中國戰事
Tiong-kok Chiàn-sū
文獻資訊
| 項目 | 資料 |
|---|---|
| 作者 | 無lo̍h名 |
| 卷期 | 台南府城教會報 |
| 卷期 | 第185卷 |
| 日期 | 1900/8 |
| 頁數 | 63 |
白話字（原文數位化）
Tiong-kok Chiàn-sū(1)
1900.08 185 koàn p.63-66
Lūn goā-kok khì kong Tiong-kok chit chân ê lâi-le̍k chiàu chhù-sū tāi-lio̍k kì tī ē té:--
La̍k goe̍h 15 hō (chiū-sī kū-le̍k 5 goe̍h 19 ji̍t). Hit ji̍t Eng-kok, Bí-kok, Hoat-kok, Tek-kok, Í-tāi-lī-kok, Ò-kok, Ji̍t-pún-kok kap Ngô͘-kok hiah ê chiàn-chûn lóng tī Tāi-ko͘ káng-kháu. In ta̍k kok ê koán-kà koaⁿ-tiúⁿ tāi-ke chò-hoé chū-chi̍p tī Ngô͘-kok chiàn-chûn gī-lūn n̄g hāng ê siau-sit, chiū-sī:--
-
Thiaⁿ-kìⁿ Chheng-kok peng teh-beh lâi kong Tāi-ko͘ thêng-chhia-tiûⁿ, kap huí-hoāi Pak-kiaⁿ kàu Tāi-ko͘ ê thih-chhia-lō͘.
-
iū koh thiaⁿ-kìⁿ chheng-kok peng teh beh chiong chuí-luî hē tī Pe̍h-hô káng-kháu, in-uī m̄ chún goā-kok chiàn-chûn ji̍p káng.
In hiah ê koán-kà koaⁿ-tiúⁿ thiaⁿ-kìⁿ chit n̄g hāng ê siau-sit chiū gī-lūn kóng, Hiah ê “Gī-hô-thoân” ê thó͘-huí hiān-sî teh chhut-thâu ài châu-bia̍t tiàm Thian-tin kap Pak-kiaⁿ ê goā-kok lâng, tì-kàu kok-kok tāi-seng bē bián-tit phài peng chiūⁿ-soaⁿ khì pó-hō͘ goā-kok lâng kap ta̍k kok ê Kong-sài-koán. Hit-tia̍p Chheng-kok iā sī chún in khì pó-hō͘. Taⁿ thiaⁿ-kìⁿ kóng, “Gī-hô-thoân ê thó͘-huí kap Chheng-kok peng kiat-tóng teh-beh huí-hoāi thih-chhia-lō͘, iū-koh tī káng-kháu beh hē chuí-luî, tì-kàu hō͘ goā-kok peng bē-tit chiuⁿ soaⁿ, soà bē-tit khì pó-hō͘ ta̍k kok ê Kong-sài-koán kap peh-sèⁿ. Gī-lūn-liáu chiū gí-tiāⁿ m̄ thang hō͘ Chheng-kok peng kap thó͘-huí lâi huí-hoāi hoé-chhia-lō͘, Só͘-í chiong n̄g hāng lâi bēng-lēng kok-kok chiàn-chûn ê koán-kà koaⁿ-tiúⁿ:--
-
Kah bú-koaⁿ kap chuí-su tio̍h chiūⁿ soaⁿ chiām-sî khì pó-hō͘ thih-chhia-lō͘ kap thih-chhia; iū-koh kah in tio̍h ji̍p Tāi-ko͘ ê phàu-tâi sió-khoá phah-pháiⁿ in ê toā chhèng, chiàⁿ hō͘ peng á-sī “Gī-hô-thoân huí” chiām-sî bē-tit khui chhèng lâi phah goā-kok chiàn-chûn. iū-koh hoan-hù chiūⁿ soaⁿ ê koaⁿ-peng kah in m̄ thang tāi-seng phah Chheng-kok peng; chóng-sī tī thih-chhia-lō͘ á-sī tī phàu-tâi Chheng-kok koaⁿ nā seng khui chhiú chiū thang tí-te̍k in.
-
Kah 300 miâ ê Ji̍t-pún chuí-su hit mê chiūⁿ soaⁿ tāi-seng khì pó-hō͘ thih-chhia-lō͘.
