縛跤ê論(3)
Pa̍k-kha ê Lūn(3)
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 王培英 Ông Poê-eng |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第188卷 |
| 日期 | 1900/11 |
| 頁數 | 89 |
白話字（原文數位化）
Pa̍k-kha ê Lūn
1900.11 188 koàn p.89-90
- Siong jîn-lûn. Lūn-kàu chi̍t-ke ê lāi-bīn ko͘ só hia̍p-le̍k, tang-sāi(sic) hô-pêng, ang-bó͘ saⁿ-thiàⁿ, ka koaⁿ kong-pêⁿ, bó-kiáⁿ chû-hàu, che sī jîn-lûn iàu-kín ê tō-lí. Lâng nā bô án-ni, chiū-sī siong-tio̍h ke-lāi ê in-gī. Taⁿ tuì-tiōng chit-hō pa̍k-kha ê lâng kiám ē bián-tit siong-tio̍h chit kuí hāng ê in-gī mah? Goá phah-sǹg toàn-toàn sī bē-ē. Chhiáⁿ chiū bó-kiáⁿ chi̍t n̄g hāng ê in-gī lâi lūn i chiū hó.
Sèng-jîn kóng, “ Chò lâng ê pē tio̍h ū chû-ài ê sim.” Chit kù m̄-bián kóng ta̍k lâng iā ē-hiáu kiâⁿ. Siông-siông khoàⁿ-kìⁿ gín-á tī chhiú-ni̍h-phō ê sî, nā tú-tio̍h thâu-sio hiⁿ-joa̍h, chò lāu-bó ê lâng chiū chheⁿ-kông cháu-chông, ba̍k-tâm ba̍k-tih. Kàu ē-kiâⁿ ē cháu ê sî, lâng nā sió-khoá kā i kāng-tio̍h, liâm-piⁿ chiū jiáng phùn-phùn, sim-koaⁿ-niû thiàⁿ tiuh-tiuh. To̍k-to̍k tī chit ê pa̍k-kha ê sî-chūn, chiū kam-goān ka-tī chân-hāi lóng bô lîn-bín ê sim; sui-jiân gín-á hó-chhuì ai-kiû iā bô beh thiaⁿ i, sīm-chì gō͘-kin-kê, ba̍k-kia̍h-cheh chhiⁿ-chhám kòng chhiⁿ-chhám kháiⁿ. Chhin-chhiūⁿ chit hō ê só͘ chò, kiám m̄-sī siong-tio̍h chû-thiàⁿ ê tō-lí mah/ Sio̍k-gú kóng, “Hó-bó sui-to̍k, iā bô kā kiáⁿ khì chia̍h,” lâng kiám-thang khah su hó͘ mah?
iū-koh hiân-jîn ū kóng, “Lâng ê sin-thé bô lūn mn̂g-chháu phoê-hu lóng sī tuì pē-bó sêng-siū--ê, só͘-í m̄-thang huí-siong.” Lâng nā siong-hāi--i, chiū-sī gāi-tio̍h ū-hàu ê tō-lí. Taⁿ chò lāu-bó ê lâng nā káⁿ chhin-chhiūⁿ án-ni (chiū-sī pa̍k-kha) chân-hāi i ê cha-bó͘-kiáⁿ, m̄-nā sī ka-tī teh kiâⁿ put-hàu, iā sī teh kà i ê cha-bó͘-kiáⁿ o̍h put-hàu. Chû-ài kap ū-hàu ê tō-lí nā kah siong-gāi, kî-û ê hó m̄-bián thê-khí. Só͘-í kóng, “Pa̍k-kha ū siong-tio̍h jîn-lûn.”
- Pāi hong-sio̍k. Tuì chhâ-khó pa̍k-kha ê goân-iû, lán í-keng chai chit hō pháiⁿ ê hong-sio̍k sī tuì Biáu-niû, Phoaⁿ-hui, á-sī Thán-kí siat--ê; iā chai che sī bû-tō ê hun-kun teh pìⁿ pá-hì chò thit-thô ê lō͘-ēng. Chit hō bêng-bêng sī pāi-kok ê tiāu-thâu thài-thó ē kham-tit chò lâng ê bô͘-iūⁿ leh.
