縛跤ê論
Pa̍k-kha ê Lūn
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 王培英 Ông Poê-eng |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第186卷 |
| 日期 | 1900/9 |
| 頁數 | 72 |
白話字（原文數位化）
Pa̍k-kha ê Lūn.
Ông Poê-eng kì--ê.
1900.09 186 koàn p.72-74
Thiⁿ-ē pháiⁿ ê hong-sio̍k ke̍k-chē sǹg bē liáu. Chhin-chhiūⁿ ìn-tō͘ ū khoàⁿ-khin cha-bó͘ lâng, chiū-sī khoán-thāi cha-bó͘ lâng chò chhin-chhiūⁿ khîm-siù, bô lia̍h in kap ta-po͘ lâng kāng-luī. Sui-jiân í-keng kè tiōng-hu, put-kò iā sī khoán-thāi i chò chhin-chhiūⁿ lú-pī nā-tiāⁿ; kàu tiōng-hu chi̍t-ē sí, hit ê hū-jîn lâng chiū tio̍h chhám lah, in-uī khah toā-bīn ē tú-tio̍h sio--sí. che sī in khah-chá ê ok-sio̍k. Se-kok ū sǹg-io, Tiong-kok ū hāi-sí cha-bó͘-gín-á; á-sī chhin-chhiūⁿ Se-kok ê chia̍h chiú, Tiong-kok ê chia̍h a-phiàn hit chi̍t-luī. Lūn-kàu chit-hō ê ok-sio̍k, tì-sek, chhut-miâ ê lâng lóng ta̍uh-ta̍uh tù-chhut gī-lūn thòng-chhiat teh khoàn-kái. Chóng-sī pa̍k-kha chit chi̍t-hāng ê hong-sio̍k, i ê chân-jím bô khah su tī sio-kí koáⁿ-hū hāi-sí cha-bó͘ gín-á; i ê khok-to̍k bô khau8-choa̍h tī chām-tn̄g lâng ê kha-kut; i ê koan-hē bô khah koh-iūⁿ tī chiú-siáu kap giân-hun.
Chhâ-khó Tiong-tiâu ê hông-tè (chhin-chhiūⁿ Sūn-tī kap Khong-hi) í-ki̍p bêng-lí ê kun-chú, khiok ū hit hō bô beh thàn chit hō ok-sio̍k, iā soà ta̍uh-ta̍uh teh khó͘-khǹg kéng-chhéⁿ lâng-ê; m̄-kú iā ū hit téng iông-hu sio̍k-chú tiāⁿ-tiāⁿ kò͘-chip tuì-tiōng cha-po͘ khoàⁿ-khin cha-bó͘ ê ì-kiàn, sim-chì soà lia̍h cha-bó͘ gín-á pa̍k-kha chò chin khiáu-pán ê hoat-tō͘, phian-phian beh hō͘ in tú-tio̍h chit hō bû-kiông-chīn ê kan-khó͘ iā bô beh lîn-bín in. Haiⁿ-ah! Cha-bó͘ gín-á pêⁿ-pêⁿ iā sī lâng, cháiⁿ-iūⁿ kàu chiah put-hēng ē lâi tú-tio̍h chin ke̍k-thâu ê khó͘-chhó͘.
Taⁿ kai-chài tī lán Tâi-lâm-siâⁿ chiah ê sin-sū í-ki̍p bêng-bōng lâng ū siat chi̍t ê hoē miâ-kiò “Thian-chiok-hoē” (ì-sù sī beh hō͘ kha iû-goân chū-jiân ê khoán), chiū-sī tiâu-tî beh kiù chèng cha-bó͘ gín-á tī khún-pa̍k ê tiong-kan. Chit hō chin-chiàⁿ sī hó-sū, iā sī chèng cha-bó͘ gín-á ê toā hok-khì; m̄-kú kiaⁿ-liáu lán sìn Chú ê lâng iáu ū chē-chē teh kò͘-chip chit hō ok-sio̍k lâi m̄-khéng pàng, só͘-í sūn ki-hoē chhiáⁿ chiong pa̍k-kha chit hāng sū lâi gī-lūn. Tāi-lio̍k hun-chò 4 hāng:--
