良妻賢母

Liông-chhe Hiân-bió

文獻資訊

項目	資料
作者	陳瓊琚 Tân Khêng-ku
卷期	芥菜子
卷期	第 6 號
日期	1926/7
頁數	8-10

白話字（原文數位化）

Liông-chhe Hiân-bió

Só͘ kóng “Liông-chhe” sī sím-mi̍h? “Hiân-bó” sī sím-mi̍h? Sím-mi̍h téng-hō ê bó͘ thang kiò-choè hó ê bó͘, ia̍h sím-mi̍h téng-hō ê lāu-bú thang chheng-choè gâu ê lāu-bú? Kiám-chhái ū lâng beh ìn kóng, chheng-choè hó hó͘--ê, sī gâu iú-hàu ta-ke-koaⁿ, kap chiâu-chn̂g sūn-ho̍k i ê tiōng-hu; koh thang kiò-choè gâu ê lāu-bú--ê, sī gâu iúⁿ-chhī, chiàu-kò͘ kiáⁿ-jî kap oē-hiáu ēng giâm-hat ê hoat-tō͘ lâi kà-sī kiáⁿ-jî. Chiàu téng-bīn só͘ khui-thiah ê khiok ū lí-khì; chóng-sī chin bô oân-choân. Nā-sī án-ni, kiám-chhái ū lâng beh lâi hoán mn̄g goá ê ì-kiàn ia̍h káⁿ!

Hoān-sū thiaⁿ soat-bêng m̄ ta̍t-tio̍h khoàⁿ chèng-bêng khah iàu-kín. Koh-chài ài chai goá ê ì-kiàn ê hiaⁿ-chí, lín nā khoàⁿ chit-phiⁿ kàu lō͘-bé chū-jiân oē bêng-pe̍k, in-uī goá ê su-sióng sī pau-hâm tī chiah ê kò͘-sū ê lāi-bīn.

Goá kóng chhiáⁿ khoàⁿ chèng-bêng ê ì-sù, sī ài chhiau-chhē kó͘-chá ê liat-hū lâi hō͘ lán choè bô͘-hoān. Chóng-sī beh siá kàu chiâu-liáu, sī bô bāng, put-kò sī chiong hit tiong-kan chiàu goá só͘ oē kì-tit ê lâi siá tām-po̍h choè bô͘-iūⁿ, ia̍h ǹg-bāng lán tāi-ke hoaⁿ-hí lâi o̍h chiū-sī:－

1. Tiong-kok só͘ chheng-choè À-sèng Bēng-chú ê lāu-bú, lūn i ê kò͘-sū kap i ê gâu lán lóng chai-iáⁿ, só͘-í m̄-bián siuⁿ kóng-khí. Lūn i ê gâu toā-toā thang choè bān-sè-tāi ê hū-lú ê bô͘-hoān, m̄-nā kan-ta gâu choè lāu-bú, iā si̍t-chāi gâu choè lâng ê ta-ke. Taⁿ lūn i ê gâu kà-sī kiáⁿ ê hoat-tō͘, chiū-sī saⁿ-pái chhian-soá khiā-ke kap chám-tn̄g pò͘-kui ê hoat-tō͘, che lán lóng chai-iáⁿ. Chóng-sī lūn i ê gâu choè lâng ê ta-ke sī sím-mi̍h? Kóng, Bēng-chú chhoā ke-āu liáu, ū chi̍t ji̍t tú-tú i ê hū-jîn-lâng keng-kah thâu hiàn-heng teh soe-chng ê sî, hut-jiân Bēng-chú tuì goā-bīn ji̍p-lâi pâng-keng ia̍h khoàⁿ-tio̍h, só͘-í bô hoaⁿ-hí chiū beh kā i lī-iân; chóng-sī āu-lâi hō͘ i ê lāu-bú chai-iáⁿ, chiū kiò Bēng-chú lâi kà-sī kóng,－ “Chiàu lé-gî, lâng nā beh ji̍p khì chhù-lāi tio̍h tāi-seng phah-mn̂g khoàⁿ ū lâng tī-leh á-bô, koh-chài beh ji̍p-khì lāi bīn tio̍h tāi-seng chhut-siaⁿ thang pò lâng chai-iáⁿ, ia̍h sui-bóng ji̍p khì liáu-āu thâu-khak tio̍h khoàⁿ kē chiah boē khoàⁿ tio̍h lâng ê kè-sit. Chiàu lé-gî sī lí seng bô lé-sò͘, tio̍h chek-pī ka-kī, m̄-thang chek-pī pa̍t-lâng.” Lūn chit-khoán bô͘-hoān-tek ê ta-ke sī toā-toā thang hō͘ lán o̍h.

