Kho-lé-lah。コレラ
Kho-lé-lah.コレラ
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 無lo̍h名 |
| 卷期 | 芥菜子 |
| 卷期 | 第 9 號 |
| 日期 | 1926/10 |
| 頁數 | 12-13 |
白話字（原文數位化）
Kho-lé-lah.コレラ
Chêng-ge̍h lâi tī Tâi-pak, Thô-hn̂g, Hái-san-kūn, ū hoat kho-lé-lah; tuì án-ni pa̍t-uī iā soà chiām teh hoat. Bûn-san-kūn HĀ Kéng-bé, Lāi-ô͘ iā hoat-seng, ū saⁿ miâ sí; tī chit nn̄g-uī kap keh-piah chng Sin-tiàm hông-e̍k chin giâm-tiōng, tiàu choân kūn-hā ê sûn-cha, Tâi-pak lām-pak-sū, liān-si̍p-só͘ ê sûn-cha lâi, kap pún-toē ê chòng-teng tī hoat-seng ê só͘-chāi kò͘ chin giām, mê-ji̍t chhiāng-chhiāng-kún. Chiah giâm-tiōng, sī in-uī chit-hō sī chin guî-hiám ê chèng, koh-chài Pak-pe̍k-chhoan-kiong toā-hui tiān-hā chit ge̍h-bé beh lâi Tâi-oân, ài koáⁿ-kín phah-bia̍t, ta̍k-ji̍t kiān-khong tiāu-cha, peh-sìⁿ û-hông chù-siā, poàⁿ-mî kiò mn̂g siau-to̍k piān-só͘; khoe-nih kìm-chí soé-tn̄g, lia̍h-hî, ta̍k-ji̍t só͘ beh chia̍h-ēng ē chuí kap soé chhài, ēng siau-to̍k io̍h-chuí (クロールカルキ) chi̍t-chîⁿ hô gō͘-chio̍h chuí. Hoat-seng chit-hō pīⁿ, hông-e̍k ê lâng kap peh-sìⁿ chin kan-khó͘, khah gōng ê peh-sìⁿ thiaⁿ lâng háu tang-sai, soà tô-cháu khì pa̍t-uī.
Chit-khoán guî-hiám ê chèng soà siá tām-po̍h hō͘ lia̍t-uī choè chham-khó.
I. Kho-lé-lah ê miâ sī hoan-e̍k goā-kok-oē, hàn-bûn siá ‘hō͘-lia̍t-lah’ Chi-ná siá ‘hok-loān’, sio̍k oē kóng ‘thò͘-sià-chèng’, iā kóng ‘kiáu-tō͘-soa’; i ê soè-khún chhin-chhiūⁿ chhoe-saⁿ-sì ê ge̍h-bâi-hêng. Chit-hō-pīⁿ 40 goā nî chêng, Tâi-pak Koe-lâng bat un-e̍k lâng sí chin-choē. 1883 nî Tek-kok lâng Keh-kok tī ìn-tō͘ Khong-ai-su-hô lah-sap chuí ê tiong-kan hoat-kiàn kho-lé-lah ê soè-khún oē thoân-jiám. Chit hō pīⁿ ū 3 khoán:-(1) khin-chèng (2) luī-sū (3) chin-sèng; khin-chèng bián kuí-ji̍t chiū-hó, luī-sū chin-sèng chin guì-hiám. Chit-hō soè-khún ài siⁿ-oa̍h tī lah-sap chuí kap lâ-sâm ê só͘-chāi, chin kiaⁿ pha̍k-ji̍t, tī chiáⁿ chuí oē oa̍h 2 lé-pài, tī kiâm-chuí oē oa̍h 3 lé-pài; tuì chia̍h thoân-jiám kàu uī-tn̂g, nā uī-tn̂g chin-ióng soè-khún ka-kī sí, nā uī-tn̂g lám, jiám tio̍h 1-4 ji̍t ê tiong-kan chiū hoat-chèng.
II. Chèng-hāu, ta̍k-lâng chai oē thô͘-sià, iā ū lē-goā--ê, lóng bô thò͘ kan-ta kiuh kha-kun, bô kuí tiám cheng-kú chiū-sí. 40 nî chêng Tâi-pak Koe-lâng chit hō ê un-e̍k, chin choē chit-hō chèng-chōng; ū thò͘-sià ê iā sī chin kiaⁿ lâng, khí chheh-luî, ná toā-chuí teh im; nā-sī thò͘-sià chin-choē suî-sî siau-sán, phê-hu chhiⁿ-peh, kha-chhiú bô la̍t, siáu-piān choân bô, tāi-piān bô pùn ê chhàu-bī; khí-thâu khat-sek āu-lâi piàn-choè bí-phun ê sek, ba̍k-chiu thap-lo̍h, uī-kháu that-ba̍t, chin chhuì-ta, phīⁿ kiu-khì, siaⁿ-im sa-sa, oē hiú-būn, chhoán-khuì chin kín, me̍h bî, chhuì-tûn o͘-chi-lo; chit-hō ê chèng-chōng chin guî-hiám.
