台灣鐵路
Tâi-oân Thih-lō͘
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 無lo̍h名 |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第240張 |
| 日期 | 1905/3 |
| 頁數 | 31 |
白話字（原文數位化）
Tâi-oân ê Thih-lō͘
1905.03 240 koàn p.31-32
Chhâ-khó Tâi-oân ê Hoé-chhia-lō͘, chiū-sī tuì Chheng-kok chi̍t ê Bú-tâi sèⁿ Lâu, miâ Bêng-thoân siat khí-thâu. I tī Kong-sū 11 nî (chiū-sī Chú-āu 1885) tò-jīm chò Tâi-oân ê Bú-tâi; kàu Kong-Sū 13 nî (1887) chiū khí-kang chō Hoé- chhia-lō͘. Tuì hit-tia̍p chiām-chiām chìn- pō͘, kàu Kong-sū 17 nî (1891) Hoè- chhia chiū í-keng kàu tek-chhàm siâⁿ (chiū-sī Sin-tek).
Khó-sioh siāng hit nî Lâu Bêng- thoân lī-jīm tò-khì Chheng-kok, Hoé- chhia-lō͘ iā tuì hit-tia̍p thêng-chí. Só͘-í Chheng-kok sî ê Hoé-chhia-lō͘ put-kò sī tuì Ke-lâng khí, keng-koè Tâi-pak lo̍h- lâm ti̍t-thàu Tek-chhàm; iā lí-thêng put-kò 63 Eng lí nā-tiāⁿ.
Ki̍p-chì Kong-sū 20 nî(1894) Tiong- Ji̍t put-hô, kàu Kong-sū 21 nî(=1895 =Bêng-tī 28) Chheng-kok chiū jīn-su, chāi hit-sî Tâi-oân kap Hoé-chhia-lō͘ iā soà kui tī Ji̍t-pún ê pán-tô͘. Tuì hit- tia̍p khí Ji̍t-pún tè-kok koh khah keng- êng, chiap-sio̍k ti̍t-ti̍t chéng-tùn.
Chóng-sī in khoàⁿ Lâu Bêng-thoân só͘ chō ê thih-lō͘, boē chīn-tn̂g chīn-hó. Só͘-í lóng têng-thâu koh ké-oāⁿ, chiong oan-khiau chhiâu hō͘ i pêⁿ, kàu chit-tia̍p chha-put-to bô chi̍t-tah sī Lâu Bêng- thoân só͘ chō ê thih-lō͘. iū-koh tuì Tek-chhàm ti̍t-chiap lo̍h lâm, kàu kū-nî 5 goe̍h-kan í-keng khai thong kàu tī Pek-kong-kheⁿ (chiū-sī Thó͘-tī-kong kheⁿ-kháu).
In iā khoàⁿ Hoé-chhia tuì Tâi-pak thàu Ke-lâng-káng chò bô kàu-gia̍h, chiū tuì Tâi-pak koh chō chi̍t tiâu thàu Hō͘-boé-káng (chiū-sī Tām-chuí). Chit tiâu sī tī Bêng-tī 34 nî (1901) oân- kang. Lí-sò͘ sī 13 Eng lí khah ke.
M̄-nā án-ni, in iā phah-sǹg nā kan- ta tuì Tek-chhàm ti̍t-ti̍t chō lo̍h lâm sī bô kàu-gia̍h; khah bô hiah kín, iā lâm pêng khah bô lī-piān. Só͘-í in chiū tuì lâm-lō͘ Táⁿ-káu khí ti̍t-ti̍t chō chiūⁿ pak. Chāi Bêng-tī 33 nî (1900) 11 goe̍h-boé, Tuì Táⁿ-káu kàu Tâi-lâm chiū oân-kang khai-thong. iā tuì hit-tiap2 koh ti̍t-ti̍t chìn-pō͘, kàu kin-nî (chiū-sī Bêng-tī 38 chiū-sī 1905) chiaⁿ goe̍h-kan chiū í- keng koh khai-thong kàu Jī-pat-chuí.