La̍k-goe̍h 16 hō. Hiah ê goā-kok ê koán-kà koaⁿ-tiúⁿ koh chò-hoé chū-chi̍p tī Ngô͘-kok chiàn-chûn soà gī-lūn kóng, Tuì “Gī-hô-thoân huí” chhut-thâu hoán-poān kàu taⁿ kok-kok ū phài peng chiūⁿ soaⁿ khì pó-hō͘ kok-kok ê Kong-sài-koán, kap tiàm tī-hia ê goā-kok lâng. Che sī chhut tuì ko͘-put-chiong. Hit-sî Chheng-kok koaⁿ-hú khiok jīn pún-hūn soà lio̍h-á siat-hoat beh châu hiah ê thó͘-huí, chóng-sī kàu, chit-tia̍p Hông-thài-hō͘ kap Chheng-tiâu ê tāi-sîn koaⁿ-oân í-keng hián-bêng- in sī hoaⁿ-hí thó͘-huí só͘-chò, sī teh hāi goā-kok lâng ê kí-tōng. Chiàu án-ni Chheng-tiâu kap goā-kok sǹg sī sit-iok. uī-tio̍h án-ni-seⁿ hiah ê koán-kà koaⁿ-tiúⁿ gí-tiāⁿ tio̍h chiām-sî chhú Tāi-ko͘ ê phàu-tâi. Só͘-í thong-ti koán phàu-tâi ê koaⁿ siāng bān hān kàu 12 tiám cheng kú, tio̍h chiong pháù-tâi lóng kau goā-kok koaⁿ chiáng-koán.
Cha̍p-chhit hō. Tī 16 hō hit mê(chiū-sī poàⁿ-mê āu chha-put-to chi̍t tiám cheng) koán phàu-tâi ê koaⁿ m̄ khéng hiàn kau goā-kok koaⁿ, hoán-tńg khui chhèng phah chiàn-chûn. Kui-mê chiàn-chûn kap phàu-tâi teh sio-phah, kàu 17 hō chá-khí chha-put-to 7 tiám cheng goā-kok peng í-keng chiūⁿ soaⁿ chiàm phàu-tâi. Hit-tia̍p khiok ū kuí-nā goā-kok peng hō͘ in phah sí, kap tio̍h siong; ta̍k chiah chiàn-chûn iā hō͘ in phah-tio̍h, chiông-tiong ngô͘-kok chi̍t chiah hiám-hiám tîm-lo̍h-khì. Chheng-kok peng tio̍h siong sí kuí-nā pah miâ.
Cha̍p-pe̍h hō. Chāi chit ji̍t tī Pak-kiaⁿ Tek-kok ê Khim-chhe chhut-mn̂g beh khì Chóng-lí Gê-mn̂g, chóng-sī khó-sioh tī lō͘-ni̍h hō͘ Chheng-kok peng thâi-sí.
Cha̍p-káu hō. Chāi chit ji̍t Chóng-lí Gê-mn̂g hoan-hù kok-kok ê Khim-chhe, hān in 24 tiám cheng kú lóng tio̍h lī-khui Pak-kiaⁿ. Kok Khim-chhe hoê-hok Chóng-lí Gê-mn̂g kóng, Hiān-sî lō͘ bē-kiâⁿ-tit, nā chhut Pak-kiaⁿ tek-khak bô sèⁿ-miā.
Jī-cha̍p hō. Kok-kok koán-kà koaⁿ-tiúⁿ hoē-chê kong-chhut jī-iūⁿ kiâⁿ bûn-su hō͘ kok-uī hái-kun ê Khim-chhe chiū kóng, In ê peng kan-ta beh tí-te̍k thó͘-huí, iàu-kín sī ài beh ti̍t-thàu kàu Pak-kiaⁿ kiù hiah ê goā-kok lâng. Chai chit ji̍t Toan-chhin-ông chhiàm-koân chē-uī soà thek-lēng Khim-chhe tio̍h chiong goā-kok lâng it-chīn koáⁿ-chhut, in-uī goā-kok lâng ê chûn-ì sī ài chiàm thó͘-tē; chóng-sī lâm-pêng séng ê Khim-chhe m̄ thiaⁿ, hoán-tńg kap goā-kok-koaⁿ su-niû siat-hoat lâi saⁿ an-tùn.
Jī-cha̍p-saⁿ hō. Chāi 17 hō Tāi-ko͘ ê phàu-tâi phoà liáu-āu pāi-tīn ê peng kap “Gī-hô-thoân huí” chiū thè-khì uî-khùn Thian-tin; sui-jiân ēng toā chhèng kong siâⁿ m̄-kú kong bô khui. “Kàu 23 hō goā-kok ê kiù peng í-keng kàu.
Siāng hit ji̍t tī Pak-kiaⁿ siâⁿ-lāi ê kong-sài-koán tû-khì Eng, Tek, Hoat chit saⁿ-ê í-goā kî-û--ê lóng hō͘ thó͘-huí sio-khì.
