南勢番
LÂM SÌ HOAN
文獻資訊
項目 | 資料 |
---|---|
作者 | 陳清義 Tân Chheng-gī |
卷期 | 芥菜子 |
卷期 | 第 1 號 |
日期 | 1925/7 |
頁數 | 43-45 |
白話字(原文數位化)
LÂM SÌ HOAN
Chit-pái góa khì Hoe-liân-káng hù Hùn-heng-hōe, sūn ki-hōe góa gián-kiù Làm-sì-hoan ê chōng-hóng, put-chí ū chhù-bī, taⁿ lâi pâi-lia̍t siá tī ē-tóe, pò hō͘ tāi-ke chai-iáⁿ.
-
Lūn in ê chó͘-sian. In ta̍k ê lóng kóng m̄-chai iáⁿ, ū chi̍t ūi ê phok-sū khì kā in thiu-huih lâi gián-kiú, kóng sī kap Má-lâi cho̍k saⁿ-tâng, án-ni phah-sǹg sī tùi Lâm-iûⁿ lâi khah tōa-bīn, in-ūi kap bêng-chheng iā saⁿ ha̍h: tī Hoe-liân káng thiaⁿ hit-pêng, ta̍k ê lóng kiò in lâm-sì-á.
-
Lūn in ê khiā-khí. Lóng sī pîⁿ-iûⁿ; In ê hoan-siā chin chheng-khì siùⁿ, lō͘ chin tōa tiâu, tiâⁿ chin khui-khoah, ū tek-ûi, ū chhiū chin hó khòaⁿ. Chhù, sī ēng chháu khí ê, kē-kē; kūn-lâi put-chí chìn-pō͘, ū ê kah-tàng khí, chhù téng khàm iân-phiáⁿ put-chí chhù-sū, iā ū khan tiān-teng.
-
Lūn in ê seng-o̍ah. Tāi-khài kap lâng saⁿ-tâng, put-kò teh chia̍h ê sî, bô ēng tī ngeh, sī ēng chhiú ni; ū 3 hāng in chin tùi-tiōng; chiū-sī chiú, hun, kap pin-nn̂g; bô chia̍h bōe ēng-tit.
In ê hun chi̍t ki chhit poeh chhùn tn̂g, chin tōa kho͘, lâm lú lóng ài chia̍h, put-sî chi̍t ki tu tī chhùi-ni̍h, nā bô chia̍h hun iā tio̍h chia̍h pin-nn̂g, nā bô bōe khòaⁿ-o̍ah. Tī in ê hoan-siā chhiⁿ-á chèng chin-chōe, tī in ê hn̂g iā chèng hun-hio̍h: in-ūi chit khóan ê mi̍h, in put-sî khiàm-ēng.
-
Lūn in ê sū-gia̍p. Lóng-sī choh-sit, chòe kang, lâm lú lóng ū khùi-la̍t thang chòe; ū-ê hō͘ lâng chhiàⁿ, ū-ê khi pok-chāi, ū ê hō͘ koaⁿ-thiaⁿ chhiàⁿ sàu ke-lō͘. Só͘ thàn ê chîⁿ, chin ài bóe chiú, iā ài bóe gû-chhia, khah ōe tit kè ê ta̍k ke ū gû-chhia, siông-siông thang chài mi̍h khì koe-chhī bōe.
-
Lūn in ê siā-kui. Chin chun-kèng lāu-hoan, i ê bēng-lēng chin thiaⁿ m̄-káⁿ ûi-ke̍h, tī lō͘-ni̍h saⁿ-tn̄g-thâu, siàu-liân ê, tio̍h seng mn̄g lāu ê, nā beh kéng thâu-ba̍k iā sī kéng lāu--ê, iā hit ê siū kéng ê lāu hoan beh chòe thâu-ba̍k, tio̍h ū sè-lek, gâu kóng ōe, hoah ōe tāng, chia̍h ōe ēng-tit. Nā ū tú-tio̍h tāi-chì, tio̍h hō͘ lāu hoan, kong-phòaⁿ, nā hōan-tio̍h kan-îm ê sū, tio̍h ho̍at chiú kap ti á-sī gû; nā hōan-tio̍h oan-ke, saⁿ phah, thau-the̍h, tio̍h ho̍at kim; nā thâi lâng tio̍h kek-chhut siā, i só͘ ū ê mi̍h tio̍h chhiong-kong.
