基督教佮孔子教的研究
Ki-tok-kàu kap Khóng-chú kàu ê Gián-kiù
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 陳清義 Tân Chheng-gī |
| 卷期 | 芥菜子 |
| 卷期 | 第 8 號 |
| 日期 | 1926/9 |
| 頁數 | 5-8 |
白話字（原文數位化）
Ki-tok-kàu kap Khóng-chú kàu ê Gián-kiù
Kūn-lâi choē-choē só͘-chāi teh heng-khí Khóng-kàu. Chiàu in teh khoa-kháu kóng, Hiān-kim ê Siā-hoē hiah-ni̍h hú-pāi, nā bô Khóng-chú ê tō-lí lâi bán-hoê, bô hoat-tit. Tī Tâi-pak chhī teh siat-hoat beh khí Sèng-biō, put-chí choē lâng kià-hù, khuì-la̍t liâm-piⁿ piān. Koh bat thiaⁿ-kìⁿ in iā bat phoe-phêng Ki-tok-kàu. Taⁿ goá ài chiong lióng-kàu só͘ gián-kiù ê kuí-nā hāng lâi siá tī ē-toé.
- Lūn Lióng-kàu ê chhut-sán toē.
Ki-tok-kàu chhut-sán tī Iû-thài-kok. Khóng-chú kàu chhut-sán tī Tiong-kok. Kok, sui koh-iūⁿ; chiu, chiū-sī saⁿ-tâng. Lâng siông-siông kóng, Ki-tok kàu sī Se-iûⁿ ê chong-kàu; kî-si̍t sī tāi-seng hoat-tián tuì Se-iûⁿ khì nā-tiāⁿ.
- Lūn lióng-kàu lâi Tâi ê iân-kek.
Ki-tok-kàu lâi Tâi-oân ū 60 goā nî kú, tuì hit-tia̍p kàu taⁿ, saⁿ chiap-soà bô keh-tn̄g. Khiok chiàu le̍k-sú lâi gián-kiù, 1626 nî tú 300 nî chêng, ū Hô-lân lâng lâi pò͘-kàu, hit tia̍p sī Bêng-tiâu Thian-khé hông-tè chē uī 6 nî ê sî, ū Soan-kàu-su lâi kà-sī Sin-kang siā ê thó͘-hoan. āu-lâi kàu 1643 nî chiū ū 5400 lâng niá soé-lé, koh ū 1000 lâng ê hu-hū chiàu Ki-tok-kàu sek kiat-hun, iā ū Lé-pài-tn̂g. án-ni thang chai, ti hit sî-tāi chiū ū Ki-tok-kàu chin heng-sēng. Khó-sioh kàu Hô-lân lâng tńg-khì, chiū soah khì.
Khóng-chú kàu lâi Tâi-oân, sī chin kú, in-uī Tâi-oân lâng ê chó͘-sian sī tuì Tiong-kok lâi, tāi-tāi teh tha̍k i ê chheh, só͘-í ū Khóng-chú kàu ê su-sióng tī-teh.
- Lūn lióng kàu ê Kàu-chú.
Ki-tok-kàu ê Kàu-chú, sī Ki-tok. Sè-kài Jîn-luī ê toā Kiù-chú, Toā tiong-pó, Toā chè-si.
Khóng-chú kàu ê kàu-chú, sī Khóng-chú, Tiong-kok chá sî ê Toā chèng-tī ka, kàu-io̍k ka, Tiat-ha̍k ka.
- Lūn lióng-kàu ê kàu-lí.
Ki-tok kàu ê kàu-lí, sī kà-sī lâng kèng-pài to̍k-it chin ê Siōng-tè. Sìn-khò Ki-tok Iâ-so͘ ū it-tēng lé-pài ê gî-sek, só͘-í kóng sī chong-kàu.
Khóng-chú kàu, sī chi̍t chióng káng tō-tek , soat jîn-gī,講道德說仁義ê kà-sī nā-tiāⁿ, Só͘-í boē tit thang kóng sī chong-kàu. Sui-jiân án-ni i ê tō-lí iā ū hó ê só͘-chāi.
Chhin-chhiūⁿ Khek-kí ê tō-lí, 克已之道 I kóng, Siu kí í kèng, 修己以敬, Siu-kí í an-jîn; 修己以安人; Siu kí í an pek-sèng. 修己以安百姓; Kí só͘ put io̍k, bu̍t si û-jîn. 己所不欲勿施於人. Chit-khoán ê tō-lí. Ki-tok-kàu ài kā i pó-siú.
