縛跤ê論(2)
Pa̍k-kha ê Lūn(2)
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 王培英 Ông Poê-eng |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第187卷 |
| 日期 | 1900/10 |
| 頁數 | 79 |
白話字（原文數位化）
Pa̍k-kha ê Lūn
1900.10 187 koàn p.79-80
II.Pa̍k-kha ê sún-hāi.
Lūn-kàu pa̍k-kha ê sún-hāi khiok iā sǹg bē-tit-liáu, kóng bē-tit-chīn, taⁿ bián siông-sè, put-kò tāi-lio̍k kú-khí 5 hāng chiū-hó:--
1.Sún Sin-thé.Lán chai cha-bó͘-gín-á khah-siông tú-á 3, 4 hoè á-sī 5, 6 hoè ê sî, i ê lāu-bó, chím, ḿ chiū ēng kha-pe̍h kā i pa̍k-kha.Tng chho͘-chho͘ pa̍k ê sî khiok sió-khoá ân, chóng-sī chiām pa̍k chiām ân, ná pa̍k ná ân, ì-sù sī tek-khak beh pa̍k-kàu hō͘ i sè-sè chiah beh pàng i soah.
Tng khí-thâu chhui-ân ê sî, ún-tàng thàng-thiàⁿ lân-kham, tì-kàu cha-bó͘-gín-á chhun-ûn bán-ām bē-chia̍h bē khùn-tit.Koh chhui-lo̍h--khì phoà-phoê lâu-hoeh, tì-kàu cha-bó͘-gín-á thî-khàuai-kiò.iū-koh chàn lo̍h-khì kin-khiû kut-chi̍h, tì-kàu cha-bó͘-gín-á tang-tó sai-oai bē kiâⁿ bē cháu.Chhin-chhiūⁿ án-ne bô loā-kú chiū chiong chi̍t siang seⁿ-sêng suí-suí ê kha pìⁿ-chò phoà-siùⁿ ê kha lah.
M̄-nā án-ne, lán chai lâng ê sin-thé ū hoeh-me̍h moá-moá siông-siông teh liû-thong, siat-sú nā chi̍t só͘-chāi pa̍k-teh, chiū hit-tah ê hoeh-khì bē kiâⁿ.Taⁿ cha-bó͘-gín-á kì-jiân tuì sè-hàn chiū pa̍k-kha, hoeh-khì chū-jiân oh thong, hoeh-khì kì-jiân oh thong, chū-jiân seⁿ khí phoà-pēⁿ.Chhì khoàⁿ sè-kha ê lâng, i ê kha khah-siông bah siau kut-sè giám-jiân chhin-chhiūⁿ pe̍h-lēng-si kha, tuì án-ne tì-kàu sin-thé téng-tāng ē-khin, tian-tian tó-tó oá-lî hoāⁿ-piah; siàu-liân sin-thé chiū loán-jio̍k, kàu-lāu pēⁿ-chèng hoat-khí.Che kiám m̄-sī sún-hāi sin-thé ê bêng-chèng mah?
2.Hāi sèⁿ-miā.Chāi tī kok-ka thài-pêng an-ún ê sî-cheh, cha-bó͘ lâng tiàm tī chhù-lāi chi̍t kha-pō͘ iā bián chhut-mn̂g, hit-sî pa̍k-kha ê lâng bû-kò sī kan-khó͘ i chi̍t-sin nā-tiāⁿ, iáu-kú boē sī toā siong-hāi ê sū.Chóng-sī put-hēng nā tú-tio̍h jián-loān to-peng ê chai-eh, hit-tia̍p beh kiâⁿ bē-ē kiâⁿ, beh cháu bē-ē kín; tham-seⁿ ê lâng chiū bóng lún kiàn-siàu jím lêng-jio̍k; chhiat-khì ê lâng bī-chiū jī-tiàu thiàu-chuí lah.Kì-tit chá-nî Ji̍t-pún boē kàu Tâi-oân ê sî, peh-sèⁿ ū thiaⁿ-kìⁿ pháiⁿ ê hong-siaⁿ, sim-koaⁿ put-chí lún-neh; í-keng kàu ê sî, hū-jîn-lâng ta̍k-ê chin kiaⁿ, khoàⁿ-sìⁿ tông-tu̍t kha-chhiú-bah gī-gī-chhoah, tng hit-sî pa̍k-kha ê hū-jîn-lâng khek-khui chin chē, siū-hāi--ê iā bē chió.