III. Û-hông thoân-jiám, chit-hō chèng hoat-seng khah-choē sī tī hē-thiⁿ chhiu-thiⁿ chin gâu thoân-jiám. Chia̍h léng-mi̍h, chia̍h ké-chí, ū ê mî-sî tī khong-tiong chhiu-chhìn siong-tio̍h uī-tn̂g iā oē hoat-seng, ū ê tuì chia̍h chuí, ū ê tuì hō͘-sîn thoân-jiám.
Chit-hō chèng ài û-hông thoân-jiám, chiàu koaⁿ-thiaⁿ soan-thoân-toaⁿ:-
-
Û-hông chù-siā.
-
Lim-chia̍h tio̍h chù-ì.
-
Hō͘-sîn thoân-jiám tio̍h chù-ì.
-
Chhù lāi-goā tio̍h chheng-kiat.
Ta̍k-lâng nā siú chit 4 hāng, kho-lé-lah chiū khoài phah-bia̍t.
Teh phok-sū kóng, “Só͘ lim ê chuí tio̍h tāi-seng kún cha̍p-hun cheng-kú. Só͘ chia̍h ê sit-bu̍t tio̍h chú hō͘ se̍k. Chhiⁿ-chhài m̄-thang chia̍h. Ké-chí, chhin-chhiūⁿ keng-chio, kam-á, iáu-bē chia̍h ê tāi-seng tio̍h seng ēng kún-kún ê chuí chìm saⁿ-sì hun cheng kú chiah peh phê khí lâi chia̍h. Bē chia̍h si̍t-bu̍t tio̍h seng soé-chhiú.
漢羅（Ùi原文改寫）
Kho-lé-lah。コレラ
前月來佇台北、桃園、海山郡，有發 kho-lé-lah；對按呢別位也紲漸 teh發。文山郡下景尾、內湖也發生，有三名死；佇這兩位佮隔壁莊新店防疫真嚴重，召全郡下的巡查，台北南北署，練習所的巡查來，佮本地的壯丁佇發生的所在顧真嚴，暝日chhiāng-chhiāng滾。遮嚴重，是因為這號是真危險的症，閣再北百川宮toā-hui 殿下這月尾欲來台灣，愛趕緊拍滅，逐日健康調查，百姓預防注射，半暝叫門消毒便所；溪裡禁止洗盪，掠魚，逐日所欲食用的水佮洗菜，用消毒藥水(クロールカルキ)一錢和五石水。發生這號病，防疫的人佮百姓真艱苦，較戇的百姓聽人哮東西，紲逃走去別位。
這款危險的症紲寫淡薄予列位做參考。
I、Kho-lé-lah 的名是翻譯外國話，漢文寫「呼列拉」支那寫「霍亂」，俗話講「吐瀉症」，也講「絞腸痧」；伊的細菌親像初三四的月眉形。這號病40外年前，台北基隆捌瘟疫人死真濟。1883年德國人Keh-kok佇印度Khong-ai-su-hô lah-sap水的中間發見kho-lé-lah 的細菌會傳染。這號病有3款：-(1) 輕症(2)類似(3)真性；輕症免幾日就好，類似真性真危險。這號細菌愛生活佇lah-sap水佮lâ-sâm 的所在，真驚曝日，佇chiáⁿ水會活2禮拜，佇鹹水會活3禮拜；對食傳染到胃腸，若胃腸真勇細菌家己死，若胃腸lám，染著1-4日的中間就發症。
II、症候，逐人知會吐瀉，也有例外--的，攏無吐 kan-ta kiuh跤筋，無幾點鐘久就死。40年前台北基隆這號的瘟疫，真濟這號症狀；有吐瀉的也是真驚人，起chheh-luî，ná大水teh淹；若是吐瀉真濟隨時消瘦，皮膚青白，跤手無力，小便 全無，大便無糞的臭味；起頭褐瑟後來變做米潘的色，目睭thap落，胃口窒密，真喙焦，鼻kiu去，聲音sa-sa，會 hiú-būn，喘氣真緊，脈微，喙唇烏chi-lo；這號的症狀真危險。
III、預防傳染，這號症發生較濟是佇夏天秋天真gâu傳染。食冷物，食果子，有的暝時佇空中秋凊傷著胃腸也會發生，有的對食水，有的對胡蠅傳染。
這號症愛預防傳染，照官廳宣傳單：-
1、預防注射。
2、Lim食著注意。
3、胡蠅傳染著注意。
4、厝內外著清潔。
逐人若守這4項，kho-lé-lah就快拍滅。
Teh博士講，「所lim的水著代先滾十分鐘久。所食的食物著煮予熟。生菜毋通食。果子，親像芎蕉，柑仔，猶未食的代先著先用滾滾的水浸三四分鐘久才peh 皮起來食。未食食物著先洗手。