-
Lūn in ê hong-sio̍k. Chi̍t nî tio̍h kúi nā pái chòe-hiòng, ū ê kóng chòe saⁿ-la̍k-kiau, ū ê kóng chòe tiān, lóng saⁿ tâng; khah siông sī tī siu-tang liáu ê sî chòe, khah chá nā thâi-tio̍h Tāi-ló͘-kó͘ hoan ê sî iā chòe; beh chòe ê sî tio̍h chhiáⁿ lâng khòaⁿ, hiah ê beh chòe ê lâng tio̍h chhēng súi saⁿ, tì bō-á, chhah khî-koe bé, chhiú tāi-ke tio̍h saⁿ khan, chhut siaⁿ chhiùⁿ koa lâi thiàu, in ēng chit hāng chòe tē-it khòai-lo̍k, tē-it hoaⁿ-hí, lāu-jia̍t.
-
Lūn in ê sìn-gióng. In bô sìn iú-hêng ê sîn-pu̍t, sī kèng bô hêng ê sîn, chiū-sī thian-sîn, nā tú-tio̍h phoah-pīⁿ ê sî, bô ài chia̍h io̍h-á sī chòe kap-á-sai, sio̍k-gú kóng, hoan-á sai-kong, chiū-sī kiò hit khóan khah lāu-pòe chai iáⁿ ê lâi liām, ì-sù sī beh tùi thiⁿ-téng ê sîn kiû, hō͘ hit ê pīⁿ hó, in iā sìn ū sîn-hûn, sí sī khì im-kan, tio̍h chòe kap-á-sai kiò i sí tio̍h khì, m̄-thang koh tńg lâi saⁿ-chhē, iā tio̍h hō͘ góan pêng-an. koh-chài in kiaⁿ kúi, nā beh chhut mn̂g ê sî, phah-kha-chhiùⁿ chiū m̄-káⁿ khì; nā thiaⁿ tio̍h pháiⁿ chiáu siaⁿ, iā m̄-káⁿ khì, nā beh khì lia̍h hî ê sî, tio̍h tāi-seng ēng chi̍t môa-chî hiat tī chúi-tiong hō͘ chúi kúi, nā bô kiaⁿ liáu hō͘ i lia̍h khì.
-
Lūn in ê kàu-io̍k. Chá lóng m̄-bat jī, iā m̄-chai ji̍t-chí, sī kan-ta khòaⁿ ge̍h îⁿ, kap siu-tang, hiān-sî chèng-hú ū siat Kong-ha̍k-hāu hō͘ in tha̍k, tī Hoe-liân-káng hù-kūn ū 3 siā, chiū-sī Tāu-lān, Po̍k-po̍k-á, Lí-lāu, chi̍t 3 siā, ū 700 gōa hō͘, ū 550 ê gín-ná teh tha̍k, tī pa̍t-siā iā ū, siū tiong-téng ê kàu-io̍k ū 7, 8, ê; ū ê tùi Su-hōan ha̍k-hāu chhut-sin, ū ê tùi Lông-ha̍k-hāu chhut-sin, ū kúi nā ê teh chòe Kong-ha̍k-hāu ê sian-siⁿ; iā ū 12 ê teh chòe sûn-cha, hiān-chāi tùi Kong ha̍k-hāu chut-gia̍p ū 6, 7 pah lâng, chiàu khòaⁿ in ê kàu-io̍k ū chiām-chiām teh chìn-pō͘; bô kú ōe kap lâng saⁿ-tâng, in ê khóan, kap lâng chih-chiap, put-chí ài láu-si̍t.
