Tang-iûⁿ Kì-lio̍k

文獻資訊

項目 資料
作者 吳道源 Gô͘ Tō-goân
卷期 台南府城教會報
卷期 第221張
日期 1903/8
頁數 62

白話字(原文數位化)

Tang-îⁿ Kì-lio̍k

1903.08 221 koàn p.62-64

(Gô͘ Tō-goân kì-ê.)

Tē 13 hō ū lo̍h-hō͘, só͘-í goá kap chi̍t- ê pêng-iú chē hoé-chhia khì Sîn-hō͘ [Kobe] thàm pêng-iú. Chhiu-san Siān- it sian-siⁿ kap i-ê ke-āu, iā lóng tī-hia. Tī 14 ē-po͘ koh tò-tńg lâi Tāi-pán.

Tē 15 hō khì Kài-chhī khoàⁿ Chuí- cho̍k-koán, chuí-tiong só͘ ū ê hî-pih ū- lân bô-lân ê lóng ū. Koh ji̍p Phiok-lám-hoē Ki-khì-koán, lāi-bīn ta̍k téng hō chè chō ê ki-khì ch?in-chē. iā ū chè choá-ê, iā ū chè tiān-khì-chhia-ê, iā ū chè tê-ê, chè mī-soàⁿ-ê, chit-pò͘-ê, chè ìn-jī-ê, chè soat-bûn-ê, bô gû ka-tī ē e-bō-ê, chō hoé-chhâ-ê; chin-chē khoán, khoàⁿ bē-chīn, kì bē-liáu. Koh ū koàn-khài ê chuí-lêng, thang khip-chuí 30 tn̄g chhim, chi̍t tiám-cheng kú chhut- chuí chheng goā chio̍h; kè-chiⁿ8 2,250 kho͘. Goá khoàⁿ chit téng-hō ê khì-khū put-chí ū ha̍p Tâi-oân ê lō͘-ēng, in-uī ū chin chē ê khoàⁿ-thiⁿ chhân, lâng nā ha̍p-kó͘ bé, chiū ū chin toā ê lī-ek. Che chuí-lêng tī Tāi-pán ū thang bé. Koh khoàⁿ Lîm-gia̍p-koán, Chutí-sán-koán, Lông-gia̍p-koán, Kàu-io̍k-koán; ta̍k-hāng ê mih2-kiāⁿ, thó͘-sán, chuí-sán bô m̄ chiâu-pī.

Tē 16 hō ji̍p Tōng-bu8-hn̂g, lāi-bīn soaⁿ-khîm iá-siù, go̍k-hî, hó͘, pà, sai, chhiūⁿ, lo̍k-tô, hô͘-lî, káu-hîm, lâng-hîm, seng-seng, pe̍h-ho̍h, khóng-chhiok, tì- koeoe-chiáu, ta̍k-hāng kóng bē-chīn. Koh ji̍p Thong-ūn-koán, Chham-kó͘-koán, tī chit koán ū pâi-lia̍t kok-kok ê bêng-but5 pó-khì, ū-ê kè ta̍t liân-siâⁿ. iā ū Tiong-kok kó͘-chá ê pó-khì, iā ū Hàn- tiâu ê hiā, Ông-bóng ê tiáⁿ, Tô-lô-heng, pó-ge̍k ê jû-ì, ta̍k-kok lóng ū the̍h mi̍h khì sài-hoē. Káⁿ-sī in-uī chit-pang Ji̍t-pún tē 5 hoê ê Phok-lám-hoē, tú-hó chêng nî ū ji̍p Bān-kok kong-hoē, iā sī phah iâⁿ Tiong-kok; só͘-í ta̍k-kok ê lâng chiàⁿ ū chiaah jia̍t-sim lâi phok- lám.