2. Thài-jīm sī Chiu Bûn-ông ê lāu-bú. Chiàu kó͘-chá sèng-hiân ê kà-sī sī kóng, “Hū-jîn lâng nā ū sin ê sî chiū m̄-thang tó thán-khi, khiā kap chē lóng tio̍h sì-chiàⁿ, m̄-thang lām-sám chia̍h, chhiat bô chiàⁿ ê mi̍h m̄-thang chia̍h, í bô chiàⁿ m̄-thang chē, ba̍k-chiu bô lām-sám khoàⁿ, hīⁿ-khang bô lām-sám thiaⁿ, chhuì bô lām-sám kóng, kha bô lām-sám ta̍h, kha-chhiú bô lām-sám tín-tāng. Nā-chiàu án-ni khì kiâⁿ ê lâng, só͘ siⁿ ê gín-ná tek-khah bīn-iông toan-chiàⁿ, châi-chêng iu-siù…….”

Si̍t-chāi ū iáⁿ, lūn ū sin ê hū-jîn lâng, i ê kú-chí hêng-tōng it-it lóng oē éng-hióng tio̍h soè-kiáⁿ. Lūn chit-khoán sū-si̍t sī hiān-sî kho-ha̍k ia̍h ū chèng-bêng. Chiàu kó͘-keng só͘ kì-chài Thài-jīm tú-tú chiàu chit-khoán ê hoat-tō͘ khì kiâⁿ, só͘-í kó͘-giân i só͘ siⁿ ê sī gâu ê Sèng-kun. Thài-jīm goân-lâi sī chin chhong-bêng ê lâng, chin gâu kà-sī Bûn-ông, i m̄-nā tì-ì thai-kàu ia̍h tì-ì si̍t-chāi ê kàu-io̍k. Chiū-sī chin tì-ì ka-têng ê kàu-io̍k, só͘-í i oē chhiâⁿ-tî Bûn-ông chiâⁿ-choè chi̍t ê Sèng-kun, lâi si-hêng jîn-ài ê chèng-tī, iā tit-tio̍h choè Chiu-sek iok poeh pah-nî ê khai-chó͘. Chit-khoán ê kong-kek toā pō͘-hūn sī i ê lāu-bú ê tì-ìm.

1. Martin Ruther (Lō͘-tek Má-teng) sī kái-kek chong-kàu ê goân-chó͘. I sī chin chhim-sìn Siōng-tè ê lâng, chóng-sī iáu-kú kóng, ū chi̍t-pái m̄-chai uī-tio̍h sím-mi̍h sū-kò͘, chin hoân-ló kap sit-chì, kui-ji̍t kan-ta chē tī pang-keng toé hoân-ló. Só͘-í i ê hū-jîn lâng boē bián-tit uī-tio̍h i ê tiōng-hu lâi kan-khó͘, só͘-í chin tì-ì siūⁿ hoat-to͘y beh an-uì I ê tiōng-hu thang kiám-chió i ê kan-khó͘, āu-lâi kó͘-jiân siūⁿ chi̍t-pō͘, chiū-sī suî-sî ji̍p khì I ê pâng-keng the̍h chi̍t-niá ‘sable’ (song-ho̍k) lâi chhēng, iā tiām-tiām khì khiā tī I ê tiōng-hu ê sin-piⁿ, hit-sî Ruther khoàⁿ chi̍t-ē toā tio̍h-kiaⁿ, chiū mn̄g i kóng, sī sím-mi̍h lâng kè-sin, ia̍h beh khì ta̍h-lo̍h sàng-chòng? I ê hū-jîn lâng ìn kóng sī Siōng-tè kè-óng. Hit-sî Ruther chin khì chiū hoah I kóng, Siōng-tè soà oē sí? Só͘-í I ê hū-jîn lâng chiū ìn I kóng, Siōng-tè nā-sī boē sí iáu oa̍h tī-the, cháiⁿ-iūⁿ the oá-khò choân-lêng éng-oa̍h ê Siōng-tè ê lâng ū sím-mi̍h thang hoân-ló, sit-chì-ah? Tuì án-ni Lō͘-tek siū-tio̍h I ê hū-jîn lâng ê an-uì kap tiám-chhíⁿ liáu-āu, suî-sî ho̍k-tò I ê goân-khì, cheng-sîn.

