酒kap健康
Chiú kap Kiān-khong
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 張基全 Tiuⁿ Ki-choân |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第498卷 |
| 日期 | 1926/9 |
| 頁數 | 7 |
白話字（原文數位化）
Chiú kap Kiān-khong
1926.09 498 koàn p.7-9
(Tiuⁿ Ki-choân)
Lâng oa̍h tī chit sè-kan ta̍k lâng ū i ê chhù-bī, ū lâng ài phah-la̍h, ū lâng ài lia̍h hî, ū lâng ài khoàⁿ hó-khoàⁿ ê mi̍h, ū lâng ài thiaⁿ hó-thiaⁿ ê siaⁿ-im, ū lâng ài phīⁿ phang ê bī, ū lâng chhuì ài chia̍h hó-chia̍h ê mi̍h. Lūn chia̍h-mi̍h chéng- luī chin-choē. Ti̍t-chiap oē choè lán siáu- thé ê chu-ióng--ê tāi-khài thang hun- choè nn̄g hāng:
1.Ū ki-sèng bu̍t-chit, chiū-sī ū pau-hâm Thàn-sò͘ ê mi̍h, chhin-chhiūⁿ:
(a) Nn̄g-pe̍h-chit, i ê sêng-hun sī Thàn-sò͘, Chuí-sò͘, Sng-sò͘, Chek-sò͘, i ê lō͘-ēng sī oē hō͘ lâng ê seng-khu tit-tio̍h sè-le̍k, iā sī hō͘ sè-pau ke-thiⁿ sin--ê.
(b) Hâm-suí Thàn-sò͘.
(c) Chi-hong: in ê sêng-hun pîⁿ-pîⁿ sī Thàn-sò͘, Chuí-sò͘, Sng-sò͘, saⁿ hāng ha̍p-chiâⁿ chiah-ê; (b) kap (c) boē-oē hō͘ sè-pau sin siⁿ, chóng-sī oē hō͘ lâng ke- thiⁿ sè-le̍k.
2.Bû ki-sèng ê bu̍t-chit, chiū-sī bô pau-hâm Thàn-sò͘ ê mi̍h, chhin-chhiūⁿ:
(a) iâm: i ê sêng-hun sī Ná-tok- liû-bô͘ (natrium) kap iâm-sò͘. Chit hāng mi̍h khiok boē-oē hō͘ lâng tit-tio̍h sin sè-le̍k, á-sī sè-pau sin siⁿ, m̄-kú Thé- sêng-hun ê kiat-chiâⁿ, á-sī thé kok ki- koan ê Ki-lêng-siōng ū toā ê koan-hē, chhin-chhiūⁿ lâng nā chia̍h choân-jiân bô iâm-hun ê mi̍h, sī pí lóng bô chia̍h mi̍h iáu khah-khoài sí; án-ni thang chai seng-khu nā bô iâm sī boē ēng-tit.
(b) Chuí: i ê sêng-hun sī Chuí-sò͘ kap Sng-sò͘. Chit hāng mi̍h tī lán ê seng- khu-lāi oē pang-chān lán ê siau-hoà, Huih-e̍k ê lāi-bīn iā ū it-tēng ê chuí- hun; nā siuⁿ-chió, chiū huih pìⁿ khah kāu, tì-kàu hō͘ lán chai chhuì-ta. Lán ê seng-khu lāi-bīn put-sî tio̍h ū iok-lio̍k chi̍t chin ê chuí. Kî-thaⁿ iáu ū ti̍t-chiap boē-oē choè lán ê chu-ióng, chhin-chhiūⁿ Tê, Ko-phi, Hô͘-chio, Hoan-kiuⁿ, Kiuⁿ, Hun, Chiú, chiah ê mi̍h ū chin choē lâng ài i. Taⁿ goá chiong kî-tiong Chiú kap Seng-lí-tek chok-iōng, chiū-sī kap lán lâng ê kiān-khong ê koan-hē tāi- lio̍k kóng kuí-kù. Chiú-cheng phàu hō͘ i khah-po̍h chiū-sī chiú. Chiú ke̍k kāu-- ê chiū-sī chiú-cheng. Pîⁿ-pîⁿ chiú iā ū kāu-po̍h ê cheng-chha. Sio-chiú 100 hun ê tiong-kan 50 hun sī chiú-cheng. Ji̍t- pún Chheng-chiú 100 hun 15 hun ê chiú- cheng. Phû-tô-chiú 100 hun 9 hun ê chiú-cheng, Be̍h-chiú (Beer) 100 hun 4 hun ê chiú-cheng.