Nā chiàu téng-bīn khai-thong ê lí- thêng lâi sǹg, hiān-sî pak-lō͘ tuì Ke- lâng lo̍h lâm kàu Pek-kong-kheⁿ, lóng-kiōng ū 100 Eng lí poàⁿ. Lâm-lō͘ tuì Táⁿ-káu chiūⁿ pak kàu Jī-pat-chuí, lóng-chóng ū 97 Eng lí poàⁿ. iā lēng-goā tuì Tâi-pak chiūⁿ sai-pak kàu Tām-chuí ū 13 eng lí poàⁿ. Saⁿ-uī chóng ha̍p-kiōng ū 211 Eng lí khah ke. án-ni tuì Chóng- tok-hú Thih-tō-pō͘ só͘ gí-tiāⁿ choân-Tâi ê thih-tō 260 Eng lí, khàu-tû 211 eng lí khí--lâi, siōng-chhun put-kò sī tiong-pō͘ tuì Jī-pat-chuí chiūⁿ pak kàu Pek-kong- kheⁿ 49 Eng lí nā-tiāⁿ.
Sui-jiân sī chhun-tiong-pō͘ 49 Eng lí boē khai-thong, m̄-kú hiān-sî kang-sū ji̍t-ji̍t teh koáⁿ, ta̍k jit ū chin chē lâng teh chō. Hiān-chāi tuì Jī-pat-chuí kàu Hô͘-lô͘-tun ê lō͘ lóng chō hó, put-kò ū só͘-chāi boē an thih-tō nā-tiāⁿ. Chiàu Thih-tō-pō͘ só͘ koat-tēng, tuì Jī-pat-chuí í-pak kàu Chiang-hoà 20 Eng lí, tī pún- nî 2 goe̍h-boé ē oân-kang, tī 3 goe̍h-poàⁿ beh ūn-choán soà khai-thong. iū tuì Chiang-hoà koh chuīⁿ pak kàu Hô͘-lô͘-tun 20 Eng lí, tī 3 goe̍h-boé beh oân- kang,chha-put-to 4 goe̍h-poàⁿ iā beh ūn-choán soà khai-thong. Nā chiong téng-bīn só͘ kóng-ê boē sêng-soàⁿ 49 Eng lí khàu-tû só͘ beh khai-thong ê 40 Eng lí khí--lâi, só͘ chhun put-kò Hô͘-lô͘- tun chiūⁿ pak kàu Pek-kong-kheⁿ 9 Eng lí nā-tiāⁿ.
Lūn-kàu tuì Hô͘-lô͘-tun kàu Pek- kong-kheⁿ chit 9 lí ê tiong-kan, tio̍h pōng kuí-nā uī ê soaⁿ-khang, ia̍h tio̍h chō Tāi-kah-khe kap Tāi-an-khe nn̄g-uī ê toā-kiô, ài beh oân-chiâⁿ chit chām ê kang-sū, chì chió tio̍h koh 3 nî. Só͘-í hiān-sî Thih-tō-pō͘ ū siat-hoat koh ke- chō chi̍t-tiâu ê kheng-piān thih-lō͘, kap kū-té hit-tiâu, kiōng nn̄g-tiâu; ǹg-bāng tuì án-ni thang chu-chō͘ lâm-pak Hoé-chhia liân-lo̍k ê lō͘-ēng.
Téng-bīn hiah ê kang-tiâⁿ nā sêng- kong ê ji̍t, tuì Tâi-pak kàu Tâi-lâm sui- sī 200 Eng-lí, sǹg Tâi-oân phò͘ 46 phò͘ nā beh pō͘ kiâⁿ tio̍h 9 ji̍t kú chiàⁿ ē kàu, iáu-kú tuì Hoé-chhia nā-sái chi̍t ji̍t khah-chiok chiū kàu uī. Choân-Tâi ê Hoé-chhia-lō͘ nā chō bêng-pe̍k chiàⁿ ū 63 ê Tâi-oân phò͘, chiū-sī oá 260 Eng lí. Tuì án-ni lâi khoàⁿ m̄-nā thang kóng Tâi-oân ê Hoé-chhia-lō͘ ū toā chìn- pō͘, liân lâng kap bu̍t-phín teh óng-lâi iā sī toā chìn-pō͘. Hoé-chhia ê lī-ek tī lâng kiám sī sió-khoá mah?
[Chiàu téng-bīn só͘ kóng ê”Eng lí,”muí chi̍t-lí ta̍t Tâi-oân lí ū nn̄g lí sì, ta̍t Chheng-kok ê koaⁿ lí ū saⁿ lí khah- ke. Chóng-sī chāi Tâi-oân ū kuí-nā só͘- chāi, muí”Eng lí”chiàⁿ ta̍t ū Tâi-oân- lí nn̄g lí nā-tiāⁿ.]
