敗壞時日ê蟲
Pāi-hoāi Sî-ji̍t ê Thâng
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 高金聲 Ko Kim-seng |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第307卷 |
| 日期 | 1910/10 |
| 頁數 | 78 |
白話字（原文數位化）
Pāi-hoāi Sî-ji̍t ê Thâng
1910.10 307 koàn p.78-80
(Ko Kim-seng Bo̍k-su kì--ê.)
Thâng ū chin-chē chéng, tāi-khài lâi kóng ū nn̄g-luī. Chhin-chhiūⁿ chuí-ke chia̍h tiū-á thâng, tō͘-kún ē hō͘ thô͘ sang, chhâm ē thò͘ si, phang ē pàng-bi̍t, chiah ê hō-chò ū lī-ek ê thâng. Chháu-meh ē hāi só͘ chèng ê gō͘-kak, pe̍h-hiā ē chhia chhâ, chián-hî chia̍h chheh, báng-á ē tèng lâng, chiah ê hō- chò hāi thâng. Lūn sî-ji̍t ê tiong-kan kiám iā ū hāi thâng? Sè-jī lâi siūⁿ, m̄- nā chi̍t chéng; pâi-lia̍t tī ē-bīn.
-
Phoà-pīⁿ. Pīⁿ-thiàⁿ m̄-sī lán só͘ ài, chóng--sī lâng bē bián-tit ē pīⁿ. Chá-sî Bēng-he̍k sui-jiân béng, Khóng-bêng chhit pái pàng i khì, iû-goân koh lia̍h tio̍h. Khun-lûn koan khiok kian-kò͘, kiⁿ-kó͘ phah saⁿ-ē hit-sî, chiū hō͘ Te̍k- chheng chiàm khì. Nā-sī phoà-piⁿ chi̍t- ē kàu, sui-sī ū tì-sek ê lâng, eng-hiông ê chiòng, bô pō͘ thang kìm i bo̍h-tit lâi, kah i kín-kín khì; siūⁿ kàu pêng-siông ê peh-sìⁿ koh khah sī án-ni. Ū-ê thàu- ji̍t tó bîn-chhn̂g, chhun chi̍t-ê khuì neh-- leh neh--leh. Ū-ê ná-kú ná sán, thong nî hiⁿ-hiⁿ chhan. In sui-jiân ài tha̍k- chheh, tha̍k-chheh bē-ē, sui-jiân ài chò seng-lí, chò seng-lí bô hoat-tit. Khuì- la̍t tuì án-ni soe, chì-khì tuì án-ni bô. Kong-im khang koè, sím-mi̍h hō͘ i án- ni? Bô m̄-sī hō͘ pīⁿ thâng chhńg-khì.
-
Phah m̄-kìⁿ mi̍h, chhiau-chhoē. Thiⁿ-tē ū tiāⁿ-tio̍h ê uī, bān-mi̍h lóng ū i-ê chhù-sū, ke-lāi ê mi̍h iā tio̍h án-ni. Siat-sú mi̍h bô tiāⁿ-tio̍h uī, loān-loān cho̍h, chiū iàu-ēng ê sî, bô thang ēng. Kiám-chhái i-chiûⁿ, kiám-chhái keng- chheh, chhoē kuí-nā tiám-cheng, m̄-ā iáu-boē tio̍h. Ū-sî chi̍t-ê ba̍k-kiàⁿ kuì tī heng-chêng, thǹg lâi the̍h tī chhiú-ni̍h, chhut-khì chhit-thô. Kàu tò-lâi tú-hó iû-piān the̍h phoe lâi, chiū ài the̍h ba̍k- kiàⁿ lâi khoàⁿ phoe; bong bô, chiū chhiau seng-khu, sàu thô͘-kha, goā-kháu sì-kè chhoē, tú-tio̍h lâng chiū mn̄g, tuì hông-hun ê sî kàu 10 tiám-cheng, chhoē lóng bô tio̍h. Bó͘ kháu-chàu ū ti-tiâu, uī bô kian-kò͘, chi̍t-chiah ti soà cháu chhut khì, thong ke ê lâng lóng khì chhoē, kàu lia̍h tio̍h, í-keng le̍k-koè nn̄g tiám-cheng. Chit-ke 8 lâng, kiōng huì 16 tiám. Koh mi̍h-kiāⁿ hō͘ chha̍t thau-the̍h khì, tio̍h chhiau-chhoē ê sî- kan, he m̄-bián kóng. Lūn-kàu náu- chhoé ê la̍t soe-lám, liâm-piⁿ hē, liâm- piⁿ bē kìⁿ-tit, uī-tio̍h án-ni lâi chhoē mi̍h, hoè sî kài-chē.