Taⁿ chit ê tāi-chì nā-sī tuì Biáu-niû, á-sī Phoaⁿ-hui siat--ê, in sui-jiân sī pháiⁿ iáu-kú iā sī lâng. M̄-kú nā-sī tuì Thán-kí siat--ê, sī koh khah hián-bêng pāi hong-sio̍k. Chiàu iá-sú só͘ kì, Thán-kí sī hô͘-lî-chiⁿ sio̍k tī siù-luī, i lâi sī beh pāi Tiū-ông. Taⁿ lín tuì-tiong pa̍k-kha ê lâng, kiám kam-goān beh o̍h cheng-seⁿ, iā beh o̍h i pāi tiōng-hu mah?
Sèⁿ Chu--ê ê ka-hùn iā ū kóng, “Hū-jîn-lâng chhiat-chhiat m̄-thang chng kàu kî-hêng khá-khoán, in-uī nā chng kàu án-ni, sī ná chhin-chhiūⁿ chò kiâⁿ-pháiⁿ ê lō͘-kèⁿ. Chóng-sī lâng nā kha pa̍k kàu sè-sè lâi chhēng saⁿ-chhùn ê keng-ê, chit hō bêng-bêng sī kî-hêng khá-khoán ê chng-thiāⁿ(sic). Chèng-chong ê lâng kiám beh o̍h hit hō mah?
iū-koh kó͘-chá ê lâng sī lia̍h sù-tek chò tuì-tiōng, hiān-kim ê lâng sī lia̍h sè-kha chò miâ-siaⁿ. Só͘-í nā ū lâng beh chò chhin-chiâⁿ lóng sī tāi-seng mn̄g-khí kha ê tāi-chì, sui-jiân ū ê phín-hēng bô thang hiâm, chóng-sī in-uī kha bô thang sè chiū tek-khak lia̍h chò toā mâu-pēng. Tuì án-ni ta̍k-ke loān chhau-chhau, lóng sī teh kip-kè hit siāng kha ê tāi-chì. Goá siūⁿ siong-hong pāi-sio̍k bô khah hāi tī chit hō. Taⁿ lán sìn Chú ê lâng í-keng thoat-lī pháiⁿ hong-sio̍k, kiám beh koh ji̍p tī pháiⁿ hong-sio̍k mah?
III. Pa̍k-kha ê tāng-choē.
Lūn kàu sún sin, hāi miā, put-chû, put-hàu, siong-hong pāi-sio̍k, chit hō sui-jiân sī sio̍k tī sún-hāi ê tāi-chì, iáu-kú lán chai ū tāng-choē tī-teh, chiū-sī toā-toā tek-choē Siōng-tè. Taⁿ lūn lâng pa̍k-kha tek-choē Siōng-tè ê sū ài pun chò n̄g hāng:--
1 Chhiàm-koân. Chiū-sī lām-sám ké-oāⁿ Siōng-tè só͘ chò thian-jiân ê kha. Khe-khó kó͘-chá Siōng-tè chhòng-chō lâng m̄-nā chhòng-chō ta-po͘, iā ū chhòng-chō cha-bó͘; iū-koh bô lūn ta-po͘ cha-bó͘ lóng ū pī-pān chi̍t-tuì kha-chhiú hō͘ in. Sui-jiân ta-po͘ kap cha-bó͘ ū hun-piat, m̄-kú in ê kha-chhiú sī siāng.
Tuì hit-tia̍p kàu taⁿ ta̍k-tāi kiáⁿ-kiáⁿ sun-sun iû-goân iā-sī án-ne: boē-bat thiaⁿ-kìⁿ cha-bó͘-gín-á chhut-sì kha-té ū khut-khiok, á-sī kha-chńg-thâu-á kat kui-kiû ê tāi-chì. (Siat-sú nā ū, sī pē-bó seⁿ-chiâⁿ--ê; m̄-kú iā sī thiⁿ-chò-tāi).
