寒熱論

Koâⁿ-jia̍t Lūn

文獻資訊

項目	資料
作者	馬醫生 Má I-seng
卷期	台南府城教會報
卷期	第307卷
日期	1910/10
頁數	80

白話字（原文數位化）

Koâⁿ-jia̍t Lūn

1910.10 307 koàn p.80-82

(Má I-seng kì--ê.)

(Chiap chêng-tiuⁿ tē 72 bīn.)

Chiàu goá teh kóng chit-hō jia̍t-pēⁿ sī tuì báng kā chiah khí, nā bô báng tek-khak bē án-ne. Taⁿ tio̍h siūⁿ khoàⁿ ū sím-mi̍h hong-hoat thang lâi tî-hông i. Khiok ū kuí-nā ê hoat-tō͘; tiong-ng ē hun-piat nn̄g-khoán; thâu chi̍t-khoán chiū-sī tio̍h chó͘-tòng báng hō͘ i bē-tit kīn-oá lán ê seng-khu; koh chi̍t khoán tio̍h bia̍t-bô seⁿ báng ê só͘-chāi, hō͘ báng lóng bô. Nā beh chó͘-tòng báng m̄ hō͘ i kīn-oá seng-khu, siāng-hó ê hoat-tō͘ tio̍h kui-keng chhù uî thih-bāng-á-se; nā iōng chit ê hoat, sui-jiân chi̍t poàⁿ chiah báng ū-sî ē ji̍p lâi, iáu-kú khah toā-bīn m̄-sī hit-hō ū to̍k ê báng, nā ū hō͘ i kā-tio̍h iā bē khí koâⁿ-jia̍t.

Khó-sioh chit ê hoat-tō͘, tio̍h khai chin-chē chîⁿ, kiaⁿ-liáu lâng chò bē kàu. Chóng--sī nā uî chi̍t nn̄g keng ê pâng iā sī ū lō͘-ēng, koh m̄-bián khai siuⁿ chē- chîⁿ. Hó kai-chài chit hō to̍k-báng ji̍t- sî chin hán-tit chhut-lâi, lóng sī mê-sî chiah ū chhut-lâi, só͘-í lâng khah chá khì khùn, chá-chá khí-lâi chiū bián-tit hō͘ i kā-tio̍h. iáu ū chi̍t hāng khah iàu- kín chiū-sī nā bô uî kui-keng, bîn-chhn̂g eng-kai tio̍h koà tú-hó ê báng-tà chiah ē-sái-tit. Chiàu khoàⁿ Tâi-oân lâng ê báng-tà hán-tit ū tú hó--ê, só͘ ēng ê báng-tà ū chhuì, nā chi̍t-pêng khui hō͘ lâng ji̍p, chiū báng toè i ji̍p-khì, nā beh kā i koáⁿ-chhut sī chin oh-tit. Si̍t-chāi bô lâu hit khang khah hó. Chóng--sī m̄-nā tio̍h án-ne chiàu-kò͘ seng-khu, koh tio̍h ēng hoat-tō͘ báng khah chió.

Lán chai báng ē seⁿ nn̄g, nn̄g chiū pìⁿ chò chhu, chhu chiū pìⁿ chò háng; nā- sī ū chuí ê só͘-chāi á-sī tâm-sip ê tē chiah ē án-ne. Nā bô chuí á-sī bô tâm- sip ê tē chiū lóng bô báng. Seⁿ nn̄g liáu tio̍h koè 3, 4 ji̍t kú chiah ē chiâⁿ chò báng. Koh chi̍t-hāng, chiū-sī báng seⁿ liáu hán-tit poe khì hn̄g ê só͘-chāi, siāng hn̄g ē poe khì khah bô chi̍t-pah pō͘.

Tī Tâi-oân lâng ê chhù hit ê chuí-kng siông-siông bô khàm-koà, tī-hia suî-piān piàⁿ pùn-sò, á-sī phoah chuí tī thô͘-kha chhiâng-chāi tâm, tuì án-ne chīn gâu seⁿ báng. Chóng--sī che sī tuì lâng m̄ chai-iáⁿ. Lâng lāi-bīn ê tiâⁿ, goā-bīn ê khàng-tē nā khah chheng-khì siông siông chheng-kiat báng tek-khak ē khah chió. Tuì pa̍t-uī poe-lâi khiok sī sió- khoá; báng khah chē sī tuì ka-tī ê só͘- chāi hoat--ê, m̄-sī tuì goā-kháu lâi. án-ne lâng nā khah sè-jī chim-chiok ún- tàng khah bē jiám-tio̍h jia̍t-pēⁿ.