-
Lūn in ê kè-chhōa. Tōa pō͘-hūn sī chū-iû kiat-hun, kap pē-bú chham-siông iā ū, beh kè-chhōa ê sî, sī ta-po͘ nā khòaⁿ tī bó͘ ke ū cha-bó͘ gín-á i nā ài kap i kiat-hun, chiū khì in ê mn̂g-kháu, tôaⁿ chhùi-khîm, chhù lāi ê cha-bó͘ gín-á nā thiaⁿ-kìⁿ chiū chhut khì kap in kóng ōe, chham-siông kiat-hun ê sū; nā tāi-ke ōe saⁿ kah-ì, chiū ōe tiāⁿ-tio̍h: nā bōe ha̍h-ì, chiū kóng āu ji̍t chiah koh chham-siông, nā ōe tiāⁿ-tio̍h chiū kéng chi̍t ji̍t ha̍p-hun, sī ta-po͘ tio̍h ji̍p-khì cha-bó͘ hia, chhin-chhiūⁿ hō͘ i chio ê khóan, beh khì ê sî, tio̍h chio kúi-nā ê pêng-iú chòe tīn taⁿ chhâ khì, chi̍t tàⁿ tiāⁿ-tio̍h sī 8 ki, chi̍t thâu 4 ki tāi-khài tio̍h 8 tàⁿ, chiong chiah ê chhâ chòe phèng-kim, tāi-ke tī hia hō͘ in chhiáⁿ, chia̍h liáu hiah ê pêng-iú chiū tńg-khì, i chiū án-ni tiàm teh. Kôan, kap hō͘-chú lóng sī cha-bó͘ ê, só͘-í in nā-sī siⁿ cha-bó͘ kiáⁿ sim khah hoaⁿ-hí; siⁿ ta-po͘ ê, khah bô ài: in-ūi pa̍t-ji̍t tio̍h khì hō͘ lâng chio. Kūn-lâi ū sió-khóa teh kóe ōaⁿ, bô ēng chhâ chòe phèng-kim, sī ēng chîⁿ chòe phèng-kim, tāi-khài ēng 20 kho͘ á-sī 30 kho͘. Kè-chhōa liáu nā bōe ha̍h, oan-ke ta-po͘ chòe i chhut lâi, āu-lâi koh tò-tńg lâi, hô, iā ū, nā bōe koh hô cha-bó͘ koh chio pa̍t lâng; ta-po͘ koh khì hō͘ pa̍t lâng chio, kūn lâi ū sió-khóa kóe ōaⁿ, hiah-ê siū kàu-io̍k ê m̄-ài hō͘ cha-bó͘ chòe hō͘-chú, ū ê taⁿ ēng ta-po͘ chòe hō͘-chú. Hiām-kim chèng-hú ū kā in chō hō͘-chi̍p, taⁿ beh lî-iân, khah bô hiah lī-piān, nā tú-tio̍h seng-sán ê sî, bô chhin-chhiūⁿ lâng chia̍h môa-iû, koe-chiú, sī chia̍h koaⁿ-bâng sim kap chhài, nā tú-tio̍h lân-sán ê sî, bô ài hō͘ i-seng ēng ki-khì siⁿ, ài chòe kap-á-sai.
-
Lūn in ê chòng-gî. Nā tú-tio̍h sí-sit ê sî, khah-chá sī tâi tī mn̂g-kháu, bô ēng koan-bo̍k, sī ēng chhio̍h kap pang lâi kńg, ēng pin-nn̂g kap môa-chî lâi chè. Hiān-kim ū kóe-ōaⁿ ēng koan-chhâ, iā tâi tī kong-kiōng ê bō͘-tōe, in bô hun-piat tōa lâng kap gín-ná chit hāng put-chí khó-chhú.
I-siōng sī tāi-lio̍k lâi kóng nā-tiāⁿ iáu ū put-chí chōe-hāng, tiāu-cha bōe liáu, ǹg-bāng āu-pái ū ki-hōe thang koh tiāu-cha.