Khó-sioh chêng lâng chok-gia̍t, āu-lâng lām-thoân, tuì án-ne chiong chi̍t-tuì thian-jiân ê kha chhiⁿ-chhui pe̍h-sǹg, tì-kàu hō͘ i kap ta-po͘ lâng ê kha bô siāng.
Chāi pa̍k ê lâng lia̍h-chò án-ne put-chí suí, put-chí tek-koat; chāi goá phah-sǹg chin-chiàⁿ sī toā-toā chhiàm Siōng-tè ê koân. In-uī án-ne bêng-bêng sī lia̍h Siōng-tè só͘ chò bô kàu-gia̍h hó, tio̍h hō͘ lán kā I ké-tak kàu hó; lia̍h Siōng-tè bô loā gâu, lán pí I khah gâu.
2 Biáu-sī. Chiū-sī lām-sám huí-hoāi Siōng-tè só͘ sù tiòng-iōng ê khì-khū.
Chāi-chá Siōng-tè boē chhòng-chō lâng ê tāi-seng ū chhòng-chō bān-mi̍h. I chhòng bān-mi̍h ê pún-ì khiok m̄-sī kan-ta beh hō͘ lâng piān-piān thang ēng nā-tiāⁿ: iàu-kín iā sī ài lâng tio̍h keng-êng chiáng-koán, só͘-í ū chiong chin-chē khì-khū kau-tài lâng, hō͘ lâng lī-piān thang ēng lâi tī-lí.
Taⁿ kha-chhiú chiū-sī tē it ióng, tē it siū-la̍t, tē it koân-tiōng ê khì-khū. chit hō khì-khū muí lâng sī chi̍t-hù nā-tiāⁿ bô thang ke hù, iū-koh nā phah-pháiⁿ chiū bô thang koh oāⁿ, só͘-í lâng tio̍h sè-jī ēng, pó-sioh, m̄-thang hō͘ i pháiⁿ-khì.
Chóng-sī lâng tiâu-kò͘-ì pa̍k-kha tì-kàu hō͘ i pāi-hoāi bē-kiâⁿ bē-cháu. Che bêng-bêng sī bú-bān khoàⁿ-khin Siōng-tè, kap Siōng-tè chò tuì-te̍k chiàⁿ káⁿ cheh-thoah sāi-thái kàu án-ne.
Tuì chia khoàⁿ-khí-lâi, lâng pa̍k-kha ê tāi-chì chāi-hā kiàn-siàu tī lâng, chāi-siōng toā tek-choē Siōng-tè. Chit hō koan-hē m̄-sī sió-khoá, chhiáⁿ lín ài pa̍k-kha ê lâng tio̍h siông-sè khì siūⁿ.
(āu-koàn beh koh chiap.)
漢羅（Ùi原文改寫）
縛跤ê論
1900.11 188卷 p.89-90
4.傷人倫。論到一家ê內面姑嫂協力，tâng-sāi和平，翁某相疼，ka koaⁿ公平，母囝慈孝，這是人倫要緊ê道理。人若無按呢，就是傷著家內ê恩義。Taⁿ對重這號縛跤ê人kiámē免得傷著這幾項ê恩義mah？我拍算斷斷是袂ē。且就母囝一兩項ê恩義來論伊就好。