-
Hòng-chhiòng su-io̍k. Chin- chhám! Su-io̍k teh hāi lâng. Su-io̍k sī ēng khoài-lo̍k hó-khoàⁿ lâi jia-khàm, hō͘ lâng bē kì-tit āu-lâi ê chai-hō. Só͘-í gōng-lâng siông-siông khì hoa-ke liú-hāng lâi chhit-thô, phah-sǹg in kap Tông Bêng-hông teh iû goa̍t-tiān bô koh-iūⁿ. Bô loā-kú, phoà-pīⁿ îⁿ-tîⁿ, chhám kàu bē kóng tit, bêng-chōng soà pìⁿ chhin-chhiūⁿ Thek-koái sian. Chia̍h io̍h chiū nā ū èng-hāu, iā tio̍h chin chē nî. Siàu-liân ché-tē ji̍p a-phiàn-koán, teh siūⁿ chia̍h tām-po̍h bô siong-kan. M̄-kú lō͘-boé tiâu a-phiàn, m̄-ài chia̍h bē soah-tit. Tuì án-ni mê soà-chiap ji̍t, tó bîn-chhn̂g thêng-hûn thò͘-bū, ū-sî nn̄g boé-lêng chhiúⁿ chu. Phah-sńg ji̍t-chí chin khó-sioh! iū-koh peh-sìⁿ put-bo̍k ài sio-thâi, pang-kok sit-hô khí kau-chiàn, cheng-chiàn kú-kú, sî-ji̍t tuì án-ni hiat-ka̍k, koh khah khó-sioh!
-
ài sio-kò. Koaⁿ-hú pún-sī uī-tio̍h tī-lí peh-sìⁿ chiah ū siat, peh-sìⁿ siū un- khut chiū khì hun-sò͘, che-sī chū-jiân ê lí. Chóng--sī ài sio-kò ê lâng, i khoàⁿ sio-kò chò chhit-thô; bô-liōng ê lâng, phah-sǹg kìⁿ koaⁿ sī ha̍p-lí, tuì án-ni gê- mn̂g ê àn-kiāⁿ têng-têng tha̍h-tha̍h. Sio-kò ê ji̍t kàu nn̄g-pêng tuì sìn, he̍k- sī chit tn̂g o͘ pe̍h oh hun-bêng, chiū ǹg- bāng tē-jī tn̂g, he̍k-sī kin-á-ji̍t iáu-boē phoàⁿ-koat, chiū bāng āu-ji̍t. Chóng--sī tāi-chì ū tông-tu̍t, siông-siông ū iân-kî, kiám-chhái 3 nî 5 nî àn iáu-boē kiat. Sè-jī séng-chhat in só͘ saⁿ-chiⁿ ê châi- sán, si̍t-chāi bē khah kuì-khì só͘ le̍k-koè ê ji̍t-chí. Sî nā khì, kiám ē koh lâi?
-
Chò kang bē-hiáu siat tú-hó. Biâu-lek ū lâng chhiàⁿ chi̍t-ê chú-chia̍h- ê, chi̍t-pái kah i the̍h 5 chiam chîⁿ tah tāu-iû kap bé chhang-thâu. Hit lâng tò-lâi, thâu-ke kah i tio̍h khì bé bah. Bé-liáu chiū chhe i koh khì bé tāu-koaⁿ. Koh ū lâng tī-chia beh Chheh-pâng hêng siàu, Tāi-jîn-biō siu chhù-soè, I- koán thó-io̍h. I bô sǹg hit-ê tiám-cheng kap lō͘-chām ê chhù-sū, chiah khì pān tāi-chì. Loān-loān chò, Chheh-pâng hêng-siàu, Tāi-jîn-biō siu chhù-soè, I- koán thó io̍h. Téng-bīn hit nn̄g lâng in lâi óng ê sî, kan-ta ēng 10 hun-cheng lâi sǹg, lí khoàⁿ liáu-sî loā-chē.
Á-sī ū lâng teh chú-tàu, it-bī kò͘ chú pn̄g, bē hiáu-tit thàn pn̄g iáu-bē se̍k ê sî, seng chhiat-chhài khì chú, jiân-āu pn̄g se̍k chhài iā se̍k. Kang bē séng, sī koh kín, chiū pāi-hoāi sî-ji̍t ê thâng hāi lán kiám ē tio̍h?
(āu-koàn beh koh ìn.)
漢羅（Ùi原文改寫）
敗壞時日ê蟲
1910.10 307卷 p.78-80
(高金聲牧師記--ê.)
