呂宋
Lū-sòng
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 無lo̍h名 |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第344卷 |
| 日期 | 1913/11 |
| 頁數 | 10 |
白話字（原文數位化）
Lū-sòng
Liâm Tok-lia̍t kì
1913.11 P. 10-11
Tī Tâi-oân ê lâm-pêng, lī Hêng-chhun oá 30 phò͘ lō͘ ū kuí-nā sió-khoá hái-sū. Tuì hia koh lo̍h lâm tāi-khài 250 phò͘ lō͘ sì-soàⁿ tī Lâm-iûⁿ ê tiong-kan ū 3000 goā toā-sè ê hái-sū. Tē-lí ê chheh ū chóng-miâ Hui-le̍k-pin kûn-tó, chóng-sī khah chē lâng kiò in chò Lū-sòng. Chiah ê hái-sū ha̍p-kiōng ū kap Tāi-eng ê pún-kok pêⁿ khoah, iā pí Tâi-oân chha-put-to peh poē toā. Sui-jiân hiah ê hái-sū ū hiah-ni̍h chē, khah chē sī sè-sè, chí-ū cha̍p-só͘--ê khah toā nā-tiāⁿ.
Thó͘-tē sui-jiân sī puî, iáu-kú chin chē sī iáu-boē khai-khún, jîn-sò͘ iā sī chió. Chiàu ke-kah hiah ê peh-sìⁿ chóng-sǹg ū khah lím peh pah bān lâng, kî-tiong ū chi̍t pah bān iáu-boē siū kàu-hoà. Chāi lâng phah-sǹg ke̍k khí-thâu ê pún-tē lâng sī chi̍t téng-hō ê o͘-bīn chheⁿ-hoan, hiān-sî ū chhun nn̄g saⁿ bān lâng nā-tiāⁿ. In lóng bô siū kàu-hoà, iā sī chin bô tì-sek, iáu-kú sī siān-liông ê hoan bē kāng lâng. Kî-û ê chheⁿ-hoan khah chē sī chhin-chhiūⁿ Tâi-oân--ê, kiám-chhái goân-pún kap in siāng-chén; ū-ê chiu ok, iā ài kā lâng thâi-thâu. Hàn-jîn tāi-khài ū gō͘ bān lâng khah chē sī tuì Hok-kiàn khì. āu-chiu kap Bí-kok ê lâng kan-ta saⁿ bān.
Sì-pah goā nî chêng lán lóng m̄-chai hiah ê hái-sū ê chêng-hêng. Pún-tó ê lâng hit-tia̍p lóng m̄-bat jī, só͘-í in kó͘-chá ê sū bô thang khe-khó. Tī Chú-āu 1521 nî ū chi̍t ê Pô͘-tô-gâ kok ê lâng miâ Be̍k-tia̍t-lûn (Magellan) hō͘ Se-pan-gâ ê kok-ông chhe khì goā-kok lâi chhoē sin ê thó͘-tē. I tuì Au-lô-pa sái chûn kàu Lâm A-bí-lī-ka; jiân-āu kè Thài-pêng-iûⁿ kàu Lū-sòng. I chiū kap chi̍t ê chheⁿ-hoan ê thâu-lâng li̍p hô-io̍k soà chān i kap keh-piah cho̍k ê hoan sio-thâi, koh bô loā kú put-hēng hō͘ tuì-te̍k thâi-sí. Chóng-sī i ê pêng-iú ū-ê cháu-lī chiū tah chûn koè-khì Se-pan-gâ hoê-hok kok-ông. Thèng-hāu koh kuí-cha̍p nî, tī 1565 nî Se-pan-gâ ông chhe chi̍t ê tāi-chiòng khì chiàm hiah ê hái-sū, chóng-sī tio̍h chin kú chiah ū phah-iâⁿ hiah ê hoan; ū-ê kàu boé iā lóng bô hâng-ho̍k.