Lūn lē, chit-tia̍p kan-ta siá chit saⁿ ê chiū-hó. Thâu-mn̄g ê sī Hiân-bió ê bô͘-hoān, choè-āu ê sī Liông-chhe.

Taⁿ lūn beh choè gâu ê lāu-bú, m̄-nā kan-ta gâu iúⁿ-chhī chiàu-kò͘ gín-ná ê sin-thé, ia̍h tio̍h o̍h Bêng-bió, chiū-sī tio̍h chai soè-kiáⁿ ê kò͘-sèng (個性) chiàu I ê kò͘-sèng lâi ēng tek-tong ê hoat-tō͘ ín-chhoā kap kà-sī, nā ū pit-iàu ê sî, sui-bóng tio̍h poaⁿ-ke, mā tio̍h poaⁿ-ke. Lán ê hàn-bûn ū chit-kù kóng, “Kàu-chú iú-gī-hoan”, Tauh-tí kuí ê choè lâng ê lâu-bú ū the sit-hêng chit-kù, kî-sit liān choè lāu-pē ê lâng to chin chió lâng ū the chiàu án-ni kiâⁿ, khah-choē kan-ta sī tha̍k m̄-sī ū án-ni kiâⁿ.

ài kiáⁿ-jî chiâⁿ-choè toā jîn-bu̍t ê lāu-bú tio̍h tì-ì saⁿ-hāng:－ chiū-sī uî-thoân, kéng-gū kap hó kàu-io̍k. Koh kóng khah bêng ū hó thai-kàu (uî-thoân), hó kà-sī kap hó chhù-piⁿ (khoân-kéng). Chiū-sī chhin-chhiūⁿ Bûn-ông ê lāu-bú kap Bêng-bió ê khoán lâi kiâⁿ, ún-tàng I ê kiáⁿ-jî oē chiâⁿ-choè chit-ê siā-hoē-tiong toā tiōng-iàu ê jîn-bu̍t. Koh-chài choè bó͘ ê lâng nā oē hiáu o̍h Lō͘-tek ê khoán, chiū ún-tàng ka-têng oē oân-boán, iā oē chiâⁿ-choè lí-sióng ê ka-têng, chiū-sī oē liáu-kái I ê tiōng-hu ê sim-chêng ia̍h oē hiáu ēng tek-tong ê hoat-tō͘ lâi saⁿ pang-chān, che sī choè lâng ê bó͘ toā-toā tio̍h tì-ì ê só͘-chāi. Nā-sī ta̍k-hāng kan-ta choa̍t-tuì sūn-chiông tiōng-hu ê oē, hit-khoán ê hū-jîn-lâng kap sí ê chit-á-hî teh hō͘ chuí lâu bô koh-iūⁿ, ū-sî tio̍h chhin-chhiūⁿ oa̍h-hî oē chìⁿ chuí-thâu, hit-khoán ê hū-jîn-lâng chiah ū lō͘-ēng. uī-tio̍h ka-têng ê hēng-hok, sui-bóng ū-sî só͘ siūⁿ kap tiōng-hu koh-iūⁿ, koh-chài nā sī tio̍h, tek-khak tio̍h hó-táⁿ kóng chhut, thang choè tiōng-hu ê hó chham-khó.

漢羅（Ùi原文改寫）

良妻賢母

所講「良妻」是啥物？「賢母」是啥物？啥物等號的某通叫做好的某，抑啥物等號的老母通稱做gâu 的老母？Kiám-chhái有人欲應講，稱做好某--的，是gâu有孝ta-ke-koaⁿ，佮齊全順服伊的丈夫；閣通叫做gâu 的老母--的，是gâu養飼、照顧囝兒佮會曉用嚴hat的法度來教示囝兒。照頂面所開拆的卻有理氣；總是真無完全。若是按呢，kiám-chhái有人欲來反問我的意見也敢！

凡事聽說明毋達著看證明較要緊。閣再愛知我的意見的兄姐，恁若看這篇到路尾自然會明白，因為我的思想是包含佇遮个故事的內面。

我講請看證明的意思，是愛chhiau揣古早的烈婦來予咱做模範。總是欲寫到chiâu了，是無望，不過是將彼中間照我所會記得的來寫淡薄做模樣，也向望咱大家歡喜來學就是：－