Koh chi̍t hāng tio̍h kóng. Sui-jiân ēng hiah ê hoat-tō͘ lâi tî-hông, iáu-kú ū-sî ē jiám-tio̍h koâⁿ-jia̍t, hit-sî beh chia̍h sím-mi̍h io̍h, chí-ū chi̍t-hāng io̍h ū kong-hāu chiū-sī kin-á-hún. Ū koâⁿ- jia̍t-pēⁿ ê lâng nā chia̍h kin-á-hún, koh bô kuí-tiám cheng kú nā giām i ê hoeh, chiū lóng bô khoàⁿ tio̍h hiah ê to̍k-chu. Khó-kiàn kin-á-hún put-chí ē èng-hāu; m̄-nā án-ne, nā ta̍k-ji̍t lâi chia̍h, sui-jiân hō͘ to̍k-báng kā-tio̍h, iáu-kú hit hō to̍k-chu tī hoeh-lûn-lāi bē hoat-seⁿ, chiah ē m̄-bián tú-tio̍h khí koâⁿ-jia̍t; iā ū lâng bat ta̍uh-ta̍uh án-ne chia̍h, thàu-nî lóng bô thêng, muí ji̍t mè chia̍h 7, 8 lî tāng, kàu-boé lóng bô khí jia̍t-pēⁿ.

Chia̍h kin-á-hún ê hoat-tō͘ ē 3 hāng iàu-kín tio̍h chai :-

(1) Lâng khí-jia̍t ê sî-chūn khah-hó tio̍h chia̍h kin-á-hún-chuí. In-uī kin-á- hún á-sī oân khah bô kong-hāu; chit ê lí-khì sī chin khoài-bêng. Nā beh phàu kin-á-hún kan-ta ēng chuí sī phû tī chuí- bīn, kā i lā iā bē chiâu soàⁿ, tio̍h chham sng-chuí chiah ē lóng soàⁿ-khì. Taⁿ lán lâng ê uī-lāi ū sng-chiap, kin-á-hún nā kàu tī uī-lāi hit ê sng-chiap ē hō͘ i soàⁿ, io̍h-khì chiah ē kiâⁿ ji̍p tī seng-khu. Chóng-sī khí jia̍t ê sî-chūn uī khah bô chhut sng-chiap, ū-sî ia̍h lóng bô; só͘-í kin-á-hún chia̍h-liáu lóng bē soàⁿ, chia̍h lo̍h-khì chiū án-ne pàng chhut--lâi sī kan-ta phah-sńg nā-tiāⁿ. Só͘-í khí-jia̍t ê sî-chūn khah hó tio̍h chia̍h í-keng phàu soàⁿ ê kin-á-hún-chuí.

(2) Lâng nā pì-kiat kin-á-hún sui- jiân phàu tú-hó lâi chia̍h iā khah bô kong-hāu. Chin-chē lâng bat lâi hō͘ goá khoàⁿ, tāi-seng khí jia̍t-pēⁿ ū hō͘ kuí-nā ê i-seng khoàⁿ, sui-jiân io̍h iā chhòng tú-hó, chóng--sī bē-kì-tit ū pì-kiat á-bô, tuì án-ne jia̍t chiū lóng bô thè. Nā ēng sià-iâm hō͘ i chia̍h liâm-piⁿ thè jia̍t; só͘-í iàu-kín tio̍h ē-kì-tit, lâng tāi- piān bô ta̍k-ji̍t hā, ū-sî hā bô kàu-gia̍h, eng-kai tio̍h chia̍h kin-á-hún-chuí kap sià-iâm.

(3) Lâng nā ta̍uh-ta̍uh thò͘ chia̍h kin-á-hún sī bô lō͘-ēng. Chit ê chhián- hiān ê lí-khì ta̍k lâng khoài-khoài chai, chóng-sī siông-siông thiaⁿ-kìⁿ lâng kóng, Bó͘ lâng ū jia̍t chia̍h kin-á-hún lóng bô hāu-giām. Siông-sè kāi mn̄g chiah chai hit ê lâng ta̍uh-ta̍uh thò͘, i só͘ chia̍h ê kin-á-hún lóng bô tiâu-pak, chū-jiân bô kong-hāu. Pēⁿ-lâng nā án-ne tio̍h chhiáⁿ i-seng lâi khoàⁿ; i-seng tio̍h ēng chuh- siā ê hoat-tō͘, hō͘ kin-á-hún ji̍p seng-khu chiah ē thè jia̍t.

漢羅（Ùi原文改寫）

寒熱論

1910.10 307卷 p.80-82

(馬醫生記--ê.)