聖人講：「做人ê父著有慈愛ê心。」這句毋免講逐人也ē曉行。常常看見囡仔佇手裡抱ê時，若拄著頭燒耳熱，做老母ê人就青狂走chông，目澹目滴。到ē行ē走ê時，人若小可共伊kāng著，連鞭就嚷噴噴，心肝niû疼tiuh-tiuh。獨獨佇這個縛跤ê時陣，就甘願家己殘害攏無憐憫ê心；雖然囡仔好嘴哀求也無beh聽伊，甚至gō͘-kin-kê，木屐cheh悽慘摃悽慘kháiⁿ。親像這號ê所做，kiám毋是傷著慈疼ê道理mah？俗語講：「虎母雖毒，也無咬囝去食，」人kiám通較輸虎mah？
又閣賢人有講：「人ê身體無論毛草皮膚攏是對父母承受--ê，所以毋通毀傷。」人若傷害--伊，就是礙著有孝ê道理。Taⁿ做老母ê人若敢親像按呢 (就是縛跤) 殘害伊ê查某囝，毋nā是家己teh行不孝，也是teh教伊ê查某囝學不孝。慈愛佮有孝ê道理若kah傷礙，其餘ê好毋免提起。所以講：「縛跤有傷著人倫。」
5.敗風俗。對查考縛跤ê原由，咱已經知這號歹ê風俗是對窅娘，潘妃，á是妲己設--ê；也知這是無道ê昏君teh變把戲做thit-thô ê路用。這號明明是敗國ê兆頭thài-thó ē堪得做人ê模樣leh。
Taⁿ這个代誌若是對窅娘，á是潘妃設--ê，in雖然是歹猶過也是人。毋過若是對妲己設--ê，是閣較顯明敗風俗。照野史所記，妲己是狐貍精屬佇獸類，伊來是beh敗紂王。Taⁿ恁對重縛跤ê人，kiám甘願beh學精牲，也beh學伊敗丈夫mah？
姓朱--ê ê家訓也有講：「婦jîn人切切毋通妝到奇形巧款，因為若妝到按呢，是ná親像做行歹ê路徑。總是人若跤縛到細細來穿三寸ê弓鞋，這號明明是奇形巧款ê妝thāⁿ。正莊ê人kiám beh學hit號mah？
又閣古早ê人是掠私德做對重，現今ê人是掠細跤做名聲。所以若有人beh做親成攏是代先問起跤ê代誌，雖然有ê品行無通嫌，總是因為跤無通細就的確掠做大毛病。對按呢逐家亂chhau-chhau，攏是teh急繼hit雙跤ê代誌。我想傷方敗俗無較害佇這號。Taⁿ咱信主ê人已經脫離歹風俗，kiám beh閣入佇歹風俗mah？
III.縛跤ê重罪
論到損身，害命，不慈，不孝，傷風敗俗，這號雖然是屬佇損害ê代誌， 猶過咱知有重罪佇teh，就是大大得罪上帝。Taⁿ論人縛跤得罪上帝ê事愛分做兩項：－
1僭權。就是lām-sám改換上帝所做天然ê跤。稽考古早上帝創造人毋nā創造查甫，也有創造查某；又閣無論查甫查某攏有備辦一對跤手予in。雖然查甫 佮查某有分別，毋過in ê跤手是siāng。
對hit-tia̍p到taⁿ逐代囝囝孫孫猶原也是按呢：未捌聽見查某囡仔出世跤底有屈曲，á是跤指頭仔結規球ê代誌。 (設使若有，是父母生成--ê；毋過也是天做代)。
可惜前人作孽，後人濫傳，對按呢將一對天然ê跤生催帛sǹg，致到予伊佮查甫人ê跤無siāng。
在縛ê人掠做按呢不止媠，不止得訣；在我拍算真正是大大潛上帝ê權。因為按呢明明是掠上帝所做無夠額好，著予咱共伊ké-tak到好；掠上帝無偌gâu，咱比伊較gâu。
2藐視。就是lām-sám毀壞上帝所賜重用ê器具。
在早上帝未創造人ê代先有創造萬物。伊創萬物ê本意卻毋是kan-ta beh予人便便通用nā-tiāⁿ：要緊也是愛人著經營掌管，所以有將真濟器具交代人，予人利便通用來治理。
Taⁿ跤手就是第一勇，第一受力，第一權重ê器具。這號器具每人是一副nā-tiāⁿ無通加副，又閣若拍歹就無通閣換，所以人著細膩用，保惜，毋通予伊歹去。
總是人tiâu故意縛跤致到予伊敗壞袂行袂走。這明明是侮慢看輕上帝，佮上帝做對敵chiàⁿ敢cheh-thoah sāi-thái到按呢。
對遮看起來，人縛跤ê代誌在下見笑佇人，在上大得罪上帝。這號關係毋是小可，請恁愛縛跤ê人著詳細去想。
(後卷beh閣接。)