Kiám-chhái lâng teh siūⁿ to-peng ê hoān-lān, hán-tit tī-sî chiah tú-tio̍h chi̍t-pái leh?Che put-kò sī kok-ka jián-loān ê sî-chūn nā-tiāⁿ.Chóng-sī lán iā tio̍h siūⁿ sui-jiân lóng bô jiáu-loān to-peng ê hoān-lān, iáu-kú tī chheng-pêng sè-kài ê sî-cheh iā ē tú-tio̍h, chhin-chhiūⁿ hoé-chai, chuí-chai, í-ki̍p chha̍t-huí ê luī.chit-hō sǹg-sī hut-jiân khí ê chai-lān, siat-sú chhiah-kha ê lâng kiâⁿ-lō͘ an-jiân chū-chāi, beh tô-cháu put-chí khoài, ū-sî m̄ nā ē kiù ka-tī, koh iā ē kiù pa̍t lâng.chóng-sī pa̍k-kha ê lâng chāi tī an-chēng ê sî beh kiâⁿ siōng-chhiáⁿ oh-tit, hô-hòng chit-ê kín-kip ê sî-cheh beh thài ē cháu-leh?Só͘-í pa̍k-kha ê lâng nā tú-tio̍h chit hō hoān-lān éng bē bian-tit ū-ê sio-sí, ū-ê im-sí, ū-ê siū châu-that.Tuì án-ni khoàⁿ, pa̍k-kha chit chi̍t-hāng-sū m̄-nā kham-tit sún-siong sin-thé, si̍t-chāi sī kàu-gia̍h thang hāi-tio̍h sèⁿ-miā--ê.
3.Sit keng-êng.Lūn kàu sún sin-thé, hāi sèⁿ-miā hit n̄g-hāng-sū khiok sī siong-tiōng chóng-sī sit-lo̍h keng-êng chò-kang chit-hāng tāi-chì iā m̄-thang lia̍h-chò sió-khoá.Lâng siông-siông teh kóng, “Cha-po͘ lâng tio̍h chú-lí goā-thâu ê sū, cha-bó͘ lâng tio̍h liāu-lí lāi-bīn ê sū,”só͘-í chheng-ho͘ hū-jîn lâng kiò-chò loē-chō͘.Chóng-sī lūn cha-bó͘ lâng liāu-lí lāi-bīn chit chân sū kiám-sī ká-iông-īⁿ mah?Tng cha-bó͘-gín-á boē chhut-kè ê tāi-seng, chiū í-keng ū pang-chān pē-bó, toā-hiaⁿ, sè-tī í-ki̍p hiaⁿ-só, kīm-á ê koan-hē lah; kì-jiân chhut-kè ê liáu-āu, chū-jiân ū ho̍k-sāi ta-ke, ta-koaⁿ, kà-sī kiáⁿ-jî í-ki̍p lāi-thâu sé, sàu, cheng, chú, chián, chò, pó͘-thāiⁿ, tâm, ta, khin, tāng ta̍k-hāng ê chek-sêng.Siat-sú nā kè tī sió-ke lâng ê só͘-chāi to bián-kóng, chóng-sī nā kè-tio̍h toā-ke lâng, si̍t-chāi kha-chhiú tio̍h chám-jiân mé-lia̍h chiàⁿ ē ēng-tit.Taⁿ nā-sī pa̍k-kha--ê bē-bián ū ê kiaⁿ tâm, ū-ê kiaⁿ ku̍t, ū-ê bē kiâⁿ, ū ê bē khiā; beh chò khin ê tāi-chì siōng-chhiáⁿ bē-ē, hô-hòng beh tam-tng chho͘-tāng ê kang mah?