Thian-chú-kàu ê kam-tok kap sîn-hū chin chē lâng iā khì Lū-sòng beh kà-sī hiah ê hoan. Hiah ê peh-sìⁿ khiok khah chē chiàu goā-phoê thàn in ê ì-sù ji̍p-kàu;sī in-uī sîn-hū ēng ngē-hoat bián-kióng in tio̍h ji̍p. In ū khí pài-tn̂g chin chē koh toā keng, chóng-sī peh-sìⁿ kā in khí m̄-sī tuì sim kam-goān, sī tuì ko͘-put-chiong. Sui-jiân peh-sìⁿ tû-khì in ê ngó͘-siōng soà khì lé-pài, iáu-kú chin chē oàn-hīn hiah ê sîn-hū, in-uī in ài khi-hū sàn-hiong lâng soà pà in ê chhân-hn̂g. Peh-sìⁿ siông-siông ài bô͘-hoán, ia̍h tē-hng ū-sî chin jiáu-loān, iàu-kú lâng-lâng bē hô koh bô khuì-la̍t thang khah iâⁿ Se-pan-gâ.
Bô phài-phoe tī cha̍p-gō͘ nî chêng Bí-kok Se-pan-gâ khí kau-chiàn. Bí-kok ê lām-tuī tī 1898 nî 5 goe̍h 1 ji̍t hut-jiân kàu Lū-sòng, phah Se-pan-gâ ê chiàn-chûn, liâm-piⁿ ū toā tek-sèng, tuì-te̍k ê chûn khah chē lóng phah hāi. Thêng sì goe̍h ji̍t Bí-kok ê peng ji̍p Lū-sòng ê kiaⁿ-siâⁿ; kàu nî-boé Se-pan-gâ kiû hô, Bí-kok kā i chhē sì chheng bān kho͘ gîn, Se-pan-gâ chiah koan Lū-sòng chèng hái-sū it-chīn hō͘ i.
Tuì hit-sî tē-hng ê kéng-hóng kap chá-nî ū chin toā koh-iūⁿ. Chêng hiah ê peh-sìⁿ hō͘ in ê sī-toā khu-sok, tì-kàu in khah chē sī sàn-hiong koh m̄-bat jī. Thàn Thian-chú-kàu sī put-tek-í; nā ū lâng thoân Iâ-so͘ kàu á-sī pa̍t-mi̍h kàu ê tō-lí, hiah ê sîn-hū chiū sái-sō koaⁿ-hú tio̍h giâm kìm koh pān choē. Taⁿ peh-sìⁿ tāi-ke ē-tit chū-iû, iā sîn-hū bô sè-thâu thang khò. Chá-nî chin chē lâng teh pài Siōng-tè sī kan-ta thàn goāphoê, kàu hiān-sî hit hō lâng lóng-chóng ê tō-lí lóng m̄-ti̍h; chóng-sī kīn-lâi ū chin hó ê ki-hoē thang thoân in-tián ê chin-lí, iā chē-chē lâng hoaⁿ-hí sìn-thàn.
Bí-kok ê chèng-hú iā sī chin iàu-kín beh kó͘-bú ha̍k-hāu, hō͘ ha̍k-seng o̍h bûn-jī soà ū kà in ta̍k téng-hō ê kang-gē kap seng-lí ê hoat. In-uī pún-tó ê lâng chū-pún bô chheh, iū-koh peh-sìⁿ ê khiuⁿ-kháu ū jī-cha̍p-goā khoán lóng bô saⁿ-tâng, só͘-í tuì sió-o̍h kàu ko-téng ê ha̍k-hāu lóng sī ēng Eng-kok-oē teh kà; kàu pa̍t ji̍t lâng nā sì-kè kiâⁿ chò seng-lí á-sī put-koán sím-mi̍h thâu-lō͘ oē ē siong-thong. Chóng-sī thoân-kàu ê sū-chêng ū khah koh-iūⁿ. Hiah ê Iâ-so͘ kàu ê sian-siⁿ ài chèng-lâng lâm-hū ló-iù tio̍h bêng-pe̍k Kiù-chú ê chin-lí, só͘-í in chiū ēng Lô-má-jī kì kuí-nā iūⁿ ê thó͘-im chiah hoan-e̍k Sèng-keng, chò si í-ki̍p tù tō-lí ê chheh thang lī-ek chèng hoē-iú kap kàu-hoē goā ê lâng.
(āu-koàn beh koh chiap.)