I. Pa̍k-kha ê Goân-iû.
Lūn pa̍k-kha ê goân-iû khiok m̄-chai tú-tú sī tuì tó chi̍t tiâu-tē á-sī tó chi̍t lâng khí. Ū lâng liû-thoân kóng, Sī tuì Siōng-tiâu Thán-kí; iā ū lâng kóng, Sī tuì Lâm Chê-tiâu Phoaⁿ-hui, chóng-sī Sú-kì bô bêng-bêng kóng. iā ū lâng phah-sǹg khah toā-bīn sī tuì Lâm-tông (ū lâng kóng Hō͘-tông, phah-sǹg khah m̄-tio̍h) Biáu-niû chiàⁿ siat-khí--ê. Taⁿ lūn:--
-
Tuì Thán-kí (chiū-sī Siōng-tiâu Tiū-ông ê hui). Chiàu iá-sú só͘ kì, Tháu-kí chiū-sī hô͘-lî-chīⁿ, in-uī Tiū-ông bû-tō siat-to̍k sîn-bêng (chiū-sī Lú-o niû-niû), só͘-í sîn-bêng chiàⁿ chhe i, kah i hoà-sin chiâⁿ lâng khì pāi Tiū-ông. Chiàu liû-thoân kóng, Hit chiah hô͘-lî beh hoà-sin ê sî, thong seng-khu piàn ē sêng, chí-ū kha-té piàn bē sêng, só͘-í chiū ēng pò͘ lâi pau lâi chng-chò, ǹg-bāng tuì ná-ni hō͘ Tiū-ông khoàⁿ bē chhut m̄-chai i ê pè-lō͘. che khiok sī bô si̍t-chāi ê pîn-kù, put-kò lán chai Tiū-ông tek-khak ū siū Thán-kí ê bê-he̍k, āu-lâi uī-tio̍h Thán-kí ê iân-kò͘ kok-ka bia̍t-bô.
-
Tuì Phoaⁿ-hui (chiū-sī Lâm Chê-tiâu Tong-hun-hô͘ ê hui miâ-kiò Gio̍k-jî). Chiàu Kong-kàm só͘ kóng, Chê-tiâu Tong-hun-hô͘ put-chí chhia-chhí bô hoat-tō͘, bô lūn keng-tiān, khì-kū, i-ho̍k, í-ki̍p chhìn-chhái sim-mi̍h, lóng siu-chéng kàu chin chhoàng; iū-koh seng-sèng hì-hiauh im-ia̍t, só͘-í keng-lāi bô lūn kiong-ngô͘ hō͘-hui ta̍k-ê bô-m̄ chng-thāⁿ tàu-suí lâi cheng toa̍t thióng-ài. Lâng phah-sǹg hit-sî Phoaⁿ-hui (chiū-sī Gio̍k-jî) ū pa̍k-kha, iū-koh seⁿ-sêng iā chin suí, só͘-í Tong-hun-hô͘ put-chí thióng-ài--i, chiū ēng kim chha̍k chò liân-hoe pho͘ tī thô͘-kha, kah i kiâⁿ tī hit téng-bīn, chiū kóng, Hé pō͘-pō͘ to seⁿ-chhut liân-hoe ah. Hiān-sî chheng-ho͘ lâng ê sè-kha kiò-chò kim-liân chiū-sī chioh Tong-hun-hô͘ ê oē.
3.Tuì Biáu-niû (chiū-sī Lâm-tông Lí Hō͘-chú ê kiong-ngô͘). Lūn-kàu Biáu-niû chò Hō͘-chú ê kiong-ngô͘, hit-sî m̄-nā iông-māu put-chí iau-kiau, Jî-chhiáⁿ seⁿ-sêng chiu gâu-ko-bú (chiū-sī chhiùⁿ-koa thiàu-bú), in-uī án-ni tì-kàu Hō͘-chū chīn-chāi thiàⁿ i. Kiám-chhái hit-sî Hō͘-chú teh siūⁿ Biáu-niû gâu ko-bú khiok-sī hó, m̄-kú i ê kha iû-goân chhin-chhiūⁿ cha-po͘ lâng-ê khah bô chhut kî, só͘-í kah i ēng kha-pe̍h pa̍k-kha, tio̍h chat kàu oan khiau-khiau chhin-chhiūⁿ sin chhut ê goe̍h-hêng, á-sī chhin-chhiūⁿ keng-oan ê khoán, tuì án-ni chiah hō͘ i chhiùⁿ-koa, thiàu-bú lâi chò sim-sek khoàⁿ-hóng ê lō͘-ēng.
Tuì chia khoàⁿ-khí-lâi, goân-tong-sî siat pa̍k-kha--ê tek-khak m̄-sī chèng-chong lâng, iā m̄-sī chèng-keng ê thâu-lō͘, pa̍k-kha put-kò sī beh chò thiám-mī ê chio-pâi, thit-thô ê lō͘-ēng nā-tiāⁿ; si̍t-chāi m̄-nā bô lī-ek tī jîn-kan, koh ē lâu-to̍k kàu tī hō͘-sè. Tiong-iông kóng, “Kok-ka chiong bông, pit iú iau-gia̍t” (chiū-sī kok-ka nā beh bia̍t-bô ê sî, tek-khak ū hit hō kî-kî koài-koài ê sū). Taⁿ hit sî ū chhut chit-hō iau-gia̍t, kiám m̄-sī kheng-ka pāi-kok ê tiāu-thâu mah?
