寒熱論
Koâⁿ-jia̍t Lūn
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 馬醫生 Má I-seng |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第306卷 |
| 日期 | 1910/9 |
| 頁數 | 72 |
白話字（原文數位化）
Koâⁿ-jia̍t Lūn
1910.09 306 koàn p.72-73
(Má I-seng kì--ê.)
(Chiap chêng-tiuⁿ tē 66 bīn.)
Chit-hō tāi-chì tio̍h khah siông-sè kóng. Lâng ê hoeh ū hoeh-chu iā ū hoeh-lûn. Hoeh-lûn iā ū nn̄g khoán, chiū-sī pe̍h-hoeh-lûn kap âng-hoeh-lûn. Nā khoàⁿ tú-tio̍h koâⁿ-jia̍t ê lâng ê hoeh, tio̍h ēng hián-bî-kiàⁿ lâi khoàⁿ, chiah ē khoàⁿ-tio̍h âng-hoeh-lûn ū-ê kap pêng- siông ê âng-hoeh-lûn tām-po̍h cheng- chha, chiū-sī tī hit tiong-kan ū chi̍t-lia̍p chi̍t-lia̍p îⁿ-îⁿ, khoàⁿ-liáu chin gâu tín- tāng ê khoán, chiah ê chiū-sī koâⁿ-jia̍t ê to̍k-chu. Chiah ê to̍k-chu chiām-chiām hoat khah toā kàu lóng bô khoàⁿ-kìⁿ âng-hoeh-lûn, kan-ta khoàⁿ-kìⁿ to̍k-chu nā-tiāⁿ. M̄-nā án-ne koh pìⁿ chīn-toā ê sî-chūn lāi-bīn ê pun chò chē-chē sè- lia̍p, ū-sî 7, 8 ê, ū-sî 20 goā ê. Kàu chiah toā bô loā-kú, sì-uî ê mo͘h8 hut- jiân-kan phoà-khì, chiah ê siāng-sè ê chu sì-kè kiâⁿ tī hoeh-chuí ê tiong-kan. Hiah ê tē-it sè-lia̍p ê chu kiâⁿ tī hoeh- chuí ê lāi-bīn bô loā-kú ē koh ji̍p tī pa̍t lia̍p âng-hoeh-lûn, chiàu-goân koh pìⁿ toā lia̍p.
Taⁿ thang chai-iáⁿ chit-ê pēⁿ àn-choáⁿ ū tiāⁿ-tio̍h ê sî-chūn teh hoat koâⁿ-jia̍t, kiám-chhái 2 ji̍t chi̍t pō͘, á-sī 3 ji̍t chi̍t pō͘. Chiah ê to̍k-chu sui-jiân put-chí to̍k, iáu-kú sī toà tī âng-hoeh-lûn ê lāi- bīn, koh ū mo͘h8 kā i pau-teh, só͘-í i ê to̍k bē-tit-thang hāi--tio̍h seng-khu, mo͘h8 nā phoà chiū to̍k lóng ji̍p hoeh chiah ē hāi--tio̍h seng-khu. M̄-nā án-ne chiah ê to̍k-chu lóng ū tiāⁿ-tio̍h ê sî-kî, ū-ê tio̍h 2 ji̍t, ū-ê tio̍h 3 ji̍t, chiah ē pìⁿ toā piak-khui, ta̍k lia̍p to̍k-chu lóng sī tâng chi̍t sî phoà-khui. In-uī án-ne chin chē to̍k hut-jiân-kan ji̍p seng-khu hō͘ lâng koâⁿ á-sī jia̍t. Ke̍k-sè ê to̍k-chu koh-chài ji̍p tī âng-hoeh-lûn, to̍k bô liâm-piⁿ koh-chài ji̍p hoeh, tio̍h thèng-hāu mo͘h8 koh chi̍t-pái phoà chiah ē hāi tio̍h seng-khu. Tuì án-ne thang khoài- khoài chai chi̍t ê pēⁿ àn-choáⁿ ē nn̄g-ji̍t chi̍t-pō͘, saⁿ-ji̍t chi̍t-pō͘.
