酒kap健康
Chiú kap Kiān-khong
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 張基全 Tiuⁿ Ki-choân |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第499卷 |
| 日期 | 1926/10 |
| 頁數 | 6 |
白話字（原文數位化）
Chiú kap Kiān-khong
1926.10 499 koàn p.6-7
(Chiap 9 ge̍h 9 bīn).
(Tiuⁿ Kî-choân)
Chiàu ji̍t-siông seng-oa̍h lán tio̍h siūⁿ nn̄g khoán:
1.M̄-thang ēng kò-jîn te̍k-pia̍t ê keng-giām lâi chèng-bêng chiú ê lī-ek á-sī hāi. Lán m̄-thang siūⁿ kóng, chhin- chhiūⁿ goā-kok ū chi̍t ê iú-bêng ê si-jîn hō-choè Goethe; i chi̍t-sì-lâng lim ū 5000 kan ê chiú. Á-sī chhin-chhiūⁿ Tiong-kok chá ū chi̍t ê chhut-miâ ê si-jîn Lí Thài-pe̍k, i iā-sī ài-chiú-ka. Lán m̄- thang siūⁿ kóng, in gâu choè si, su-sióng chhim, sī in-uī lim-chiú ê kiat-kó.
2.Tio̍h chiong choē-choē lâng ê keng-giām lâi thó-lūn. Tē-it hō͘ lán oē sìn-tit ê chiū-sī pó-hiám hoē-siā. Tuì chiah ê Lim-chiú-ka kap Kìm-chiú-ka ê kì-lio̍k, chiàu in ê kì-lio̍k pêng-kun:
(A) Lim-chiú-ka pí Kìm-chiú-ka it-poaⁿ khah toé-miā.
Tuì 15-20 hè Lim-chiú-ka sí 2 lâng,
Kìm-chiú-ka sí 1 lâng.
Tuì 20-30 hè Lim-chiú-ka sí 3 lâng,
Kìm-chiú-ka sí 1 lâng.
Tuì 30 hè í-siōng, Lim-chiú-ka sí 4 lâng,
Kìm-chiú-ka sí 1 lâng.
án-ni thang chai bô-lūn ló-iù pêng- kun Lim-chiú-ka sí khah-choē lâng, chiū-sī khah khoài sí, khah toé-miā.
(B) Nā tio̍h Thoân-jiám-pīⁿ ê sî, Lim-chiú-ka pí Kìm-chiú-ka sí khah-choē.
Koh chi̍t-khoán hō͘ lán oē sìn-pîn-tit ê kì-lio̍k, chiū-sī pīⁿ-īⁿ tuì hoān-chiá ê kì-lio̍k.
(1) Tio̍h Thoân-jiám-pīⁿ ê sî Kìm- chiú-ka pí Lim-chiú-ka khah ū oa̍h ê ǹg-bāng, chiàu Eng-kok (Cholera) “Ko-le-lah”(Làu-thò͘-sià), chiū-sī Thoân- jiám Pīⁿ-īⁿ ê thóng-kè. Lim-chiú-ka 100 lâng sí 91 lâng, Kìm-chiú-ka 100 lâng sí 19 lâng.
(2) Thâi-koah (chhiú-su̍t) ê sî Kìm- chiú-ka pí Lim-chiú-ka khah khoài hó. Koh chi̍t khoán chiū-sī Thih-tō sū-kò͘ thóng-kè Lim-chiú-ka pí Kìm-chiú-ka khah-chia̍p tú-tio̍h guî-hiám, iā khah oē hāi lâng tú-tio̍h guî-hiám. Chhì-siūⁿ kiâⁿ-chhia ê lâng nā chiú-chuì, eng-kai tio̍h thêng-chhia ê só͘-chāi, m̄-thêng- chhia; á-sī ia̍h-tiúⁿ nā chiú-chuì, sìn-hō loān-pàng, si̍t-chāi chin guî-hiám.