Tē 17 hō lé-pài-ji̍t ū hō͘, Phok-lám-hoē tiûⁿ-piⁿ, ū siat chi̍t-keng Ji̍t-pún Ki-tok-kàu liân-ha̍p ê Soan-tō-tn̂g; ū Kuí-nā ê Bo̍k-su iā ū Sian-seⁿ, thong-ji̍t tī-hia lûn-liû kóng tō-lí; ū-sî gîm-si, thiaⁿ ê lâng iā chin-chē; tī chit-ê Soan-tō-tn̂g m̄-nā lé-pài-ji̍t chū-chi̍p, chiū-sī ta̍k-ji̍t iā sī án-ni, só͘-í lī-ek lâng put- chí toā; lâng tī-hia chē hioh-khùn, m̄- bián liáu-chîⁿ, sīm-chì ū tê thang chí- khoah, iā ū tō-lí thang thiaⁿ, lêng-hûn sin-khu pêⁿ-pêⁿ tit-tio̍h lī-ek. Chit hāng iā-sī chin thang hoaⁿ-hí, lán kàu-hoē bô su sè-sio̍k, lán iā chiong tō-lí chhut-phín kap in ji̍p Phok-lám-hoē.

Tē 18 hō ū hō͘ chóng-bū-khò-tiúⁿ chhoā goán khì khoàⁿ Kim-kiong ê hoé- chhâ-ke̍k; hū-jîn gín-ná kuí-nā pah-ê, ū-ê pau, ū-ê hong, kang-chhiú oa̍h-tāng, ki-khì iā chin khiàu-biāu. Khoàⁿ-liáu chiū khì Tāi-pán ê chō gîn-kio̍k, chit-ê kio̍k chin-toā, ū hun kuí-nā keng; ū-ê teh iûⁿ-gîn, ū-ê chù gîn-pán, ū-ê chù gîn-kak-á, ū-ê chù kim-poa̍t-á, ū-ê chù tâng-koa, ū-ê teh kàm-tēng hun-liōng, ta̍k-hāng ê ki-khì put-chí khiàu-biāu. Khoàⁿ-liáu chiū kàu chi̍t keng Siong- Gia̍p Kái-liông ê Hoē-gī-só͘ put-chí toā-keng, lāi-bīn í-toh pâi-lia̍t chin chéng-chê, thang iông-ún 1500 lâng.

āu-lâi koh kàu Chhoan-pak-chhoan A-pō chè-choá ê Ha̍p-chu hoē-siā; lāi- Bīn ū 3 ê toā ki-khì, sī Eng-kok kap Tek- kok chhut--ê. Lēng-goā ū goân-tōng-ki, chit ê ki-khì tńg phiò-liāu ki-khì, ha̍p- chiâⁿ ki chō choá ki, poē-ta ki, ta̍k-ê toè i tín-tāng, choá ka-tī ta, ka-tī chián-chê, ka-tī thia̍p chin hó-sè. Chi̍t-ji̍t chi̍t ê ki- khì ē thang chō 4 bān khún ê choá. Goân-liāu sī chiong phoà-pò͘, tiū-chháu, moâ-kó, ba̍k-liāu chham io̍h lo̍h-khì au ê.

Koh kàu Kim-kin pháng-chit ha̍p- chu-hoē-siā, chè-mî ê háng-chit-chhiúⁿ, chin toā keng, iā tha̍h-lâu; khah chē sī ēng po-lê khàm, só͘-í put-chí kng. Cha- bó͘ gín-ná 2 chheng-goā lâng teh sûn ki-khì. Tāi-seng ēng mî-hoe koè chi̍t ê chì-khū, chiū pìⁿ mî pán; koh koè chiit, chiū chiâⁿ mî-tiâu; koh koè chi̍t ê, chiâⁿ mî-se; iā ū hun chò kuí-cha̍p hō ê se, ū toā ū sè. Chiong se khan lo̍h-kkui, chiū kui ka-tī ē chit-pò͘; chi̍t-ji̍t chi̍t-ê kui ē chit tit 3 tn̄g goā, chi̍t lâng ē thang chiáng 3 ê kui, put-kò sī sûn khoàⁿ, nā ū se tn̄g chiū khioh-khí-lâi chiap nā-tiāⁿ, bô ēng lâng ê chhiú chiáng kui iā bián ēng kha ta̍h, chin-chiàⁿ khiàu- biāu. Chhin-chhiūⁿ Bēng-chú kóng, Kong io̍k siān kî sū, pit sian lī kî-khì, Sèng-chaai sī giân-iâ.

Tē 19 hō ē-po͘ 3 tiám-cheng chē hoé- chhia; 5 tiám-poàⁿ kàu Kiaⁿ-to͘ [Kyoto].