蟲有真濟種，大概來講有2類。親像水雞食稻仔蟲，tō͘-kún 會hō͘ 土鬆，蠶會吐絲，蜂會放蜜，chiah ê 號做有利益ê 蟲。草蜢會害所種ê 五穀，白蟻會車柴，chián-hî食冊，蚊仔會釘人，chiah ê 號做害蟲。論時日 ê 中間kiám也有害蟲？細膩來想，m̄-nā 一種；排列 tī 下面。
1.破病。病痛m̄是咱所ài,總--是人bē 免tit 會病。早時孟擭雖然猛，孔明7 擺放伊去，猶原koh掠著。崑崙關卻堅固，更鼓扑3下hit時，就hō͘ Te̍k-chheng 佔去。若是破病一下到，隨是有智識 ê 人，英雄ê 將，無步thang 禁伊莫tit 來，kah 伊緊緊去；想到平常ê 百姓koh較是án-ni。有ê 透日倒眠床，chhun一下氣neh--leh neh--leh。有ê 那久那瘦，通年hiⁿ-hiⁿ 呻。 In 雖然ài 讀冊，讀冊bē會，雖然ài 做生理，做生理無法tit。氣力tuì an-ni 衰，志氣tuì án-ni 無。光陰空過，甚mihhō͘ 伊án-ni？無m̄是hō͘ 病thâng chhńg去。
2.扑m̄見物，chhiau-chhoē。天地有定著ê 位，萬物攏有伊ê 次序，家內ê 物也著án-ni。設使物無定著位，亂亂cho̍h ，就要用ê 時，無thang用。Kiám-chhái 衣裳，kiám-chhái 經冊，chhoē幾若點鐘，m̄-ā iáu-boē著。有時1 個目鏡kuì tī胸前，褪來提tī 手ni̍h,出去chhit-thô。到倒來tú好郵便提批來，就ài 提目鏡來看批；摸無，就chhiau身軀，掃塗腳，外口四界chhoē,tu著人就問，tuì黃昏ê 時到10 點鐘，chhoē攏無著。某口灶有豬寮，位無堅固，1隻豬續走出去，通家ê 人攏去chhoē,到掠著，已經歷過2點鐘。這家8 人，共費16 點。Koh 物件hō͘ 賊偷提去，著chhiau-chhoē ê 時間，he m̄免講。論到腦髓ê 力衰lám, liâm-piⁿ hē,liâm-piⁿ bē 記tit，為著án-ni 來chhoē物，廢時kài濟。
3.放chhiòng私欲。真慘﹗私欲teh害人。私欲是用快樂好看來遮蓋，hō͘人bē記tit 後--來 ê 災禍。所以憨人常常去花街柳巷來chhit-thô,扑算in kap唐明皇teh 遊月殿無各樣。無偌久，破病圓纏，慘到bē講tit，形狀續變親像Thek-koái 仙。食藥就若有應效，也著真濟年。少年子弟入鴉片館，teh 想食淡薄無相干。M̄-kú 路尾tiâu 鴉片，m̄ ài食bē 煞tit。Tuì án-ni 暝續接日，倒眠床騰雲吐霧，有時兩尾龍搶珠。扑算日子真可惜﹗又koh 百姓不睦愛相thâi,邦國失和起交戰，爭戰久久，時日tuì án-ni hiat-ka̍k,koh 較可惜﹗
4.愛相告。官府本是為著治理百姓才有設，百姓受冤屈就去紛訴，che是自然ê理。總--是相告ê 人，伊看相告做chhit-thô;無量ê 人，扑算見官是合理，tuì án-ni 衙門ê 案件重重疊疊。相告ê 日到兩爿對訊，或是這堂烏白難分明，就向望第2堂，或是今仔日iau-boē判決，就望後日。總--是代誌有唐突，常常有廷期，kiám-chhái 3 年 5 年案iau-boē結。細膩省察in 所相爭ê 財產，實在bē 較貴去所歷過ê 日子。時若去，kiám會koh來？
5.做工bē曉設tu好。苗栗有人倩1 個煮食--ê,1擺kah 伊提5 chiam錢tah豆油kap 買蔥頭。Hit 人倒來，頭家kah伊著去買肉。買了就差伊koh去買豆干。Koh有人tī-chia beh 冊房還數，大人廟收厝稅，醫館討藥。伊無算hit個點鐘kap 路站ê 次序，才去辦代誌。亂亂做，冊房還數，大人廟收厝稅，醫館討藥。頂面hit 2人in來往 ê 時，kan-ta 用10 分鐘來算，你看了時偌濟。
抑是有人teh 煮晝，一味顧煮飯，bē 曉tit 趁飯iau-boē熟ê時，先切菜去煮，然後飯熟菜也熟。工bē 省，是koh緊，就敗壞時日ê 蟲害咱kiám會著？
（後卷beh koh印。）