Taⁿ lūn chiú-cheng kap siau-hoà ū sím-mi̍h koan-hē, iā lim tām-po̍h chiú oē chhì-kek uī, khah gâu lâu uī-e̍k; chóng-sī chiú-cheng-hun sī chó͘-tòng uī- e̍k ê siau-hoà. M̄-kú lâng nā lim tām-po̍h chiú, chi̍t-sî oē khah gâu chia̍h, sī in-uī uī-e̍k lâu chin-choē ê iân-kò͘; nā chiú- cheng siuⁿ-choē ji̍p siau-hoà-khì, oē sio- tio̍h liâm-mo͘h8 soè-pau, chiū-sī uī-piah, iā hō͘ hiah ê teh chhut siau-hoà-e̍k ê ki- koan khah bô oa̍h-tāng. án-ni oē hō͘ lâng tì-kàu uī lám, á-sī pa̍t-khoán ê siau- hoà put-liông.
Chiú tuì hā-téng tōng-bu̍t á-sī phó͘-thong tōng-bu̍t ê kun-bah ê chok-iōng, sī tām-po̍h oē kó͘-bú, hō͘ in khah oa̍h-tāng. Chóng-sī nā siông-siông lim-chiú chiū pìⁿ-choè bān-sèng tiòng-to̍k, oē siⁿ- khí chióng-chióng ê phoà-pīⁿ. Chhin- chhiūⁿ lâng siuⁿ puî kap iû pau-sim, chit khoán ê lâng boē kham-tit peh-kiā, kiâⁿ hn̄g-lō͘ á-sī cháu, in-uī chin chhoán; koh-chài nā siông lim-chiú oē hō͘ huih-kńg ngī. Tuì án-ni khah boē chhun-kiù; nā hut-jiân siuⁿ tāng-tio̍h thâu-ló, lô- tōng bô khùn, heng-hùn ê sî oē ló-ek- huih, tì-kàu hut-jiân sit-lo̍h sìⁿ-miā.
M̄-nā án-ni, iā oē hō͘ lâng tio̍h sim- chōng-pīⁿ, á-sī hāi-tio̍h sîn-keng-hē, (chiū-sī io-chí-pīⁿ á-sī koaⁿ-chōng-pīⁿ), á-sī kiám sin-thé ê tí-khòng-le̍k, tì-kàu khoài jiám-tio̍h thoân-jiám-pīⁿ, chhin- chhiūⁿ hì-pīⁿ, thò͘-sià, tn̂g-á-pīⁿ. Lim- chiú m̄-nā oē tuì lâng ê thâu-ló chhiúⁿ lán ê chèng-khì, iā oē hāi lâng lám-sin, hāi lâng liáu-chîⁿ, sàn-hiong.
Lim-chiú tē-it oē chó͘-tòng lâng kiâⁿ hó ê khuì-la̍t. Lim-chiú ê lâng ê kiáⁿ pí phó͘-thong lâng ê gin-ná khah-khoài sí. Tāi-pán Chhī-li̍p Siàu-liân Chit-gia̍p Siông-tâm- só͘ ê i-seng, gián-kiù lim-chiú-ka kap lin- jî sí-bông ê koan-hē. I ê kiat-kó pâi- lia̍t tī ē-bīn:
Lin-jî sí-bông:
Bô lim-chiú chi̍t-pah-ê oá 14 ê (13.9)
Phó͘-thong lim-chiú-ka 14-ê goā (14.3)
Toā chiú-ka 18-ê goā (18.5)
Koh-chài toā-chiú-ka ê kiáⁿ-sun khah oē chhut phoà-siùⁿ gōng-tuh-tuh ê gín-ná.
Lim-chiú iā ū hō͘ lán thang kiaⁿ ê uî- thoân-sèng tī-teh, chhin-chhiūⁿ tī Bú- chông-iá Ha̍k-īⁿ. Tī-hia sī teh siu-iông pháiⁿ gín-ná ê Kám-hoà-īⁿ. ĪN-tiong ū 63 ê pháiⁿ gín-ná. Chiàu uî-thoân kā in tiau-cha, kî-tiong 34 miâ sī toā-chiú-ka ê chú-tē, 10 miâ sī in sī-toā-lâng bat hoān-choē-ê, kî-thaⁿ 19 miâ put-bêng.