(āu-koàn beh koh chiap)
漢羅（Ùi原文改寫）
縛跤ê論
王培英記--ê。
1900.09 186卷 p.72-74
天下歹ê風俗極濟算袂了。親像印度有看輕查某人，就是款待查某人做親像禽獸，無掠in佮查甫人仝類。雖然已經嫁丈夫，不過也是款待伊做親像女婢nā-tiāⁿ；到丈夫一下死，hit個婦人人就著慘lah，因為較大面會拄著燒死。這是in較早ê 惡俗。西國有sǹg腰，中國有害死查某囡仔；á是親像西國ê食酒，中國ê食鴉片hit一類。論到這號ê惡俗，知識，出名ê人攏 ta̍uh-ta̍uh 著出議論痛切teh 勸解。總是縛跤這一項ê風俗，伊ê殘忍無較輸佇燒死寡婦害死查某囡仔；伊ê酷毒無較choa̍h佇斬斷人ê跤骨；伊ê關係無較各樣佇酒痟佮 giàn薰。
查考中朝ê皇帝(親像順治佮康熙)以及明理ê君子，卻有hit號無beh趁這號惡俗，也紲ta̍uh-ta̍uh teh苦勸警醒人ê；毋過也有hit等 庸夫俗子定定固執對重查甫看輕查某ê意見，心志紲掠查某囡仔縛跤做真巧板 ê法度，偏偏beh予in拄著這號無窮盡ê艱苦也無beh憐憫in。 Haiⁿ-ah！查某囡仔平平也是人，怎樣到chiah不幸會來拄著真極頭ê苦楚。
Taⁿ佳哉佇咱台南城chiah-ê 紳士以及名望人有設一個會名叫「天足會」(意思是beh予跤猶原自然ê款)，就是tiâu-tî beh救眾查某囡仔佇綑縛ê中間。這號真正是好事，也是眾查某囡仔ê大福氣；毋過驚了咱信主ê人猶有濟濟teh固執這號惡俗來毋肯放，所以順機會且將縛跤這項事來議論。大略分做4項:--
I.縛跤ê原由
論縛跤ê原由卻毋知拄拄是對tó一朝代á是tó一人起。有人流傳講，是對商朝妲己；也有人講：是對南齊朝潘妃，總是史記無明明講。也有人拍算較大面是對南唐(有人講後唐,拍算較毋著) 窅娘chiàⁿ設起--ê。 Taⁿ論:--
- 對妲己(就是商朝紂王ê妃)。照野史所記，妲己就是狐貍精，因為紂王無道褻瀆神明(就是女媧娘娘)，所以神明chiàⁿ差伊，kah伊化身成人去敗紂王。照流傳講，hit隻狐貍beh化身ê時，通身軀變會成，只有跤底變袂成，所以就用布來包來裝做，向望對按呢予紂王看袂出毋知伊ê弊路。這卻是無實在ê憑據，不過咱知紂王的確有受妲己ê迷惑，後來為著妲己ê緣故國家滅無。
2.對潘妃(就是南齊朝東昏侯ê妃名叫玉兒)。照綱鑑所講：齊朝東昏侯不止奢侈無法度，無論經典，器具，衣服，以及凊彩甚乜，攏修整到真chhoàng；又閣生性戲hiauh淫逸，所以宮內無論宮娥后妃逐個無毋妝 thāⁿ鬥媠來爭奪寵愛。人拍算彼時潘妃 (就是玉兒)有縛跤，又閣生成也真媠，所以東昏侯不止寵愛伊，就用金鑿做蓮花舖佇土跤，kah伊行佇彼頂面，就講：Hé步步生出蓮花ah。現時稱呼人 ê細跤叫做金蓮就是借東昏侯ê話。
3.對窅娘 (就是南唐李後主ê宮娥)。論到窅娘做後主ê宮娥，彼時毋nā容貌不止妖嬌，而且生成真gâu歌舞 (就是唱歌跳舞)，因為按呢致到後主盡在疼伊。 Kiám-chhái彼時後主teh想窅娘 gâu歌舞卻是好，毋過伊ê跤猶原親像查甫人ê較無出奇，所以kah伊用跤帛縛跤，著紮到彎曲曲親像新出ê月形，á是親像弓彎ê款，對按呢 chiah予伊唱歌，跳舞來做心適看仿ê路用。
對遮看起來，原當時設縛跤ê的確毋是正莊人，也毋是正經ê頭路，縛跤不過是beh做諂媚ê 招牌，thit-thô ê路用nā-tiāⁿ；實在毋nā無利益佇人間，閣ē流毒到１佇後世。中庸講：「國家將亡，必有妖孽」(就是國家若beh滅無ê時，的確有彼號奇奇怪怪ê事)。Taⁿ彼時有出這號妖孽，kiám毋是傾家敗國ê兆頭mah?
(後卷beh 閣接)