1、  中國所稱做亞聖孟子的老母，論伊的故事佮伊的 gâu咱攏知影，所以毋免傷講起。論伊的 gâu大大通做萬世代的婦女的模範，毋但 kan-ta gâu做老母，也實在gâu做人的 ta-ke。今論伊的 gâu教示囝的法度，就是三擺遷徙徛家佮斬斷布規的法度，這咱攏知影。總是論伊的 gâu做人的 ta-ke是啥物？講，孟子chhoā家後了，有一日tú-tú伊的婦人人肩胛頭現胸 teh 梳妝的時，忽然孟子對外面入來房間也看著，所以無歡喜就欲共伊離緣；總是後來予伊的老母知影，就叫孟子來教示講，－ 「照禮儀，人若欲入去厝內著代先拍門看有人佇leh抑無，閣再欲入去內面著代先出聲通報人知影，也雖罔入去了後頭殼著看kē才袂看著人的過失。照禮儀是你先無禮數，著責備家己，毋通責備別人。」論這款模範tek的 ta-ke是大大通予咱學。

2、  太任是周文王的老母。照古早聖賢的教示是講，「婦人人若有身的時就毋通倒 thán-khi，徛佮坐攏著四正，毋通lām-sám食，切無正的物毋通食，椅無正毋通坐，目睭無lām-sám看，耳空無lām-sám聽，喙無lām-sám講，跤無lām-sám踏，跤手無lām-sám振動。若照按呢去行的人，所生的囡仔的較面容端正，才情優秀……。」

實在影，論有身的婦人人，伊的舉止行動一一攏會影響著細囝。論這款事實是現時科學也有證明。照古經所記載太任 tú-tú照這款的法度去行，所以果然伊所生的是gâu 的聖君。太任原來是真聰明的人，真gâu教示文王，伊毋但致意胎教也致意實在的教育。就是真致意家庭的教育，所以伊會chhiâⁿ-tî 文王成做一个聖君，來施行仁愛的政治，也得著做周室約八百年的開祖。這款的kong-kek大部分是伊的老母的致蔭。

3、  Martin Ruther (路德馬丁)是改革宗教的元祖。伊是真深信上帝的人，總是iáu-kú講，有一擺毋知為著啥物事故，真煩惱佮失志規日 kan-ta坐佇房間底煩惱。所以伊的婦人人袂免得為著伊的丈夫來艱苦，所以真致意想法度欲安慰伊的丈夫通減少的艱苦，後來果然想一般步，就是隨時入去伊的房間提一領‘sable’ (喪服)來穿，也恬恬去徛佇伊的丈夫的身邊，彼時Ruther看一下大著驚，就問伊講是啥物人過身，抑欲去佗落送葬？伊的婦人人應講是上帝過往。彼時Ruther真氣就喝伊講，上帝紲會死？所以伊的婦人人就應伊講，上帝若是未死猶活佇teh，怎樣teh倚靠全能永活的上帝的人有啥物通煩惱，失志ah？對按呢路得受著伊的婦人人的安慰佮點醒了後，隨時復到伊的元氣、精神。

論例，這tia̍p kan-ta寫這三个就好。頭問的是賢母的模範，最後的是良妻。

今論欲做gâu 的老母，毋但 kan-ta gâu養飼照顧囡仔的身體，也著學孟母，就是著知細囝的個性照伊的個性來用得當的法度引chhoā佮教示，若有必要的時，雖罔著搬家，嘛著搬家。咱的漢文有一句講，「教子有義方」，到底幾个做人的老母有teh 實行這句，其實連做老爸的人都真少人有teh照按呢行，較濟kan-ta是讀毋是有按呢行。

愛囝兒成做大人物的老母著致意三項：－就是遺傳，境遇佮好教育。閣講較明有好胎教(遺傳)，好教示佮好厝邊(環境)。就是親像文王的老母佮孟母的款來行，穩當伊的囝兒會成做一个社會中大重要的人物。閣再做某的人若會曉學路得的款，就穩當家庭會完滿，也會成做理想的家庭，就是會了解伊的丈夫的心情也會曉用得當的法度來相幫贊，這是做人的某大大著致意的所在。若是逐項kan-ta絕對順從丈夫的話，彼款的婦人人佮死的鯽仔魚teh予水流無koh樣，有時著親像活魚會chìⁿ水頭，彼款的婦人人才有路用。為著家庭的幸福，雖罔有時所想佮丈夫koh樣，閣再若是著，的確著好膽講出，通做丈夫的好參考。