Koh-chài hoān-choē kap lim-chiú ū toā koan-hē. Ji̍t-pún ū chi̍t keng hêng- bū-só͘. Tī hit kaⁿ-ni̍h ê lâi-bīn 2500 lâng tiong 2075 miâ sī lim-chiú-ka, bô lim- chiú ê lâng kan-ta 175 miâ nā-tiāⁿ.
Chhiáⁿ lán oē kì-tit chi̍t hāng: hoat- lu̍t-siōng í-ki̍p tō-tek-siōng ê hoān-choē, khah-choē sī tuì lim-chiú lâi khí in. Chiàu Eng-kok, Bí-kok, Tek-kok ê Lio̍k- kun-séng ê tiau-cha hoat-piáu, tuì kun-tuī, ha̍k-seng kap káu ê si̍t-giām, pîⁿ-pîⁿ tit-tio̍h saⁿ-tâng ê kiat-kó, chiū-sī ēng chiú hō͘ kun-tuī, á-sī ha̍k-seng kap káu chiah-ê lim, kā in si̍t-giām in sè-le̍k lóng pí bô lim-chiú ê sī khah-pháiⁿ sêng-chek. Só͘-í lán tio̍h chai chia̍h-chiú sui-jiân chi̍t-sî chhin-chhiūⁿ khah ū goân-khì, m̄- kú he lóng sī it-sî-tek, kàu āu-lâi hoán- tńg khah bô la̍t.
Taⁿ goá ài chiong chiú kap seng-lí ê chok-iōng kap hit-ê kiat-kó kán-lio̍k siá kuí-kù lí-lūn si̍t-lē. Nā lóng siá kaiⁿ-liáu siuⁿ tn̂g, só͘-í chit-tia̍p kàu-chia chiū hó.
Nā ū ki-hoē, āu-pái goá chiah chiong lâng cháiⁿ-iūⁿ ài lim-chiú, hiān-tāi ta̍k kok siā-hoē tuì chiú ê thài-tō͘ cháiⁿ-iūⁿ tuì keng-chè hong-bīn, kàu-io̍k hong- bīn kā i khoàⁿ--khí-lâi, lim-chiú thang mah, kap lim-chiú ê sún-hāi si̍t-lē, soà chhián-bêng chong-kàu siā-hoē kìm-chiú ê pit-iàu, pâi-lia̍t tī tāi-ke ê bīn-chêng choè chham-khó.
漢羅（Ùi原文改寫）
酒kap健康
1926.10 499卷 p.6-7
(接9月9面)。
照日常生活咱著想兩款：
1.M̄-thang用個人特別ê經驗來證明酒ê利益抑是害。咱 m̄-thang想講，親像外國有一個有名ê詩人號做 Goethe ; 伊一世人lim有5000矸ê酒。抑是親像中國早有一個出名ê詩人李太白，伊也是愛酒家。咱 m̄-thang想講，in gâu做詩，思想深，是因為lim酒ê結果。
2.著將濟濟人ê經驗來討論。第一hō͘ 咱會信得--ê就是保險會社。對chiah-ê Lim酒家佮禁酒家ê記錄，照in ê記錄平均：
(A)Lim酒家比禁酒家一般較短命。