Koh chhin-chhiūⁿ Khoán-thāi lâng ê tō͘-lí, 待人之道. I kóng, Kia̍t-le̍k í sū chhin. 竭力以事親. Tì sin í sū kun, 致身以事君iū í ài chiòng chhin-jîn, 又以愛眾親仁
Koh kóng io̍k tī kî kok, pit sian chê kî ka, 欲治其國必先齊其家; Io̍k chê kî-ka pit sian siu kî sin, 欲齊其家, 必先修其身; Iok siu kî sin, pit sian chèng kî sim, 欲修其身, 必先正其心. Chit khoán ê tō-lī, iā sī hó, bô thang hiâm. Chóng-sī chèng sim 正心 beh tuì tó-uī lâi, i m̄ chai-iáⁿ. Sui-bóng kóng sī tuì tì-ti 致知 sêng-ì 誠意 lâi; m̄-kú tì-ti sêng-ì, beh tuì tó-uī lâi? Sè-kan lâng bô khuì-la̍t thang chèng-sim; 正心 kap tì-ti 致知, Sêng-ì, 誠意. Kàu chia bô Ki-tok-kàu ê pó͘-chō͘ bô hoat-tō͘. Lâng boē oē oá-khò ka-kī ê khuì-la̍t lâi kiâⁿ hó, tio̍h Sîn ê kám-tōng. Che sī Ki-tok kàu só͘ to̍k ū-ê. Só͘-í Khóng-chú kàu tio̍h oá-khò Ki-tok kàu ê pó͘-chō͘ chiah oē ēng tit.
- Lūn lióng-kàu ê kèng-sîn.
Ki-tok-kàu ê kèng-sîn, sī kèng thiⁿ-téng ê Chú, to̍k-it chin ê sîn, í-goā bô pa̍t ê.
Khóng-chú kàu ê kèng-sîn bô choan; sui-jiân chai ū Siōng-tè; chóng-sī bô choan-choan kà-sī lâng tio̍h kèng-pài Siōng-tè, tì-kàu lâng chông-pài thiⁿ kap kuí-sîn, kap ta̍k khoán ê sîn; koh kèng chó͘-sian.
Khiok Khóng-chú pún-sin ū hâng-ho̍k thiⁿ, chiàu i só͘ kóng ê kháu-khì chiū chai, thang ín kuí-nā uī i só͘ kóng ê pâi-lia̍t tī ē-toé.
(A) Thian chiong í hu-chú uî bo̍k-to̍k. 天將以夫子為木鐸 ì-sù sī kóng, Thiⁿ beh chiong i choè chhâ-khok, lâi kiò-chhéⁿ lâng, kèng-kài lâng. án-ni i ū jīn sī thiⁿ bēng-lēng i lâi kà-sī lâng.
(B) Thian seng tek û û, Hoân-toê kî jû û hô. 天生德於予, 桓魋其如予何. Chit ê sī Khóng-chú khì Sòng-kok, Sòng-kok ê Su-má Hoân-toê, ài hāi Khóng-chú,Khóng-chú kóng, Thiⁿ hō͘ goá ū chit khoán ê tek-hēng, tek-khak ū ì-sù tī goá; lâng ài hāi goá, kiám m̄-sī uî-ke̍h thiⁿ, lí chit ê Hoân-toê iā sī lâng, kiám ū hoat tit goá ta-oâ, lí kiám oē iâⁿ kè thiⁿ mah? án-ni Khóng-chú khoàⁿ i só͘ ū ê tek-hēng sī tuì thiⁿ lâi.
(C) Thian-sòng-û, Thian-sòng-û! -天喪予 天喪予 Chit ê sī Khóng-chú teh thó͘-khuì ê oē. I ū chi̍t ê chin gâu ê ha̍k-seng, hō choè Gân-hoê kè-óng, Khóng-chú chin hoân-ló, só͘-í kóng chit 2 kù. I sī ǹg-bāng chit ê ha̍k-seng lâi kè-sio̍k i ê tō-lí; bô phah-sǹg hiah té hè-siū sí-khì. án-ni thiaⁿ i ê thó͘-khuì, iā sī hâng-ho̍k thiⁿ.