漢羅（Ùi原文改寫）
呂宋
Liâm Tok-lia̍t kì
1913.11 P.10-11
Tī台灣ê南旁， 離恆春oá 30 舖路有幾若小可海嶼。對 hia koh落南大概250 舖路四散tī 南洋 ê中間有3000 外大細 ê海嶼。地理ê冊有總名菲律賓群島，總是khah濟人叫in 做呂宋。 Chiah ê海嶼合共有kap 大英ê本國平闊，也比台灣差不多八倍大。雖然hiah ê海嶼有hiah-ni̍h濟，khah濟是細細只有十所--ê khah大nā-tiāⁿ.
土地雖然是肥，iáu-kú真濟是iáu-boē 開墾， 人數也是少。照家甲hiah ê百姓總算有khah lím 八百萬人，其中有一百萬 iáu-boē受教化。在人拍算極起頭ê本地人是一頂號ê 烏面青番，現時有chhun兩三萬人nā-tiāⁿ。 In攏無受教化，也是真無知識，iáu-kú是善良ê 番 bē kāng人。其餘ê 青番 khah濟是親像台灣--ê， kiám-chhái原本kap in siāng-種；有ê chiu 惡，也愛 kā人thâi-頭。漢人大概有五萬人khah濟是對福建去。歐洲 kap美國ê人kan-ta三萬。
四百外年前咱攏m̄知hiah ê海嶼ê情形。本島 ê人hit-霎攏m̄-bat 字，所以in古早ê事無thang稽考。Tī主後1521年有一個葡萄牙國ê人名Be̍k-tia̍t-lûn (Magellan) hō͘ 西班牙ê國王差去外國來chhoē 新 ê土地。伊對 Au-lô-pa 駛船到南 A-bí-lī-ka；然後過 太平洋到呂宋。 伊就kap一個青番 ê頭人立合約soà贊伊 kap隔壁族ê 番相-thâi， koh無loā久不幸hō͘對敵thâi死。總是伊ê朋友有ê走離就搭船過去西班牙回復國王。聽候koh 幾十年，tī 1565年西班牙王差一個大將去佔hiah ê海嶼，總是著真久chiah有拍贏 hiah ê 番；有ê 到尾也攏無降服。
天主教ê kam-tok kap神父真濟人也去呂宋beh教示hiah ê 番。 Hiah ê百姓卻khah濟照外皮趁 in ê意思入教；是因為神父用硬法勉強in 著入。In有起拜堂真濟koh大間，總是百姓kā in 起 m̄是對心甘願，是對姑不將。雖然百姓除去in ê偶像soà去禮拜，iáu-kú真濟怨恨hiah ê神父，因為in 愛欺負散鄉人soà 霸 in ê田園。百姓常常愛謀反，亦地方有時真擾亂，iàu-kú人人bē合koh無氣力thang khah贏西班牙。
無派胚tī十五年前美國西班牙起交戰。美國ê 艦隊 tī 1898年5月1日忽然到呂宋，拍西班牙ê 戰船，連鞭有大得勝，對敵ê 船 khah濟攏拍害。停四月日美國ê 兵入呂宋 ê 京城； 到年尾西班牙求合，美國kā 伊 chhē 四千萬 箍銀，西班牙chiah 捐呂宋眾海嶼一盡hō͘ 伊。
對hit時地方ê景況kap早年有真大各樣。前hiah ê百姓hō͘ in ê序大拘束，致到in khah濟是散鄉koh m̄-bat 字。 趁天主教是不得已；若有人傳耶穌教 抑是別物教ê道理，hiah ê神父就使唆官府著嚴禁koh辦罪。Taⁿ百姓大家會得自由，也神父無勢頭thang靠。早年真濟人teh拜上帝是kan-ta 趁外皮， 到現時hit號人攏總ê道理攏m̄-ti̍h；總是近來有真好ê機會thang傳恩典 ê真理，也濟濟人歡喜信趁。
美國ê政府也是真要緊beh 鼓舞學校，hō͘學生學文字soà有教in 逐等號ê工藝kap 生理ê 法。因為本島 ê人自本無冊，又koh 百姓ê腔口有二十外款攏無相同，所以對小學到高等 ê學校攏是用英國話 teh 教； 到別日人若四界行做生理抑是不管甚麼頭路話會相通。總是傳教ê事情有khah各樣。Hiah ê耶穌教 ê先生愛眾人男婦老幼著明白救主ê真理，所以in就用羅馬字 記幾若樣ê 土音 chiah翻譯聖經，作詩以及著道理ê冊thang利益眾會友kap教會外 ê人。
(後卷 beh koh 接)