Jī-la̍k hō. Eng-kok Thê-tok chhoā pe̍h, káu pah miâ ê chuí-su-peng, chêng í-keng tuì Tāi-ko͘ khí-sin beh kàu Pak-kiaⁿ pó-hō͘ phài khì hia ê chèng Khim-chhe, kap tiàm hia ê goā-kok lâng; chóng-sī in-uī tú-tio̍h “Gī-hô-thoân huí” hiah chē, chiū bē-tit kàu tè. Tuì Thian-tin kàu Pak-kiaⁿ ê tē-bīn thó͘-huí chīn-sēng kàu kuí-nā cha̍p bān. Thê-tok kàu hia sui-jiân lī Pak-kiaⁿ 5, 6 phò͘ lō͘ nā-tiāⁿ, m̄-kú in-uī si̍t-lo̍h 62 miâ peng, koh tio̍h-siong kap phoà-pēⁿ--ê kiōng 313 miâ, kî-û chhun bô loā-chē, ko͘-put-chiong tio̍h tò-tńg lâi koh thiⁿ-peng. Hit-tia̍p Toan-chhin-ông thàm-thiaⁿ Eng-kok Thê-tok phah tò-tńg-khì, chiū soà chiong 10,0000 niú gîn kap chē-chē phit tiû khò-siúⁿ hiah ê “Gī-hô-thoân huí.”
Jī-chhit hō. Pak-kiaⁿ chin loān. Kok sū lóng chhut-chāi “Gī-hô-thoân huí” teh chú-ì. Siâⁿ-mn̂g lóng koaiⁿ-noai-teh. Tû Eng-kok kap Tek-kok ê Kong-sài-koán í-goā lóng sio-lio-khì. Hit-sî chèng goā-kok lâng lóng-chóng khì kui-oá tī Eng-kok ê Kong-sài-koán, chiū soà hō͘ 15,0000 “Gī-hô-thoân huí” uî-khùn-teh.
Jī-peh hō. Chāi chit ji̍t ū hong-siaⁿ kóng Ngô͘-kok ê Léng-sū tī Ian-tâi hō͘ thó͘-huí phah-sí.
Saⁿ-cha̍p hō. Chāi 20 hō Toan-chhin-ông chhiàm-koân chē-uī, liáu-āu hoān i só͘ chhut ê chiàu chiông-tiong pún-kok kuí-nā ê Khim-chhe bô beh thàn i, chhin-chhiūⁿ Lí Hông-chiong, Tiuⁿ Chi-tōng, kap Lâu Khun-it hiah-ê. chāi chit ji̍t iā ū hong-siaⁿ kóng tī Ian-tâi ū sì ê kàu-sū hō͘ thó͘-huí phah-sí.
Chhit goe̍h tē la̍k hō. Chāi chit ji̍t “Gī-hô-thoân huí” khì kong Thian-tin, chóng-sī goā-kok ê peng chū-chak(sic) tī-hia teh hông-siú, 7 tiám cheng kú kap in kau-piàⁿ, chiū kong bē-tit khui.
Tē káu hō. Chāi chit ji̍t ū chi̍t ê chhe-sài toà ki-bi̍t ê siau-sit chhut Pak-kiaⁿ, chiū-sī kóng hit-sî Eng-kok kap Tek-kok ê Kong-sài-koán iáu-boē phoà, goā-kok Khim-chhe kap goā-kok lâng iû-goân tiàm tī hit Koán-lāi. iū-koh kóng Hông-tè bēng-lēng Lí Hông-chiong chò Ti̍t-lē ê Khim-chhe.
Cha̍p-it hō. Chāi chit ji̍t ū kuí-nā chheng “Gī-hô-thoân huí” khì phah Thian-tiu lō͘-chām ê thêng-chhia-tiûⁿ. Hit-sî Eng-kok, Ji̍t-pún-kok chham Hoat-kok peng kap in tí-te̍k, 5 tiám cheng kú thó͘-huí chiū soàⁿ-khì.
Cha̍p-saⁿ hō. Chāi chit jit thiⁿ-kng Eng, Bí, Ji̍t, Ngô͘, Hoat Tek, hit la̍k kok ê peng hoē-chê khì phah Thian-tin ê phàu-tâi; phah kàu 14 hō chá-khí phàu-tâi chiū phoà. Hit-tia̍p Chheng-kok peng kap thó͘-huí sí-ê, tio̍h-siong-ê, chham lâi hâng-ê kè-kiong ū kuí-nā chheng. Goā-kok peng sí-ê kap tio̍h-siong-ê kè-kiōng 500 goā.
Cha̍p-peh hō. Chāi chit ji̍t Lí Hông-chiong ū hōng chiàu soà lo̍h-chûn khì pak-thâu chiūⁿ jīm.
Ô͘-pak, Ô͘-lâm, kap Hô-lâm saⁿ séng ê Khim-chhe teh hāu Toan-chhin-ông ê chiàu soà siat-hoat teh-beh kek-tio̍k goā-kok lâng.