Bat khoàⁿ-kìⁿ pa̍k-kha ê hū-în-lâng teh kiâⁿ lō͘ ū ê ēng gín-á chò thèⁿ, ū ê khò hō͘-soàⁿ chò koáiⁿ; iā bat khoàⁿ-kìⁿ ū-ê teh chhiūⁿ-chuí, ēng kha-thâu-u chò kha-té khiā tī chéⁿ-noâ; iū-koh bat khoàⁿ-kìⁿ ū-ê teh io-kiáⁿ, tio̍h chi̍t-chhiú phō chi̍t-chhiú hoāⁿ-piah chiah káⁿ kiâⁿ.Hāiⁿ-ah!Chhin-chhiūⁿ chit-iūⁿ khoán, chiàu goá khoàⁿ kiâⁿ-lō͘ khah hiám hông-biâng kiâⁿ-soh, chiū sui-bóng ū lâng thang ho̍k-sāi (chhin-chhiūⁿ sè-sio̍k ū cha-bó͘-kán) iā sī chhin-chhiūⁿ chò pēⁿ-lâng teh hō͘ i khoán-thāi neh; iū-koh chò tām-po̍h sió-khoá kang khah thiám hoān-lâng giâ-kê, sui-bóng teh chò iā sī kan-khó͘ chē-koà ê sū; chin-chiàⁿ m̄-ta̍t-tio̍h kheh-lâng, pêⁿ-po͘, í-ki̍p hàn-jîn-bô pa̍k-kha ê lâng (chiū-sī lâng chhiò chò chhin-chhiūⁿ cha-bó͘-kán-ê), in kiâⁿ-cháu chū-jiân, tâm-ta lī-piān; m̄-nā kàu-gia̍h khuì-la̍t thang chīn chò loē-chō͘ ê pún-hūn, siōng-chhiáⁿ iú-ú thang pang-chān cha-po͘-lâng ê bô kàu.Tuì chiong pa̍k-kha--ê kap bô pa̍k-ê saⁿ-pí chiàⁿ chai pa̍k-kha--ê sit-lo̍h keng-êng chin-chiàⁿ chē, se-kok lâng ē chiah hó-gia̍h, kiám m̄-sī in-uī in ê hū-jîn-lâng bô pa̍k-kha ta̍k-ê ē keng-êng, lán ē chiah sàn-hiong kiám m̄-sī in-uī lán ê hū-jîn-lâng pa̍k-kha, m̄-nā chia̍h sí-pn̄g hoán-tńg liân-luī tiōng-hu mah?
(āu-koàn beh koh chiap.)
漢羅（Ùi原文改寫）
縛跤ê論
1900.10 187卷 p.72-74
II.縛跤ê損害
論到縛跤ê損害卻也算袂得了，講袂得盡，taⁿ免詳細，不過大略舉起5項就好：－
1.損身體。咱知查某囡仔較常拄仔 3, 4歲á是5, 6歲ê時，伊ê老母，嬸，姆就用跤帛共伊縛跤。當粗粗縛ê時卻小可ân，總是漸縛漸ân，ná縛ná ân，意思是的確beh縛到予伊細細chiah beh放伊煞。
當起頭催ân ê時，穩當痛疼難堪，致到查某囡仔伸勻挽頷袂食袂睏得。閣催落去破皮流血，致到查某囡仔啼哭哀叫。又閣chàn落去筋khiû骨折，致到查某囡仔東倒西歪袂行袂走。親像按呢無偌久就將一雙生成媠媠ê跤變做破相ê跤lah。