Khah koân ê i-seng, sui-jiân bô chhin- sin khoàⁿ pēⁿ-lâng, iáu-kú nā ēng hián bî-kiàⁿ giām i ê hoeh ē chai i ê jia̍t sī sím-mi̍h khoán, iā ē chai sím-mi̍h ji̍t oá sím-mi̍h sî ē khí. Koâⁿ-jia̍t ū saⁿ-khoán. Ū 2 ji̍t 2 pō͘, ū 3 ji̍t 1 pō͘, iā ū bô-sî bô- chūn teh khí. Lō͘-boé hit khoán bô-tiāⁿ bô-tio̍h sī khah guî-hiám. Goán kiò-chò Ok-sèng ê koâⁿ-jia̍t (Malaria).
Lūn chit khoán Ok-sèng ê koâⁿ-jia̍t i- ê to̍k-chu khiok kap pa̍t-mi̍h to̍k-chu bô sím-mi̍h cheng-chha. iáu-kú ū nn̄g- hāng cheng-chha: chi̍t-hāng chiū-sī i-ê to̍k-chu pìⁿ toā bô tâng chi̍t sî phoà, só͘-í to̍k bô chò chi̍t-ē ji̍p hoeh, chiah bē chhin-chhiūⁿ 2 ji̍t 1 pō͘, 3 ji̍t 1 pō͘ hit-khoán hut-jiân khí: iáu chi̍t hāng koh khah iàu-kín chiū-sī to̍k-chu pìⁿ toā ê sî-chūn hoeh-lûn chiâⁿ-chò ē liâm ê khoán. Liâm tī hoeh-kńg ê piah, khiok toā tiâu hoeh-kńg liâm bē tiâu, in-uī hoeh khah kín lâu; m̄-kú nā liâm tī bî- si-kńg, to̍k-chu nā chin-chē lia̍p ē that- tio̍h hoeh. Koh ū iàu-kín kap bô iàu- kín ê hun-piat, phì-jū to̍k-chu nā that tī náu-chhoé ê bî-si-hoeh-kńg, chiū hō͘ hoeh bē tit-thang iúⁿ-chhī náu, ún-tàng ē sí. Chit khoán mo͘h8 nā phoà tē-it sè ê to̍k-chu ji̍p hoeh, chiàu-goân bô liâm, āu--lâi chiah ē koh kìⁿ-tio̍h tī pêng-siông ê hoeh-kńg.
Chêng só͘ kóng ê to̍k-chu bē-ē hun- piat kang--ê á-sī bó--ê, sī kan-ta chi̍t khoán nā-tiāⁿ. Sui-jiân lâng khí jia̍t chóng--sī i ê sin-thé nā kàu-gia̍h ióng, bô loā-kú ē khah-iâⁿ to̍k-chu, chiū to̍k- chu lóng sí, lâng tek-khak bô koh-chài jia̍t. Koh chi̍t hāng, báng nā chia̍h chi̍t hō to̍k-chu tī pak-tó͘-lāi ē sí bô koh koè pa̍t-lâng. Chóng--sī siông-sè giām pēⁿ- lâng ê hoeh, thang chai pa̍t khoán ê to̍k- chu kap téng-bīn só͘ kóng ê lio̍h-á koh- iūⁿ. án-ne thang chai báng kā-tio̍h pēⁿ-lâng m̄-bián keng-koè cha̍p goē ji̍t chiū ē hō͘ i khí koâⁿ-jia̍t ê chèng-thâu. Só͘-í thang chai nā hō͘ báng kā-tio̍h ê lâng khí phoà-pēⁿ sī bô loā-chē, in-uī to̍k- chu tio̍h tú-á pìⁿ-toā tī báng ê chhuì chiah ē hō͘ lâng jiám-tio̍h.
(āu-koàn beh koh chiap.)
漢羅（Ùi原文改寫）
寒熱論
1910.09 306卷 p.72-73
(馬醫生記--ê.)