Chiú sī kó͘-chá lâng só͘ bat heng-hùn- che chhì-kek-mi̍h ê chi̍t hāng. I ê sêng- hun chiàu hoà-ha̍k-tek lâi kóng, sī Thàn- sò͘, Sng-sò͘, Chuí-sò͘, chit 3 hāng hoà-ha̍p lâi chiâⁿ, hun-liōng choē-chió ê cheng- chha, oē pìⁿ-choè choē-choē khoán ê chiú-cheng. Phì-jū chhin-chhiūⁿ Thàn- sò͘ 1, Chuí-sò͘ 4, Sng-sò͘ 1, ha̍p-chiâⁿ choè Methyl alcohol. Thàn-sò͘ 2, Chuí-sò͘ 6, Sng-sò͘ 1, ha̍p-chiâⁿ choè Ethyl alcohol. Chhin-chhiūⁿ án-ni ū choē-choē khoán ê chiú-cheng tī-teh. It-poaⁿ chiú-cheng chiū-sī ēng thn̂g-hun kap kàⁿ lâi choè, chhin-chhiūⁿ lán Tâi-oân hiān-sî chè- thn̂g hoē-siā lī-iōng thn̂g-bi̍t teh choè chiú-cheng. Kó͘-chá lâng sī ēng ké-chí- chiap, khah choē sī ēng phû-tô-chiap hō͘ i hoat-kàⁿ lâi choè; Tâi-oân kū-koàn sī ēng chiú-pn̄g chhiau kàⁿ lâi choè, chiú oē siⁿ-chhut chi̍t chióng ê phang-bī, hō͘ lim ê lâng oē siū chhì-kek, toā-sim- khuì, iā khah siong-tiōng chiū boē kì- ti̍t ta̍k-hāng.
Lim-chiú ê lâng ná choē, chiú ê siau- huì-liōng iā ná choē; chè-chiú āu-lâi soà chiām-chiām pìⁿ-choè chi̍t chióng ê te̍k- pia̍t seng-lí, kàu kūn-tāi soà chiâⁿ-choè chi̍t ê toā kang-gia̍p; ta̍k kok kang-kho Tāi-ha̍k lóng ū choè chiú-kho teh gián- kiù chè-chiú í-ki̍p pa̍t-hāng. Lūn chiú ê chiâⁿ ê in-toaⁿ, tī 40 goā nî-chêng Lo͘is Pasteur chiah chai chiú chiū-sī Hoà-ha̍k-tek kap Seng-lí-tek ê chok- iōng lâi chiâⁿ--ê.
Chiú ji̍p Tōng-bu̍t-thé tàu-tí ū sím- mi̍h chok-iōng, sī kàu choè-kūn chiah bêng-pe̍k. Lâng nā ēng chió koh po̍h koh hó, hoà-ha̍k-tek sûn-chuī ê chiú oē pang-chān lâng ê siau-hoà; chóng-sī che sī ke̍k oh, in-uī lâng siū chiú chhì-kek, ná kú tio̍h ná kiông, liōng iā tio̍h ná choē, chiah oē kám-kak, só͘-í lim-chiú khah-siông sī ū hāi bô ek, oh-tit chún- chat. Lim-chiú ê si̍p-koàn tuì chá liû- thoân kàu taⁿ chin kú, choē-choē lâng sī teh oá-khò chè chiú boē chiú lâi teh seng-oa̍h. Bí-kok (Au-chiàn í-chêng) choân-kok iok ū nn̄g-pah bān teh kan- sia̍p chè-chiú ê sū-gia̍p. án-ni thang chai chiú ê kun chhng-ji̍p siā-hoē í-keng chin chhim, só͘-í choē-choē chai-iáⁿ ê lâng, sui-jiân chai chiú ê hāi-to̍k chin toē, iáu-kú ài beh tû-khì chin oh--tit.
Lūn chiú thang lim á m̄-thang ê būn- tê, tuì chin-chá chiū ū teh gī-lūn; ū lâng kóng chiú sī pah-hāng io̍h ê thâu, ū lâng kóng chiú sī kông-chuí, oē hō͘ lâng sit tí-kak. Kî-si̍t ū-iáⁿ, nā beh kú i ê si̍t- lē sī chin-choē, kóng boē liáu, iā gián- kiù kàu chheng-chhó, chiú m̄-sī oē choè io̍h--tit. Ū chin-choē ū lō͘-ēng ê chheng- liân uī-tio̍h ài lim-chiú tì-kàu chhi- chhám lo̍k-phek, sīm-chì sit-lo̍h sìⁿ-miā iā ū; nā-sī iā ū lāu-lâng in tuì siàu-liân sî-tāi chiū ū teh lim-chiú, in iā ióng- kiāⁿ, chia̍h kàu lāu-lāu. án-ni lán nā kan-ta ēng phó͘-thong ê koan-chhat, si̍t-chāi oh-tit chai chiú sī ū lī-ek á-sī sún-hāi, só͘-í lūn chiú thang lim á m̄- thang, chiú sī to̍k mah? Nā-sī to̍k, sī tó chi̍t chióng ê to̍k, iā ēng-liōng tio̍h joā- choē chiah sī to̍k? Koh chi̍t hāng: chiú si̍t-chāi oē lī-ek lâng mah? Tuì chiah ê būn-toê lán boē-oē suî-piān chhìn-chhái tú-tú àn-cháiⁿ-iūⁿ lâi ìn.