毋-nā按呢，咱知人ê身體有血脈滿滿常常teh流通，設使若一所在縛teh，就hit-tah ê血氣袂行。Taⁿ查某囡仔既然對細漢就縛跤，血氣自然oh通，血氣既然oh通，自然生起破病。試看細跤ê人，伊ê跤較常肉消骨細儼然親像白鴒鷥跤，對按呢致到身體頂重下輕，顛顛倒倒倚籬hoāⁿ壁；少年身體就軟弱，到老病症發起。這kiám 毋是損害身體ê明證mah？
2.害生命。在佇國家太平安穩ê時節，查某人tiàm佇厝內一跤步也免出門，hit時縛跤ê人無過是艱苦伊一身若定，猶過袂是大傷害ê事。總是不幸若拄著擾亂刀兵ê災厄，彼tia̍p beh行袂ē行；beh走袂ē緊；貪生ê人就罔忍見笑忍凌辱；切氣ê人bī-chiū jī-tiàu 跳水lah。記得早年日本未到台灣ê時，百姓有聽見歹ê風聲，心肝不止lún-neh；已經到ê時，婦jîn人逐個真驚，看見唐突跤手肉gī-gī-chhoah，當hit時縛跤ê婦jîn人克虧真濟，受害--ê也袂少。
Kiám-chhái人teh受刀兵ê患難，罕得佇時chiah拄著一擺leh？這不過是國家攪亂ê時陣nā-tiāⁿ。總是咱也著想雖然攏無擾亂刀兵ê患難，猶過佇清平世界ê時節也ē拄著，親像火災，水災，以及賊匪ê類。這號算是忽然起ê災難，設使赤跤ê人行路安然自在，beh逃走不止快，有時毋nā ē救家己，閣也ē救別人。總是縛跤ê人在佇安靜ê時beh行尚且oh得，何況這個緊急ê時節beh thài ē走leh？所以縛跤ê人若拄著這號患難永袂免得有ê燒死，有ê淹死，有ê受châu-that。對按呢看，縛跤這一項事毋nā堪得損傷身體，實在是夠額通害著生命--ê。
3.失經營。論到損身體，害生命彼兩項事卻是傷重總是失落經營做工這項代誌也毋通掠做小可。人常常teh講：「查甫人著主理外頭ê事，查某人著料理內面ê事，」所以稱呼婦jîn人叫做內助。總是論查某人料理內面這層事kiám是ká容易mah？當查某囡仔袂出嫁ê代先，就已經有幫贊父母，大兄，細弟以及兄嫂，妗仔ê關係lah；既然出嫁ê了後，自然有服事ta-ke，ta-koaⁿ，教示囝兒以及內頭洗，掃，蒸，煮，剪，做，補thāiⁿ，澹，ta，輕，重逐項ê責成。設使若嫁佇小家人ê所在to免講：總是若嫁著大家人，實在跤手著嶄然mé-jia̍h chiàⁿ ē用得。Taⁿ若是縛跤--ê袂免有ê驚澹，有ê驚滑，有ê袂行，有ê袂徛； beh做輕ê代誌尚且袂ē，何況beh擔當粗重ê工mah？
捌看見縛跤ê婦jîn人teh行路有ê用囡仔做thèⁿ，有ê靠雨傘做拐；也捌看見有ê teh上水，用跤頭u 做跤底徛佇井欄；又閣捌看見有ê teh io囝，著一手抱一手hoāⁿ壁chiah敢行。Hāiⁿ-ah！親像這樣款，照我看行路較險hông-biâng 行索，就雖罔有人通服事(親像世俗有查某嫺)也是親像做病人teh予伊款待neh；又閣做淡薄小可工較thiám犯人夯kê，雖罔teh做也是艱苦罪罫ê事；真正毋值著客人，平埔，以及漢人無縛跤ê人(就是人笑做親像查甫囝ê)，in行走自然，澹ta利便；毋nā夠額氣力通盡做內助ê本份，尚且猶有通幫贊查甫人ê無夠。對將縛跤--ê佮無縛-ê相比chiàⁿ知縛跤--ê失落經營真正濟，西國人ē chiah好額，kiám毋是因為in ê婦jîn人無縛跤逐个ē經營，咱ē chiah sàn-hiong kiám 毋是因為咱ê婦jîn人縛跤，毋nā食死飯反轉連累丈夫mah？
(後卷beh閣接)