(D) Thian iàm chi, thian iàm chi! 天厭之 天厭之 Khóng-chú ū chi̍t pái kìⁿ Lâm-chú, i ê ha̍k-seng Chú-lō͘ bô hoaⁿ-hí. Só͘-í chiù-choā kóng chit nn̄g kù. Lâm-chú, sī oē-kok Lêng kong ê hu-jîn, ū îm-hēng. Khóng-chú kàu oē-kok ê sî, Lâm-chú chhéng beh kìⁿ i, Khóng-chú kā i sî, āu-lâi put-tek-í, tio̍h hō͘ i kìⁿ, i ê ha̍k-seng Chú-lō͘ khoàⁿ-liáu chin bô hoaⁿ-hí, Khóng-chú chiù-choā kóng, Goá ê só͘ kiâⁿ nā ū bô ha̍p lé-sò͘, bô chiàu tō-lí, chiū-sī tek-choē thiⁿ, thiⁿ tio̍h iàm-khì goá, Tuì i ê chiù-choā lâi khoàⁿ, iā sī hâng-ho̍k thiⁿ.
(E) He̍k-choē ū thian bû só͘ tó iā 獲罪於天 無所禱也 oē-kok ê tāi-hu. Ông Sun-ká, mn̄g Khóng-chú kóng, ú kî bî bī u ò, lêng bī û chò, hô uī iā? 與其媚於奧寧媚於竈何謂也 Ông Sun-ká sī oē-kok ê koân sîn, i giâu-gî Khóng-chú tī oē-kok ài kiû choè koaⁿ ê khoán, só͘-í ēng ò 奧 pí-phēng Hông-tè, ēng chò 竈 pí-phēng i pún-sin, ì-sù sī ài Khóng-chú tio̍h pa-kiat i, tuì i lâi chhui-chiàn. Khóng-chú chai i ê ì-sù, chiū kóng, M̄-kú án-ni, lâng nā tek-choē tī thiⁿ, bô só͘-chāi thang kî-tó, sui-bóng thiám-mī Ò ê sîn, Chò ê sîn, iā bô lō͘-ēng. Tuì án-ni khoàⁿ, Khóng-chú sī khoàⁿ thiⁿ tē-it iàu-kín.
- Lūn lióng-kàu ê lâi-sè-koan.
Ki-tok kàu ê lâi-sè-koan, sī chin iàu-kín, chin tuì-tiōng ǹg-bāng sí-āu éng-seng ê hok-lo̍k.
Khóng-chú kàu ê lâi-sè koan, bô teh iàu-kín, sí-āu ê sū m̄-chai iáⁿ. Khóng-chú ê ha̍k-seng Chú-lō͘ bat mn̄g Khóng-chú, lūn ho̍k-sāi kuí-sîn ê sū. I ìn kóng, Boē oē ho̍k-sāi lâng, thài oē ho̍k-sāi kuí, 未能事人. 焉能事鬼. Koh mn̄g sí ê sū, Khóng-chú koh ìn kóng, M̄-chai oa̍h thái oē chai sí. 未知生 焉知死 án-ni thang chai. Khóng-chú kàu m̄-chai sí-āu ê sū. I ū kè-khì ê lûn-lí, bô hiān-chāi kap bī-lâi ê lûn-lí. Ki-tok-kàu put-lūn Kè-khì, Hiān-chāi, Bī-lâi lông chiâu-pī.
Kiat-kio̍k lâi kóng, Khóng-chú kàu sui-jiân sī hó; iáu-kú bô chiâu-pī, iáu tio̍h khiàm Ki-tok kàu ê pó͘-chō͘, chiah oē ēng-tit.