(接前張第66面。)
這號代誌就較詳細講。人ê 血有血珠也有血lûn。血lûn也有2款，就是白血lûn kap 紅血lûn。若看tu 著寒熱 ê 人ê 血，著用顯微鏡來看，才會看著紅血lûn有--ê kap 平常 ê 紅血lûn淡薄增差，就是tī hit 中間有1 粒1 粒圓圓，看了真gâu 振動ê 款，chiah ê 就是寒熱ê 毒珠。Chiah ê 毒珠漸漸發較大到攏無看見紅血lûn,kan-ta 看見毒珠nā-tiāⁿ。M̄-nā án-ne koh 變盡大 ê時陣內面會分做濟濟細粒，有時7、8 個，有時 20 外個。到chiah大無偌久，四圍ê 膜忽然間破去，chiah ê 上細 ê 珠四界行tī 血水ê 中間。Hiah ê 第一細粒ê 珠行tī 血水ê 內面無偌久會koh 入tī 別粒紅血lûn,照原koh 變大粒。
今thang 知影這個病àn-choáⁿ有定著ê 時陣teh 發寒熱，kiám-chhái 2 日1 步，抑是3 日1步。Chiah ê 毒珠雖然不止毒，iáu-kú 是toà tī 紅血lûne 內面， koh有膜kā 伊包teh，所以伊 ê毒 bē-tit-thang 害--著身軀，膜若破就毒攏入血才會害--著身軀。M̄-nā án-ne chiah ê 毒珠攏有定著ê 時期，有ê 著2 日，有ê 著3 日，才會變大爆開，逐粒毒珠攏是同一時破開。因為án-ne 真濟毒忽然間入身軀hō͘人寒抑是熱。極細ê 毒珠koh再入tī 紅血lûn,毒無liâm-piⁿ koh再入血，著聽候膜 koh 1 擺破才會害著身軀。Tuì án-ne thang 快快知一個病àn-choáⁿ 會2日1 步，3日1 步。
較懸ê 醫生，雖然無親身看病人，iáu-kú 若用顯微鏡驗伊ê 血會知伊 ê 熱是甚mih款，也會知甚mih日倚甚mih時會起。寒熱有3款。有2 日 2 步，有3 日 1 步，也有無時無陣teh起。路尾hit款無定無著是較危險。阮叫做惡性ê 寒熱（Malaria）。
論這款惡性ê 寒熱伊ê 毒珠卻kap 別物毒珠無甚mih增差。iáu-kú 有2項增差：1 項就是伊ê毒珠變大無同一時破，所以毒無做一下入血，才bē親像2 日1 步，3 日1 步hit款忽然起: iau1項koh 較要緊就是毒珠變大ê 時陣血lûn成做會黏ê款。黏tī 血管ê 壁，卻大條血管黏bē tiâu,因為血較緊流；m̄-kú 若黏tī 微絲管，毒珠若真濟粒會塞著血。Koh有要緊kap無要緊 ê 分別，譬喻毒珠若塞tī 腦髓ê 微絲血管，就hō͘血bē tit-thang 養飼腦，穩當會死。這款膜若破第一細ê 毒珠入血，照原無黏，後--來才會koh 見著tī 平常ê 血管。
前所講ê 毒珠bē會分別公--ê 抑是母--ê,是kan-ta 一款nā-tiāⁿ。雖然人起熱總--是伊ê 身體若夠額勇，無偌久會較贏毒珠，就毒珠攏死，人的確無koh再熱。Koh 1 項，蚊若食1 號毒珠tī 腹肚內會死無koh 過別人。總--是詳細驗病人ê 血，thang知別款ê 毒珠kap 頂面所講ê 略仔各樣。án-ne thang知蚊咬著病人m̄免經過十外日就會hō͘ 伊起寒熱ê 症頭。所以thang知若hō͘ 蚊咬著ê 人起破病是無偌濟，因為毒珠著tu 仔變大 tī 蚊ê 嘴才會hō͘ 人染著。
（後卷beh koh接。）