Tē 20 hō goán saⁿ-kap chē chhiaa kàu Chui-hō-koān, Kīn-kang moá-sī pháung- chit tchu-sek hoē-siā. Chit-ê hoē-siā sī tē- á, á-sī moâ, hē tī toā chio̍h-lún, lún-iù chiū ji̍p ki-khì, chiū chò si; koh keng- koè ki-khì, chiū pìⁿ-chò si-liân; koh koè ki-khì chiâⁿ-chò chhia-á-soàⁿ, ū-ê toā ê, ū-ê sè, ū-ê chit chò pháng-tē, ū-ê pa̍t-mi̍h ê lō͘-ēng. Khah-chē sī chiong hit kuí-nā hō ê soàⁿ pa̍k kui-khún, chài khì Tiong-kok bē. āu-lâi koh kàu Chio̍h-san-sī, khoàⁿ Pi-pê-ô͘ chiu-uî ê pat-kéng, tī chit gâm-téng ū Gio̍k-chō ê só͘ chāi. Chêng-nî Ngô͘-kok Thài-chú chiū-sī kàu hia khoàⁿ kong-kéng, beh tò-tńg ê sî hō͘ Ji̍t-pún lâng ēng chhèng phah- tio̍h thâu-khak ê só͘-chāi.

Tī Tāi-tìn hia chū Bêng-tī 18 nî khí- kang, tuì soaⁿ-kha chha̍k chi̍t-tiâu hô, chhoàn-koè 2 ê soaⁿ, kàu 27 nî chiah hó. Hit-ê soaⁿ-khang ê hô, chûn ē thang lâi- óng; lâng kap hoè tuì hia koè put-chí kīn, chit-ê hô ū chin toā lō͘-ēng, tuì Pi- pê-ô͘ khioh chuí kàu Kiaⁿ-to͘ koàn-ak thó͘- tē. iā soà tī chuí-khaang siat chi̍t-keng Kiaⁿ-to͘ chuí-lī-kio̍k; pâi-siat jī-cha̍p- goā ê goân-tōng-ki, Kiaⁿ-to͘ lóng sī oá- khò chit-káng hô chuí ê la̍t lâi ūn-tōng ki-khì, m̄-bián oá-khò thô͘-thoàⁿ á-sī chio̍h-iû. Só͘-í Kiaⁿ-to͘ ê chū-lâi-chuí, chū-lâi-hoé, ta̍k-téng-hō ê ki-khì-chhiúⁿ lóng tuì chit ê kio̍k ê goân-tōng-ki hoat-la̍t ūn-tōng. Goán hit ē-po͘ 3 tiám-cheng chiū chē-chûn tuì hit-ê soaⁿ-khang-hô keng-koè; tī hô lāi ta̍k chiah chûn lóng ū tiám-teng; lâi óng ê chûn put-chí chē, kàu 5 tiám-poàⁿ chiū chhut chit-ê hô kháu, tī hô kháu iā ū siat chuí-té ê kiām-khì thih-lō͘, chiong chhia chài chûn kàu ke-lō͘ hē-hoè; chiū koh-chài kàu hô-ni̍h, chûn chiū phû tī chuí-ni̍h piān-piān thang koh sái tuì hô-ni̍h koè; chin kî-khiâu, koh hó khoàⁿ.

21 hō, khì Pún-goān sī, í-kip2 33 keng tn̂g, kap Tī-in īⁿ; tī lāi-bīn ū Hông-tè hioh ê só͘-chāi; kó͘-chek jī-oē pó-khì, iā bē chió, sūn soà khì khoàⁿ Khu-bú-têng í-kip2 Bú-tek-tiān; soà kàu kū kìm siâⁿ khoàⁿ keng tiān.Koh ji̍p Kiaⁿ-to͘ ê Bông á ha̍k-hāu; chit keng o̍h-tn̂g sī Ji̍t-pún tē-it chá lán kàu-hoē ê Bo̍k-su siat-ê. E-káu chhàu-hī lâng ē ēng chhiú chò oē, ēng chí-thâu-á chò gō͘-cha̍p-im; saⁿ-sì nî ê ha̍k-seng lóng phó͘-lio̍k ē kóng ē tha̍k, iā ē chhiá-oē, chok-ga̍k, chò kang-hu, chióng-chióng ê ki-gē, bô-su pêng-siông lâng. Chheⁿ-mê--ê iā o̍h lia̍h-lêng, le̍k-sú, pit-soàn, tē-lí-ha̍k, sèng-lí-ha̍k, í-ki̍p sin thé-ha̍k, im-ga̍k, chē-chē hāng ê kang-gē tuì án-ni chhut-o̍h-liáu tāi-ke iā bô-su pêng-siông-lâng.