漢羅（Ùi原文改寫）
基督教佮孔子教的研究
近來濟濟所在teh興起孔教。照in teh誇口講，現今的社會遐爾腐敗，若無孔子的道理來挽回，無法得。佇台北市 teh設法欲起聖廟，不止濟人寄付，氣力連鞭便。閣捌聽見in也捌批評基督教。今我愛將兩教所研究的幾若項來寫佇下底。
1、 論兩教的出產地。
基督教出產佇猶太國。孔子教出產佇中國。國，雖各樣；洲，就是相同。人常常講，基督教是西洋的宗教；其實是代先發展對西洋去nā-tiāⁿ。
2、 論兩教來台的沿革。
基督教來台灣有60外年久，對彼tia̍p到今，相接紲無隔斷。卻照歷史來研究，1626年拄300年前，有荷蘭人來佈教，彼tia̍p是明朝天啟皇帝坐位 6年的時，有宣教師來教示新港社的土番。後來到1643年就有5400人領洗禮，閣有1000人的夫婦照基督教式結婚，也有禮拜堂。按呢通知，佇彼時代就有基督教真興盛。可惜到荷蘭人轉去，就煞去。
孔子教來台灣，是真久，因為台灣人的祖先是對中國來，代代teh讀伊的冊，所以有孔子教的思想佇teh。
3、 論兩教的教主。
基督教的教主，是基督。世界人類的大救主、大中保、大祭司。
孔子教的教主，是孔子，中國早時的大政治家、教育家、哲學家。
4、 論兩教的教理。
基督教的教理，是教示人敬拜獨一真的上帝。信靠基督耶穌有一定禮拜的儀式，所以講是宗教。
孔子教，是一種講道德說仁義的教示 nā-tiāⁿ, 所以袂得通講是宗教。雖然按呢伊的道理也有好的所在。
親像克己的道理，克已之道伊講，修己以敬；修己以安人；修己以安百姓；己所不欲勿施於人。這款的道理。基督教愛共伊保守。
閣親像款待人的道理，待人之道。伊講，竭力以事親。致身以事君，又以愛眾親仁
閣講欲治其國必先齊其家；欲齊其家，必先修其身；欲修其身，必先正其心。這款的道理，也是好，無通嫌。總是正心欲對佗位來，伊毋知影。雖罔講是對致知誠意來；毋kú致知誠意，欲對佗位來？世間人無氣力通正心；正心佮致知，誠意，到遮無基督教的補助無法度。人袂會倚靠家己的氣力來行好，著神的感動。這是基督教所獨有的。所以孔子教著倚靠基督教的補助才會用得。
5、 論兩教的敬神。
基督教的敬神，是敬天頂的主，獨一真的神，以外無別个。
孔子教的敬神無專；雖然知有上帝；總是無專專教示人著敬拜上帝，致教人崇拜天佮鬼神，佮逐款的神；閣敬祖先。
卻孔子本身有降服天，照伊所講的口氣就知，通引幾若位伊所講的排列佇下底。
(A) 天將以夫子為木鐸。意思是講，天欲將伊做柴khok，來叫醒人、警誡人。按呢伊有認是天命令伊來教示人。
(B) 天生德於予，桓魋其如予何。這个是孔子去宋國，宋國的司馬桓魋，愛害孔子，孔子講，天予我有這款的德行，的確有意思佇我；人愛害我，敢毋是違逆天，你這个桓魋也是人，敢有法得我ta-oâ，你敢會贏過天mah？按呢孔子看伊所有的德行是對天來。
(C) 天喪予 天喪予。這个是孔子teh吐氣的話。伊有一个真gâu 的學生，號做顏回過往，孔子真煩惱，所以講這2 句。伊是向望這个學生來繼續伊的道理；無拍算遐 té歲壽死去。按呢聽伊的吐氣，也是降服天。
(D) 天厭之 天厭之。孔子有一擺見南子，伊的學生子路無歡喜。所以chiù-choā講這兩句。南子，是衛國能公的夫人，有淫行。孔子到衛國的時，南子請欲見伊，孔子共伊辭，後來不得已，著予伊見，伊的學生子路看了真無歡喜，孔子chiù-choā講，我的所行若有無合禮數，無照道理，就是得罪天，天著厭棄我，對伊的 chiù-choā來看，也是降服天。
(E) 獲罪於天 無所禱也。 衛國的大夫。王孫賈，問孔子講，與其媚於奧寧媚於竈何謂也。王孫賈是衛國的權神，伊僥疑孔子佇王孫賈愛求做官的款，所以用奧比並皇帝，用做竈比並伊本身，意思是愛孔子著巴結伊，對伊來推薦。孔子知伊的意思，就講，毋kú按呢，人若得罪佇天，無所在通祈禱，雖罔諂媚奧的神，竈的神，也無路用。對按呢看，孔子是看天第一要緊。
6、 論兩教的來世觀。
基督教的來世觀，是真要緊，真對重向望死後永生的福祿。
孔子教的來世觀，無teh要緊，死後的事毋知影。孔子的學生子路捌問孔子，論服事鬼神的事。伊應講，袂會服事人，thái會服事鬼，未能事人。焉能事鬼。閣問死的事，孔子閣應講，毋知活thái會知死。未知生 焉知死。 按呢通知。孔子教毋知死後的事。伊有過去的倫理，無現在佮未來的倫理。基督教不論過去，現在，未來攏齊備。
結局來講，孔子教雖然是好；iáu-kú無齊備，猶著欠基督教的補助，才會用得。