漢羅（Ùi原文改寫）
台灣ê鐵路
1905.03 240卷 p.31-32
查考台灣ê火車路，就是tuì清國一個撫臺姓劉，名銘傳設起頭。伊tī光緒11年 (就是主後1885)到任做台灣ê撫臺；到光緒13年 (1887) 就起工造火車路。Tuì hit tia̍p漸漸進步，到光緒17年 (1891) 火車就已經到竹塹城(就是新竹)。
可惜像hit年劉銘傳離任倒去清國，火車路也tuì hit tia̍p 停止。所以清國時ê火車路不過是tuì基隆起，經過臺北落南直透竹塹；也里程不過63英里nā-tiāⁿ。
及至光緒20年(1894) 中日不和，到光緒21年(=1895=明治28)清國就認輸，在hit時台灣kap火車路也煞歸日本ê版圖。Tuì hit-tia̍p起日本帝國koh 較經營，接續直直整頓。
總是in看劉銘傳所造ê鐵路，boē盡長盡好。所以重頭koh改換，將彎曲chhiâu hō͘伊平，到這tia̍p差不多無一tah是劉銘傳所造chō ê 鐵路。又koh tuì竹塹直接落南，到舊年5 月間已經開通到 tī百公坑 (就是土地公坑口)。
In也看火車tuì臺北透基隆港做無到額，就tuì臺北koh造一條透滬尾港 (就是淡水)。這條是tī明治34 年 (1901) 完工。里數是 13 英里較加。
M̄-nā án-ni，in也打算若kan-ta tuì竹塹直直造落南是無到額；較無hiah 緊，也南爿較無利便。所以in就tuì南路打狗起直直造上北。在明治 33 年 (1900) 11 月尾。Tuì打狗到台南就完工開通。也tuì hit tiap2 koh 直直進步，到今年 (就是明治38 就是 1905)正月間就已經koh開通到二八水１。
若照頂面開通ê里程來算，現時北路tuì基隆落南到百公坑，攏共有100英里半。南路tuì打狗上北到二八水，攏共有 97 英里半。也另外tuì臺北上西北到淡水有13 英里半。三位總合共有211 英里較加。án-ni tuì 總督府鐵道部所擬定全台 ê鐵道260英里，扣除211 英里起--來，尚chhun不過是中部tuì二八水上北到百公坑 49 英里nā-tiāⁿ。
雖然是chhun中部49英里boē開通，m̄-kú 現時工事日日teh趕，逐日有真濟人teh造。現在tuì二八水到葫蘆敦ê路攏總造好，不過有所在boē安鐵路nā-tiāⁿ。照鐵道部所決定，tuì二八水以北到彰化20英里，tī 本年2 月尾會完工，tī 3月半beh運轉續開通。又tuì彰化koh上北到葫蘆敦20英里，tī 3 月尾beh完工，差不多4 月半也beh運轉續開通。若將頂面所講的boē成線 49英里扣除所beh開通ê 40英里起--來，所chhun不過葫蘆敦上北到百公坑9 英里nā-tiāⁿ。
論到tuì葫蘆敦到百公坑這9裏ê 中間，著pōng 幾若位ê山空，亦著造大甲溪kap大安溪兩位ê大橋，ài beh 完成這站ê工事，至少著3年。所以現時鐵道部有設法koh加造一條ê輕便鐵路，kap舊底hit條，共兩條；仰望tuì án-ni thang 資助南北火車聯絡ê路用。
頂面hiah 工程若成功ê日，tuì 臺北到台南雖是 200 英里，算台灣舖46舖若beh步行著9日久正會到，iáu-kú tuì 火車若駛一日較足就到位。全台ê火車路若造明白正有63 ê 台灣舖，就是倚260 英里。Tuì án ni來看m̄ nā thang講台灣ê火車路有大進步，連人kap物品teh往來也是大進步。火車ê利益tī人kiám 是小可mah?
[照頂面所講ê”英里”每一裏值台灣裏有二里四，值清國ê官裏有三里較加。總是在台灣有幾若所在，每”英里”正值有台灣里二里nā-tiāⁿ。]