22 hō téng-po͘ 8 tiám poàⁿ-cheng chē kip-hêng ê hoé-chhia, kàu ê-hng 9 tiám cheng chiū kàu Tang-kiaⁿ. Lo̍h chhia chiū ū Tâi-oân hia̍p-chàn hoē-oân, iā ū chi̍t-ê Tiúⁿ-ló͘ sèⁿ Boé-kiā miâ Chong- liông; I sī Tâi-oân hia̍p-hoē ê uí-oân. I chiun hó-lé ta̍k-ji̍t lâi chhoā goán sì-koè kiâⁿ, sì-koè khoàⁿ kong-kéng. Goán chi̍t lé-pài kú tiàm tī Tang-kiaⁿ, lé-pài ē po͘ 4 tiám poàⁿ, sūn soà kap Tek-hok khì Bêng-tī Lú-ha̍k hāu, thàm N̂g Eng kap Gô͘ Chhiò; in nn̄g ê 4 nî kú tī-hia tha̍k- chheh, khiok ū put-chí toā iú-ek, in só͘ tha̍k ê tē-it chē-tiám ê sī Eng bûn, tē jī Hô-Hàn-bûn, sǹg-siàu, o̍h lú-kang, seeng-lí-ha̍k, ka-chèng, tē-lí, le̍k-sú, bu̍t-lí-ha̍k, hoà-ha̍k, oē-tô͘, siá-jī thé-chho, si-koa, kàu-hoat, lé-sek, chiàu chhù-sū ta̍k lé-pài lóng tio̍h tha̍k chiaah-ê khò-thêng. Goá kìⁿ-tio̍h in tāi-ke chin hoaⁿ-hí; chóng-sī khó-sioh in nn̄g-ê Tâi-oân ê oē soà bē kì-tit, bô poàⁿ-kù ē hiáu thiaⁿ iā bē hiáu kóng, chin kî-koài, káⁿ-sī in- uī in nn̄g ê hán-tit kóng pún-tē oē ê in- toa°n só͘-í áun-ni. Kàu 6 tiám saⁿ-sî chiū tò-tńg lâi, kàu ê-hng-sî 7 tiám-poàⁿ goá kap Tek-hok khì Sin-êng-kiô ê kàu-hoē hù in ê soan-tō-hoē; ū chi̍t-ê Bí-kok ê Bo̍k-su i sī teh chò Bêng-tī ha̍k-īⁿ ê kàu-su, miâ S. P. Tuetan; koh ū Sian-seⁿ miâ Tāi-iá Ti̍t-chiu i iā-sī Bêng-tī ha̍k-īⁿ ê kàu-su; in chhiáⁿ goán chē, soà chiong in lēng-goā teh chò Soan-tō-hoē só͘ beh gîm ê kuí-nā siú si hō͘ goán khoàⁿ in ê hoat, iā sī lēng-goā khiáu-biāu, tāi- seng Tāi-iá Sian-seⁿ chiūⁿ, Ttâi-téng chiū liân-liân gîm 3 siú si, chiah tha̍k Sin-iok Lō͘-ka 18:18-30. Tha̍k-lianú chiū chhiáⁿ chi̍t ê Sian-seⁿ tī Ttâi-téng kî-tó; soà koh gîm chi̍t-siú si, chiū chhiáⁿ Bo̍k-su chiong só͘ tha̍k ê Sèng-keng khui-thiah kóng tō-lí. Kóng bêng-pe̍k chiū kî-tó thè-uī, chiū koh chi̍t-ê chiong i só͘ kóng ê chài-koh teng-leng bián-lē. Soah-boé kohu gîm chi̍t-siú si Bo̍k-su chiok-hok chiah soàⁿ. In lóng sī chē tī tâi-téng, án-ni hō͘ lâng ê sim khah bē kì-tit ià; ta̍k-lâng khah chù-sîn thiaⁿ. Goá phah- sǹg chit-ê sī hó ēng.