(接前張第72面。)

照我teh 講這號熱病是tuì 蚊咬才起，若無蚊的確bē án-ne。今著想看有甚mih方法thang來持防伊。卻有幾若個法度；中央會分別2款；頭一款就是著阻擋蚊hō͘ 伊bē-tit近倚咱 ê 身軀；koh一款著滅無生蚊ê 所在，hō͘ 蚊攏無。若beh 阻擋蚊m̄ hō͘伊近倚身軀，尚好ê 法度著歸間厝圍鐵網仔紗；若用這個法，雖然1半隻蚊有時會入來，iáu-kú 較大面m̄是hit號有毒ê 蚊，若有hō͘ 伊咬著也bē 起寒熱。

可惜這個法度，著開真濟錢，驚了人做bē到。總--是若圍一二間 ê 房也是有路用，koh m̄免開傷濟錢。好佳哉這號毒蚊日時真罕tit出來，攏是暝時才有出來，所以人較早去睏，早早起來就免tit hō͘ 伊咬著。Iau有一二項較要緊就是若無圍歸間，眠床應該著掛tu 好ê 蚊罩才會使tit。照看台灣人ê蚊罩罕tit有tu 好--ê,所用ê蚊罩有嘴，若一爿開hō͘人入，就蚊toè 伊入去，若beh kā 伊趕出是真oh tit。實在無留hit 空較好。總--是m̄-nā 著án-ne 照顧身軀，koh著用法度蚊較少。

咱知蚊蚊會生卵，卵就變做chhu，chhu就變做háng;若是有水ê 所在抑是tâm濕 ê 地才會án-ne。若無水抑是無tâm濕ê 地就攏無蚊。生卵了著過 3、4 日久才會成做蚊。Koh 一項，就是蚊生了罕tit飛去遠ê 所在，上遠會飛去較無100步。

Tī 台灣人ê 厝hit個水缸常常無khàm蓋，tī-hia 隨便拚糞垃，抑是潑水tī 塗腳常在tâm,tuì án-ne 盡gâu生蚊。總--是che是tuì 人m̄知影。人內面ê 庭，外面 ê 空地若較清氣常常清潔蚊的確會較少。Tuì別位飛來卻是小可；蚊較濟是tuì 家己ê 所在發--ê,m̄是tuì 外口來。án-ne 人若較細膩斟酌穩當較 bē 染著熱病。

Koh 一項著講。雖然用hiah ê 法度來持防，iáu-kú有時會染著寒熱，hit時beh食甚mih藥，只有一項藥有功效就是kin仔粉。有寒熱病ê 人若食kin仔粉，koh無幾點鐘久若驗伊ê 血，就攏無看著hiah ê 毒珠。可見kin仔粉不只會應效；m̄-nā án-ne，若逐日來食，雖然hō͘ 毒蚊咬著，iáu-kú hit 號毒珠 tī 血lûn來bē 發生，才會m̄免tu 著起寒熱；也有人bat ta̍uh-ta̍uh án-ne食，透年攏無停，每日有食 7、8 lî 重，到尾攏無起熱病。

食kin仔粉ê 法度會 3 項要緊著知 :-

（1）人起熱ê 時陣較好著食kin仔粉水。因為kin仔粉抑是丸較無功效；這個理氣是真快明。若beh泡kin仔粉kan-ta 用水是浮tī 水面，kā伊撈也bē齊散，著chham酸水才會攏散去。今咱人ê 胃內有酸汁，kin仔粉若到tī 胃內hit個酸汁會hō͘ 伊散，藥氣才會行入tī 身軀。總--是起熱ê 時陣胃較無出酸汁，有時亦攏無；所以kin仔粉食了攏bē 散，食落去就án-ne 放出--來是kan-ta 扑算nā-tiāⁿ。所以起熱 ê 時陣較好著食已經泡散 ê kin仔粉水。

（2）人若秘結kin仔粉雖然泡tu 好來食也較無功效。真濟人bat來hō͘ 我看，代先起熱病有hō͘ 幾若ê 醫生看，雖然藥也創tu 好，總--是bē記tit有秘結抑無，tuì án-ne 熱就攏無退。若用瀉鹽hō͘ 伊食liâm-piⁿ 退熱；所以要緊著會記tit，人大便無逐日下，有時下無夠額，應該著食kin仔粉水kap瀉鹽。

（3）人若ta̍uh-ta̍uh 吐食kin仔粉是無路用。這個淺顯ê 理氣逐人快快知，總--是常常聽見人講，某人有熱食kin仔粉攏無效驗。詳細kā伊問才知 hit個人ta̍uh-ta̍uh 吐，伊所食 ê kin仔粉攏無tiâu腹，自然無功效。病人若án-ne 就倩醫生來看；醫生著用注射 ê 法度，hō͘ kin仔粉入身軀才會退熱。