Tuì 15-20歲 Lim酒家死2人，
禁酒家死1人。
Tuì 20-30歲 Lim酒家死3人，
禁酒家死1人。
Tuì 30歲以上 Lim酒家死4人，
禁酒家死1人。
án-ni thang知無論老幼平均Lim酒家死較濟人，就是較快死，較短命。
(B)若著傳染病ê 時，Lim酒家比禁酒家死較濟。
Koh一款hō͘ 會信憑得ê記錄，就是病院對患者ê記錄。
(1)著傳染病ê 時禁酒家比lim酒家較有活ê向望，照英國 ( Cholera )「Ko-le-lah」( 落吐瀉 ) ，就是傳染病院ê統計。Lim酒家100人死91人，禁酒家100人死19人。
(2)Thâi割 ( 手術 ) ê 時禁酒家比Lim酒家較快好。Koh一款就是鐵道事故統計Lim酒家比禁酒家較捷抵著危險，也較會害人抵著危險。試想行車ê人若酒醉，應該著停車ê所在，m̄ 停車；抑是驛長若酒醉，信號亂放，實在真危險。
今論酒精佮消化有甚物關係，也lim淡薄酒會刺激胃，較gâu 流胃液；總--是酒精分是阻擋胃液是消化。M̄-kú人若lim淡薄酒，一時會較gâu食，是因為胃液流真濟ê緣故；若酒精傷濟入消化器，會燒著粘膜細胞，就是胃壁，也hō͘ hiah-ê teh出消化液ê機關較無活動。án-ni會hō͘人致到胃lám,抑是別款ê消化不良。
酒對下等動物抑是普通動物ê筋肉ê作用，是淡薄會鼓舞，hō͘ in 較活動。總--是若常常lim酒就變做慢性中毒，會生起種種ê破病。親像人傷肥佮油包心，這款ê人boē堪得peh崎、行遠路抑是走，因為真喘；koh再若常lim酒會hō͘ 血管硬。對án-ni較boē伸糾；若忽然傷動著頭腦，勞動無睏，興奮ê 時會腦溢血，致到忽然失落生命。
不但án-ni，也會hō͘ 人著心臟病，抑是害著神經系，( 就是腰子病抑是肝臟病 )，抑是減身体ê抵抗力，致到快染著傳染病，親像肺病、吐瀉、腸仔病。Lim酒 m̄ 若會對人 ê 頭腦搶咱ê 正氣，也會害人lám身，害人了錢，散hiong。
Lim酒第一會阻擋人行好ê氣力。Lim酒ê人ê子比普通人ê囡仔較快死。大阪市立少年職業常談所ê醫生，研究lim 酒家佮乳兒死亡ê關係。伊ê 結果排列tī 下面：
乳兒死亡：
無lim酒 一百個倚14個 ( 13.9 )
普通lim 酒家 14個外( 14.3 )
大酒家 18個外 ( 18.5 )
Koh再大酒家ê子孫較會出破相憨tuh-tuh ê囡仔。
Lim酒也有hō͘ 咱thang驚ê遺傳性tī--teh，親像tī 武藏野學院。Tī hia是teh收容歹囡仔ê感化院。院中有63個歹囡仔。照遺傳kā in調查，其中34名是大酒家ê子弟，10名是in序大人bat犯罪--ê,其他19名不明。
Koh再犯罪佮lim 酒有大關係。日本有一間刑務所。Tī hit監--ni̍h ê內面2500人中2075名是lim 酒家，無lim 酒ê人kan-ta 175名nā-tiāⁿ。
請咱會記得一項：法律上以及道德上ê犯罪，較濟是對lim 酒來起因。照英國、美國、德國ê陸軍省ê調查發表，對軍隊、學生佮狗ê實驗，平平得著相同ê結果，就是用酒hō͘軍隊，抑是學生佮狗chiah-ê lim，kā in實驗in實力攏比無lim 酒ê 時較歹成績。所以咱著知食酒雖然一時親像較有元氣，m̄-kú he攏是一時的，到後--來反轉較無力。
今我愛將酒佮生理的作用佮hit 個結果簡略寫幾句理論實例。若攏寫驚了傷長，所以這tia̍p到chia就好。
若有機會，後擺我才將人怎樣愛lim 酒，現代逐國社會對酒ê態度怎樣對經濟方面，教育方面kā伊看--起來，lim 酒thang--mah？佮lim 酒ê損害實例，續闡明宗教社會禁酒ê必要，排列tī 逐家ê面前做參考。