̍h chhin-chhiūⁿ chio̍h-thoàⁿ-sng (石炭酸) tû thâng io̍h ナフタリン (Naphthalene) phó͘-thong kóng chhàu-oân, á-sī chióng-chióng ê phang-liāu, á-sī T. N. T. (Tri-Nitro-Tohuen) chit khoán chhut-miâ ê phok-hoat-io̍h (爆發藥).

Koh-chài chit khoán hoà-ha̍k chiá oē ēng khong-tiong ê chit-sò͘ (空中窒素) ēng tiān-khì ê chok-iōng (電氣作用) hō͘ i pìⁿ-choè si̍t-bu̍t ê puî-liāu, hō͘ it-poaⁿ ê chèng-choh khah hó siu-sêng, só͘-í boē bián-tit hō͘ lán tio̍h siūⁿ hoà-ha̍k kap lán jîn-seng si̍t-chāi ū put-khó hun-lī bi̍t-chiap ê koan-hē (不可分離密接關係) iā hō͘ lán thang chai Siōng-tè siúⁿ-sù sè-kan lâng, ū tì-sek thang kan-chiap (間接) chhòng-chō mi̍h thang lī-ek sè-kan.

Taⁿ goá siūⁿ beh chiong lán muí-ji̍t seng-oa̍h teh ēng khah iàu-kín ê bu̍t-chit ê sèng-chit, kap chè-chō-hoat tāi-lio̍k soat-bêng, khah chhim-tîm ê bu̍t-lí-tek hoà-ha̍k ê lí-lūn (物理的化學理論) á-sī hoà-ha̍k ê hong-thêng-sek (方程式), bô kì-chài in-uī kiaⁿ-liáu ū lâng khoàⁿ liáu khah bô chhù-bī, hoán-tńg khah bô lī-ek.

Lūn lán Tâi-oân ê Hoà-ha̍k kang-gia̍p ê chōng-hóng, pí Loē-tē kap goā-kok, lán Tâi-oân sī iáu chin iù-tī (幼稚), tû-khí nn̄g saⁿ khoán te̍k-chióng (特種) ê kang-gia̍p, chhin-chhiūⁿ chè-thn̂g, chè-chō chiuⁿ-ló í-goā, it-poaⁿ ê kang-gia̍p-tek ki-su̍t (工業的技術) iáu chin khiàm.  Sui-jiân goân-liāu thang kóng sī chin chhiong-chiok, iáu-kú m̄ chai thang lī-iōng--i ê mi̍h iáu choē.

Phah-sǹg chèng-hú í-ki̍p bîn-kan iú-sek-chiá (有識者), chiong-lâi ún-tàng oē ná gâu chim-chiok tiau-cha, lī-iōng Tâi-oân thian-jiân ê un-huī (天惠) Kó͘-bú chit hong-biān, ǹg-bāng oē hō͘ Tâi-oân pìⁿ khah seng-sán tek (生產的台灣), chiū lán Tâi-oân it-poaⁿ ê peh-sèⁿ ún-tàng oē khah hó keng-kè.

Taⁿ liáu-āu nā bô te̍k-pia̍t ē chó͘-tòng muí-hō goá chiah chiong tī Tâi-oân goá só͘ thiaⁿ-kìⁿ só͘ khoàⁿ-kìⁿ ê Hoà-ha̍k kang-gia̍p phín (化學工業品) ê sèng-chōng kap chè-chō hoat siāu-kài kuí-nā hāng hō͘ tāi-ke chai.

漢羅（Ùi原文改寫）Permalink

一般科學之常識

現時世間的文明進步，濟濟是倚靠科學的氣力。有人按呢teh講「國家會通對伊化學工業有發達抑是無來知彼國的文明程度到佗位。」

所以咱人踮這世間生活佮化學的關係，ná久是ná大；我因為咱的報紙有限(紙面有限)，袂通將一般科學講到極詳細，大略欲講起近代化學文明的一般佮應用化學的結果是啥物款，所以kiám-chhái佇遮所講的袂通做工業專門家的參考毋kú若會幫贊予看報的兄姊得著科學普通的智識，佮近代化學的成功就是我的心所願。

古早濟濟項物，h親像咱常常teh食的砂糖是著對生物體來得著，抑是親像lām-sek的染料 (青藍：lndigo-blue)早攏是對田菁仔彼款天然植物來做的，總是現時用化學的藥品來佮也會做得，抑是親像teh做chi-ku-lat (Chocolate) teh用彼款バニリン (Vanillin)芳料，早是對天然植物Vani-lla 的子(實)來做的。總是到A.C.1874年Tiemaⁿ研究對丁香油佮別項藥來佮也會做得。

其它幾若千款的複雜的化學物也會用人工合成，所以每年有加添真濟新的發明。

總是遮个物毋免人做，自然植物共咱做便便，人是kan-ta teh學自然，卻無啥物通誇口的所在。毋kú其中有真要緊的物自然界所出是真少，所以價錢也極貴，咱若會應用化學的智識，毋免聽候自然慢慢仔生，用人工較緊做；也做得較濟，就自然會較俗，予一般的人較會實用，親像最近化學者有發明一款不止好用閣重要的止血藥這項物佇動物的腰子(腎臟)是kan-ta有一點仔nā-tiāⁿ。若欲對腰子提這款物到會通做止血的路用，著thâi非常濟的動物才有夠額。佳哉最近化學者會用真簡單的物(簡單物質)來做出這款貴氣的藥，所以予咱人加真利便真經濟。

閣再化學者毋是kan-ta teh研究學做天然的物nā-tiāⁿ。(天然模倣)閣進一步是會做出自然界所無的物親像照咱所知，用土炭(石炭)激瓦斯的時，毋但會得著瓦斯佮se̍k-thoàⁿ (Cokes：(骸炭) siāng時也會得著打馬膠 (Coal tar)這个打馬膠是烏烏，臭臭黏 thi-thi 的物，以前人掠這做無路用閣費氣的物，因為無地通kiat-ka̍k，總是對化學的研究，現時對打馬膠會得著兩千外款的染料親像Anilin (アニリン) 抑是Azo (アゾ)色料等等，也會通得著消毒藥親像石炭酸除蟲藥 ナフタリン (Naphthalene)普通講臭丸，抑是種種的芳料，抑是T.N.T。(Tri-Nitro-Tohuen)這款出名的爆發藥。

閣再一款化學者會用空中的窒素 (空中窒素)用電氣的作用(電氣作用)予伊變做植物的肥料，予一般的種作較好收成，所以袂免得予咱著想化學佮咱人生實在有不可分離密切的關係(不可分離密接關係)也予咱通知上帝賞賜世間人，有智識通間接創造物通利益世間。

今我想欲將咱每日生活teh用較要緊的物質的性質，佮製造法大略說明，較深沉的物理學化學的理論(物理的化學理論) 抑是化學的方程式，無記載因為驚了有人看了較無趣味，反轉較無利益。

論咱台灣的化學工業的狀況，比內地佮外國，咱台灣是猶真幼稚，除起兩三款特種的工業，親像製糖，製造樟腦以外，一般的工業的技術猶真欠。雖然原料通講是真充足，iáu-kú毋知通利用--伊的物猶濟。

拍算政府以及民間有識者，將來穩當會 ná gâu 斟酌調查，利用台灣天然的恩惠(天惠)鼓舞這方面，向望會予台灣變較生產tek (生產的台灣)，就咱台灣一般的百姓穩當會較好經過。

今了後若無特別的阻擋每號我才將佇台灣我所聽見所看見的化學工業品的性狀佮製造法紹介幾若項予大家知。