(Boē-oân)
漢羅（Ùi原文改寫）
酒kap健康
1926.09 498卷 p.7-9
(張基全)
人活tī 這世間逐人有伊ê 趣味，有人愛扑獵，有人愛掠魚，有人愛看好看ê物，有人愛聽好聽ê聲音，有人愛鼻芳ê味，有人嘴愛食好食ê物。論食物種類真濟。直接會做咱小體 ê滋養--ê大概thang分做兩項：
1.有機性物質，就是有包含炭素ê物，親像：
(a)卵白質，伊ê 成分是炭素，水素 ，酸素 ，窒素 ，伊ê 路用是會hō͘ 人ê身軀得著勢力，也是hō͘ 細胞加添新--ê。
(b)含水炭素。
(c)脂肪：in ê成分平平是炭素，水素，酸素，三項合成chiah-ê ；(b) 佮 (c) boē會hō͘ 細胞新生，總--是會hō͘ 人加添勢力。
2.無機性ê物質，就是無包含炭素ê物，親像：
(a)鹽：伊ê 成分是Ná-tok-liû-bô͘ ( natrium ) 佮鹽素 。這項物卻boē會hō͘ 人得著新勢力，抑是細胞新生，m̄-kú体成分ê結成，抑是体各機關ê機能上有大關係，親像人若食全然無鹽分ê物，是比攏無食物iáu較快死；án-ni thang知身軀若無鹽是boē應得。
(b)水：伊ê 成分是水素佮酸素。這項物tī 咱ê 身軀內會幫贊咱ê 消化，血液ê內面有一定ê水分；若傷少，就血變較厚，致到hō͘ 咱知嘴礁。咱ê 身軀內面不時著有約略一升ê水。其他iáu有直接boē會做咱ê滋養，親像茶、咖啡、胡椒、番薑、薑，薰、酒，chiah-ê 物有真濟人愛--伊。今我將其中酒佮生理的作用，就是佮咱人ê健康ê關係大約講幾句。酒精泡hō͘伊較薄就是酒。酒極厚--ê就是酒精。平平酒也有厚薄ê增差。燒酒100分ê中間50分是酒精。日本清酒100分15分ê酒精。葡萄酒100分9分ê酒精，麥酒 ( Beer ) 100分4分ê酒精。
酒是古早人所bat興奮劑刺激物ê一項。伊ê 成分照化學的來講，是炭素，酸素，水素，這3項化學來成，分量濟少ê增差，會變做濟濟款ê酒精。譬喻親像炭素1，水素4，酸素1，合成做Methyl alcohol 。炭素2，水素6，酸素1，合成做Ethyl alcohol 。親像án-ni有濟濟款ê酒精tī--teh。一般酒精就是用糖分佮酵來做，親像咱台灣現時製糖會社利用糖蜜teh做酒精。古早人是用果子汁，較濟是用葡萄汁hō͘ 伊醱酵來做；台灣舊慣是用酒飯chhiau 酵來做，酒會生出一種ê芳味，hō͘ lim ê人會受刺激，大心喟，也較傷重就boē記得逐項。
Lim酒ê人那濟，酒ê消費量也那濟；製酒後--來續漸漸變做一種ê特別生理，到近代續成做一個大工業；逐國工科大學攏有做酒科teh研究製酒以及別項。論酒ê成ê因端，tī 40外年前Lo͘is Pasteur 才知酒就是化學的佮生理的ê作用來成--ê。
酒入動物体到底有甚物作用，是到最近才明白。人若用少koh薄koh好，化學的純萃ê酒會幫贊人ê消化；總--是che是極oh，因為人受酒刺激，那久著那強，量也那濟，才會感覺，所以lim酒較常是有害無益，oh得撙節。Lim酒ê習慣tuì早流傳到今真久，濟濟人是teh倚靠製酒賣酒來teh生活。美國 ( 歐戰以前 ) 全國約200萬teh干涉製酒ê事業。án-ni thang知酒ê根穿入社會已經真深，所以濟濟知影ê人，雖然知酒ê害毒真大，iáu-kú ài beh除棄真oh--得。
論酒thang lim抑m̄ thang ê問題，tuì真早就有teh議論；有人講酒是百項藥ê頭，有人講酒是狂水，會hō͘ 人失知覺。其實有影，若beh舉伊ê 實例是真濟，講boē了，也研究到清楚，酒m̄ 是會做藥--得。有真濟有路用ê青年為著愛lim酒致到悽慘落魄，甚至失落生命也有；但是也有老人in對少年時代就有teh lim酒，in 也勇健，食到老老。án-ni咱若kan-ta用普通ê觀察，實在oh得知酒是有利益抑是損害，所以論酒thang lim抑 m̄-thang，酒是毒--mah？若是毒，是佗一種ê毒，也用量著偌濟才是毒？Koh一項：酒實在會利益人--mah？Tuì chiah-ê 問題咱boē會隨便chhìn-chhái 抵抵按怎樣來應。
(未完)