Í-āu kuí-nā ji̍t goá ū khì khoàⁿ kuí- nā keng ê o̍h-tn̂g, ta̍k keng lóng put- chí chéng-tùn; m̄-nā kan-ta ēng chheh kà ha̍k-seng nā-tiāⁿ, lēng-goā ta̍k-kho lóng ū pī-pān khì-hâi, á-sī mi̍h-kiāⁿ thang hō͘ ha̍k-seng khoàⁿ it bo̍k khó-í liáu-jiân. Chhin-chhiūⁿ o̍h bu̍t-lí chiū ū hoé-chhia, á-sī tiān-khì, á-sī chē-chē hāng hō͘ ha̍k-seng khoàⁿ ta̍k hāng ê lí. Nā o̍h khòng-ha̍k, chiū ū ta̍k hāng khòng-lāi ê mi̍h lī-piān thang khoàⁿ, chiū khoài bêng; o̍h lông-ha̍k, ū ta̍k- hāng ê chéng-chí thang chhì-chèng; o̍h lîm-ha̍k chiū ū ta̍k-hāng ê chhiū-chai thang khoàⁿ; o̍h i-ha̍k chiū ū ta̍k téng- hō ê kut-thâu, á-sī chōng-hú ê bô͘ hêng lī-piān thang chham-khó. Káng-kiù ta̍k- keng ê o̍h chin chéng-tùn, si̍t-chāi ē kham-tit kóng tit-tio̍h thài-sese ê ha̍k- būn. Tuì án-ni lán kàu-hoē ê lâng, bô khah-su sè-sio̍k, toā châi-tiāu ê lâng chin chē. Chhin-chhiūⁿ Gī-īⁿ-tiúⁿ iā sī kàu-hoē ê lâng; lēng-goā ū cha̍p-goā ê chò Gī-oân, Kok-ka ê chèng-sū chē-chē kàu- hoē ê lâng teh tàu liāu-lí. Lán tī-chia kap in toā cheng-chha; goá ǹg-bāng lán Tâi-oân ê hiaⁿ-ti tāi-ke tì-ì tio̍h siat-hoat hō͘ chú-tē tha̍k-chheh; iā tio̍h siūⁿ-khoàⁿ ū sím-mih hoat lâi chéng-tùn o̍h-tn̂g, hō͘ o̍h-tn̂g toā heng-khí. Ji̍t-pún ê heng- khí sī tuì tit-tio̍h se-ha̍k, liáu-āu chiām- chiām kiông; lán nā bô siat-hoat hō͘ chú-tē tit-tio̍h sin ê ha̍k-būn, kan-ta khu-khu siú kū-khoán, bô koh-iūⁿ Tāi- cChheng-kok chèng-hú. Chhiáⁿ chhì-khoàⁿ bó͘-lâng ū 3 ê kiáⁿ, i siat-hoat hō͘ in chò 3 tiâu lō͘. Tē it ê tuì 7 hoè kàu 27 hoè hō͘ lâng chhiàⁿ chò-kang, pêng-kin sǹg muí-nî tit-tio̍h 24 kho͘; 20 nî kú kiōng thàn ū 480 kho͘ koh chiong só͘ thàn ê seng-sek tit-tio̍h lī-sek 480 kho͘, kiōng ū 960 kho͘.

(āu-koàn beh koh ìn).

漢羅(Ùi原文改寫)

東洋記錄

1903.08 221卷 p.62-64

(吳道源記ê.)

第13號有落雨,所以我kap一個朋友坐火車去神戶[Kobe] 探朋友。秋山善一先生kap伊ê家後,也攏tī-hia。Tī 14 e晡koh倒轉來大阪。

第15號去Kài市看水族館,水中所有ê魚鱉有鱗無鱗ê攏有。Koh入博覽會機器館,內面逐等號製造ê機器真濟。也有製紙--ê,也有製電氣車--ê,也有製茶--ê,製麵線--ê,織布--ê,製印字--ê,製雪文--ê,無牛家己會挨磨--ê,造火車--ê;真濟款,看bē盡,記bē了。Koh有灌溉ê水龍,thang汲水30丈深,一點鐘久出水千外石;價錢2,250箍。我看這等號ê器具不止有合台灣ê路用,因為有真濟ê看天田,人若合股買,就有真大ê利益。這水龍tī大阪有thang買。Koh看林業館、水產館、農業館、教育館;逐項ê物件,土產、水產無m̄齊備。