Tân Chheng-gī
漢羅(Ùi原文改寫)
南勢番
這擺我去花蓮港赴奮興會,順機會我研究南勢番ê狀況,不止有趣味,taⁿ來排列寫佇下底,報予大家知影。
1. 論in ê祖先。In逐ê攏講毋知影,有一位ê博士去kā in抽血來研究,講是kap馬來族相同,按呢拍算是對南洋來khah大面,因為kap名稱也相合:佇花蓮港聽彼爿,逐ê攏叫in南勢仔。
2. 論in ê徛起。攏是平洋;In ê番社真清氣相,路真大條,埕真開闊,有竹圍、有樹真好看。厝,是用草起ê,低低;近來不止進步,有ê kah棟起,厝頂蓋鉛鉼不止次序,也有牽電燈。
3. 論in ê生活。大概kap人相同,不過teh食ê時,無用箸夾,是用手拈;有3項in真對重;就是酒、薰,kap檳榔;無食袂用得。
伊ê薰一支7、8吋長,真大箍,男女攏愛食,不時一支tu佇喙裡,若無食薰也著食檳榔,若無袂快活。佇in ê番社青仔種真濟,佇in ê園也種薰葉:因為這款ê物,in不時欠用。
4. 論in ê事業。攏是作穡,做工,男女攏有氣力thang做;有ê予人倩,有ê khi pok-chiā,有ê予官廳倩掃街路。所趁ê錢,真ài買酒,也ài買牛車,khah會得過ê逐家有牛車,常常thang載物去街市賣。
5. 論in ê社規。真尊敬老番,伊ê命令真聽毋敢違逆,佇路裡相遇頭,少年ê,著先問老ê,若beh揀頭目也是揀老--ê,也彼个受揀ê老番beh做頭目,著有勢力,gâu講話,喝會動,chia̍h會用得。若有拄著代誌,著予老番,公判,若患著姦淫ê事,著罰酒kap豬á是牛;若患著冤家、相拍、偷提、著罰金;若刣人著擊出社,伊所有ê物著充公。
6. 論in ê風俗。一年著幾若擺做餉,有ê講做相la̍k-kiau,有ê講做奠,攏相同; khah上是佇收冬了ê時做,khah早若刣著大魯谷番ê時也做;欲做ê時著請人看,遐个欲做ê人著穿媠衫,戴帽仔,插khî雞尾,手大家著相牽,出聲唱歌來跳,in用這項做第一快樂,第一歡喜、鬧熱。
7. 論in ê信仰。In無信有形ê神佛,是敬無形ê神,就是天神,若拄著破病ê時,無ài食藥仔是做kap-á司,俗語講:番仔司公,就是叫彼款khah老輩知影ê來念,意思是欲對天頂ê神求,予彼个病好,in也信有神魂,死是去陰間,著做kap-á司叫伊死著去,毋thang koh轉來相找,也著予阮平安。koh再in驚鬼,若欲出門ê時,拍kha-chhiùⁿ就毋敢去;若聽著歹鳥聲,也毋敢去,若欲去掠魚ê時,著事先用一麻糬hiat佇水中予水鬼,若無驚了予伊掠去。
8. 論in ê教育。早攏毋捌字,也毋知日子,是干但看月圓,kap收冬,現時政府有設公學校予in讀,佇花蓮港附近有3社,就是Tāu-lān、Po̍k-po̍k-á、Lí-lāu,這3社,有700外戶,有550 ê囡仔teh讀,佇別社也有,受中頂ê教育有7, 8,个;有ê對師範學校出身,有ê對農學校出身,有幾若ê teh做公學校ê先生;也有12 ê teh做巡查,現在對公學校卒業有6, 7百人,照看in ê教育有漸漸teh進步;無久會kap人相同,in ê款,kap人chih接,不止ài老實。
9. 論in ê嫁娶。大部份是自由結婚,kap父母參詳也有,欲嫁娶ê時,是查甫若看佇某家有查某囡仔伊若ài kap伊結婚,就去in ê門口,彈喙琴,厝內ê查某囡仔若聽見就出去kap in講話,參詳結婚ê事;若大家會相合意,就會定著:若袂合意,就講後日chiah koh參詳,若會定著就揀一日合婚,是查甫著入去查某遐,親像予伊招ê款,beh去ê時,著招幾若ê朋友做陣擔柴去,一擔定著是8支,一頭4支大概著8擔,將遮个柴做聘金,大家佇遐予in請,食了遐个朋友就轉去,伊就按呢踮teh。 權,kap戶主攏是查某ê,所以in若是生查某囝心khah歡喜;生查甫ê,khah無ài:因為別日著去予人招。近來有小可the改換,無用柴做聘金,是用錢做聘金,大概用20箍á是30箍。嫁娶了若袂合,冤家查甫做伊出來,後來koh倒轉來,和,也有,若袂koh和查某koh招別人;查甫koh去予別人招,近來有小可改換,遐个受教育ê毋ài予查某做戶主,有ê taⁿ用查甫做戶主。現今政府有kā in造戶籍,taⁿ欲離緣,khah無遐利便,若拄著生產ê時,無親像人食麻油、雞酒,是食菅芒心kap菜,若拄著難產ê時,無ài予醫生用機器生,ài做kap-á司。
10. 論in ê葬儀。若拄著死失ê時,khah早是埋佇門口,無用棺木,是用蓆kap板來捲,用檳榔kap麻糬來祭。現今有改換用棺柴,也埋佇公共ê墓地,in無分別大人kap囡仔這項不止可取。
以上是大略來講若定猶有不止濟項,調查袂了,ǹg望後擺有機會thang koh調查。
陳清義