第16號入動物園,內面山禽野獸,鱷魚、虎、豹、獅、象、駱駝、狐狸、狗熊、人熊、猩猩、白鶴,孔雀、雉雞鳥,逐項講bē盡。Koh入通運館,參古館,tī 這館有排列各國ê名物寶器,有ê價值連城。也有中國古早ê寶器,也有漢朝ê瓦、王莽ê鼎,陀螺形,寶玉ê如意,逐國攏有提物去賽會。敢是因為這pang日本第5回ê 博覽會,tú好前年有入萬國公會,也是扑贏中國;所以逐國ê人正有chiah熱心來博覽。

第17號禮拜日有雨,博覽會場邊,有設一間日本基督教聯合ê宣道堂;有幾若ê牧師也有先生,通日tī-hia輪流講道理;有時吟詩,聽ê人也真濟,tī 這個宣道堂m̄但禮拜日聚集,就是逐日也是án-ni,所以利益人不止大;人tī-hia坐歇睏,m̄免了錢,甚至有茶thang止渴,也有道理thang聽,靈魂身軀平平得著利益。這項也是真thang歡喜,咱教會無輸世俗,咱也將道理出品kap in入博覽會。

第18號有hō͘總務課長chhoā阮去看金宮 ê火柴劇;婦人囡仔幾若百個,有ê--包,有ê--封,扛手活動,機器也真巧妙。看了就去大阪ê造銀局,這個局真大,有分幾若間;有--ê teh熔銀,有--ê鑄銀板,有--ê鑄銀角仔,有--ê鑄金鈸仔,有--ê鑄銅koa,有--ê teh鑑定分量,逐項ê機器不止巧妙。看了就到一間商業改良ê會議所,不止大間,內面椅桌排列真整齊,thang容允1,500人。

後來koh到 Chhoan-pak-chhoan A-pō製紙ê合資會社;內面有3個大機器,是英國kap德國出ê。另外有原動機,這個機器轉漂料機器,合成機造紙機、焙乾機,逐個toè伊振動,紙家己乾,家己剪齊,家己疊真好勢。一日一個機器會thang造四萬綑ê紙。原料是將破布、稻草、麻槁、木料摻藥落去au ê。

Koh到金根紡織合資會社,製棉ê紡織廠,真大間,也疊樓;較濟是用玻璃khàm,所以不止光。查某囡仔2000外人teh巡機器。代先用棉花過一個器具,就變棉板;koh過織,就成棉條;koh過一個,成棉紗;也有分做幾十號ê紗,有大有細。將紗牽落kui,就歸家己會織布;一日一個kui會織得三丈外,一人會thang掌3個kui,不過是巡看,若有紗斷就拾起來接nā-tiāⁿ,無用人ê手掌,kui也免用腳踏,真正巧妙。親像孟子講:「工欲善其事,必先利其器」,聖哉是言耶。

第19號下晡三點鐘坐火車;五點半到京都[Kiotò]。

第20號阮相kap坐車到滋賀縣,近江滿是紡織株式會社。這個會社是苧仔,抑是麻,下tī大石碾,碾幼就入機器,就做絲;koh經過機器,就變做絲燃;koh過機器成做車仔線,有--ê大ê,有--ê細,有--ê織做紡袋,有--ê別物ê路用。較濟是將hit幾若號ê線縛規綑,載去中國賣。後來koh到石山寺,看琵琶湖周圍ê八景,tī 這巖頂有玉造ê所在。前年俄國太子就是到hia看光景,beh倒轉ê 時hō͘日本人用槍扑著頭殼ê所在。

Tī代鎮hia自明治18年起工,tuì山頂鑿一條河,穿過兩個山,到27年才好。Hit這個山空ê河,船會thang來往;人kap貨tuì hia過不止近,這個河有真大路用,tuì琵琶湖拾水到京都灌沃土地。也續tī水孔設一間京都水利局;擺設20外個原動機,京都攏是倚靠這港河水ê力來運動機器,m̄免倚靠土炭抑是石油。所以京都ê自來水,自來火,逐等號ê機器廠攏tuì 這個局ê原動機發力運動。阮hit e晡三點鐘就坐船tuì hit個山孔河經過;tī河內逐隻船攏有點燈;來往ê船不止濟,到5點半就出這個河口,tī河口也有設水底ê kiām氣鐵路,將車載船到街路下貨;就koh載到河裡,船就浮tī水裡便便thang koh駛tuì河裡過;真奇巧,koh好看。

21號,去本願寺,以及33間堂,kap治恩院;tī內面有皇帝歇ê所在;古跡字畫寶器,也bē少,順續去看丘武亭以及武德殿;續到舊禁城看經殿。Koh入京都ê盲啞學校;這間學是日本第一早咱教會ê牧師設ê。啞口臭耳人會用手做話,用指頭仔做50音;3、4年ê學生攏普略會講會讀,也會刺鞋、作樂、做工夫,種種ê技藝,無輸平常人。青瞑ê也學lia̍h-lêng、歷史、筆算、地理學、sèng-lí學,以及身體學、音樂,濟濟項ê工藝tuì án-ni出學了大家也無輸平常人。

22號頂晡8點半鐘,坐急行ê火車,到e昏9點鐘就到東京。落車就有台灣協贊會員,也有一個長老姓尾崎名宗良;伊是台灣協會ê委員。伊真好禮逐日來chhoā阮四界行,四界看光景。阮一禮拜久tiàm tī東京,禮拜e晡4點半,順續kap德福去明治女學校,探黃英kap吳笑;in兩個4年久tī-hia讀冊,卻有不止大有益,in所讀ê第一濟ê是英文,第二和漢文、算數、學女工、sèng-lí學、家政、地理、歷史、物理學、化學、畫圖、寫字、體操、詩歌、教法、禮式,照次序逐禮拜攏著讀chiah-ê課程。我見著in大家真歡喜;總是可惜in兩個台灣ê話soah bē記得,無半句會曉聽,也bē曉講,真奇怪,敢是因為in兩個罕得講本地話ê因端,所以án-ni。到6點相辭就倒轉來,到e昏時7點半,我kap德福去新榮橋ê教會赴in ê宣道會;有一個美國ê牧師,伊是teh做明治學院ê教師,名S. P. Tuetan;koh有先生名大野直州,伊也是明治學院ê教師;in請阮坐,續將in另外teh做宣道會所beh吟ê幾若首詩hō͘阮看in ê法,也是另外巧妙,代先大野先生唱,台頂就連連吟3首詩,才讀新約路加18:18~30。讀了就請一個先生tī台頂祈禱;續koh吟一首詩,就請牧師章所讀ê聖經開拆講道理。講明白就祈禱退位,就koh一個將伊所講ê再koh叮嚀勉勵。煞尾koh吟一首詩,牧師祝福才散。In攏是坐tī台頂,án-ni hō͘人ê心較bē記得厭;逐人較注神聽。我扑算這個是好用。

以後幾若日,我有去看幾若間ê學堂,逐間攏不止整頓;m̄但 kan-ta用冊教學生nā-tiāⁿ,另外逐科攏有備辦器械,抑是物件thang hō͘學生看一目可以瞭然。親像學物理就有火車,抑是電氣,抑是濟濟項hō͘學生看逐項ê理。若學礦學,就有逐項礦內ê物利便thang看,就快明;學農學,有逐項ê種子thang試種;學林學就有逐項ê樹栽thang看;學醫學就有逐等號ê骨頭,抑是臟腑ê模形利便thang參考。講究逐間ê學堂真整頓,實在會堪tit講得著泰西ê學問。Tuì án-ni咱教會ê人,無較輸世俗,大才調ê人真濟。親像議院長也是教會ê人;另外有10外個做議員,國家ê政事濟濟教會ê人teh鬥料理。咱tī-chia kap in大精差;我向望咱台灣ê兄弟大家致意著設法hō͘子弟讀冊;也著想看有甚物法來整頓學堂,hō͘學堂大興起。日本ê興起是tuì得著西學,了後漸漸強;咱若無設法hō͘子弟得著新ê學問,kan-ta區區守舊款,無各樣大清國政府。請試看某人有3個子,伊設法hō͘ in做3條路。第1個tuì 7歲到27歲hō͘人倩做工,平均算每年得著24箍;20年久共thàn有480箍koh將所thàn ê生息得著利息480箍,共有960箍。

(後卷beh koh印。)