Jī-cha̍p-saⁿ hō. Chāi chit ji̍t ū phah tiān-pò kóng, Pak-kiaⁿ ê Kong-sài-koán iáu-boē phoà; iū-koh kóng, Chheng-kok koaⁿ teh siat-hoat lâi chín-kiù hiah ê tiàm Pak-kiaⁿ ê goā-kok lâng. Thó͘-huí kap thó͘-huí teh sio-thâi.
Ū tiān-pò kóng, Tī Kài-pêng (lī Giû-chong chha-put-to 7 phò͘-lō͘ ) 200 miâ ê Ngô͘-kok peng hō͘ thó͘-huí châu-bia̍t.
Goā-kok ê kàu-sū saⁿ lâng kap kuí-nā ê pún-tē sìn Chú ê lâng tī Soaⁿ-tang-séng ê Chè-lâm-hú hō͘ thó͘-huí thâi-sí.
Lūn téng-bīn só͘ kì kau-chiàn ê siau-sit lán khiok boē chai loā-chē sī hi-si̍t. Lán chai tī la̍k goe̍h-boé (se-le̍k) hit-sî ū oá 1000 goā-kok lâng tiàm tī Pak-kiaⁿ siâⁿ-lāi. Tī la̍k goe̍h 25 hō in chi̍t lâng phah tiān-pò kóng, Nā bô koáⁿ-kín phài kiù peng lâi, kiaⁿ-liáu in bô sèⁿ-miā. Tuì hit-tia̍p kàu taⁿ(chiū-sī 7 goe̍h 20 hō) in hiah ê goā-kok lâng lóng bô koh kià siau-sit lâi. Kīn-lâi só͘ chih-tio̍h ê siau-sit lóng sī pún-tē lâng kià-ê.
漢羅（Ùi原文改寫）
中國戰事（1）
1900.08 185卷 p.63-66
論外國去攻中國這層ê來歷照次序大略記佇下底：－
六月15號(就是舊曆 5月19日)。彼日英國，美國，法國，德國，義大利國，奧國，日本國佮俄國hiah-ê戰船攏佇大沽港口。In逐國ê 管教官長大家做伙聚集佇俄國戰船議論兩項ê消息，就是：－
1.聽見清國兵teh-beh來攻大沽停車場，佮毀壞北京到大沽ê鐵車路。
2.又閣聽見清國兵teh beh將水雷下佇白河港口，因為毋准外國戰船入港。
In hiah-ê管教官長聽見這兩項ê消息就議論講，Hiah-ê「義和團」ê土匪現時teh出頭愛剿滅tiàm天津佮北京ê外國人，致到各國事先袂免得派兵上山去保護外國人佮逐國ê公使館。彼-tia̍p清國也是准in去保護。Taⁿ聽見講：「義和團ê土匪佮清國兵結黨teh-beh毀壞鐵車路，又閣佇港口 beh下水雷，致到予外國兵袂得上山，紲袂得去保護逐國ê公使館佮百姓。
議論了就議定毋通予清國兵佮土匪來毀壞火車路，所以將兩項來命令各國戰船ê管教官長：－
1.Kah 武官佮水師著上山暫時去保護鐵車路佮鐵車，又閣kah in著入大沽ê砲台小可拍歹in ê大銃，chiàⁿ 予兵á是「義和團匪」暫時袂得開銃來拍外國戰船。又閣吩咐上山ê官兵kah in毋通代先拍清國兵；總是佇鐵車路á是佇砲台清國官若先開手就通抵敵in。
2.Kah 300名ê日本水師彼暝上山代先去保護鐵車路。
六月16號。Hiah-ê外國ê管教官長閣做伙聚集佇俄國戰船紲議論講：對「義和團匪」出頭反叛到taⁿ各國有派兵上山去保護各國ê公使館，佮 tiàm佇遐ê外國人。這是出對姑不將。彼時清國官府卻認本份紲略仔設法beh剿hiah-ê土匪，總是到這tia̍p皇太后佮清朝ê大臣官王已經顯明 in是歡喜土匪所做，是teh害外國人ê舉動。照按呢清朝佮外國算是失約。為著按呢生hiah-ê管教官長議定著暫時取大沽ê砲台。所以通知管砲台ê官上慢限到12點鐘久，著將砲台攏交外國官掌管。
十七號。佇16號彼暝(就是半暝後差不多一點鐘)管砲台ê官毋肯獻交外國官，反轉開銃拍戰船。規暝戰船佮砲台teh相拍，到17號早起差不多7 點鐘外國兵已經上山佔砲台。彼-tia̍p卻有幾nā外國兵予in拍死，佮著傷，逐隻戰船也予 in拍著，從中俄國一隻險險沉落去。清國兵著傷死幾nā百名。
十八號。在這日佇北京德國ê欽差出門beh去總理衙門，總是可惜佇路裡予清國兵刣死。
十九號。在這日總理衙門吩咐各國ê欽差，限in 24點鐘久攏著離開北京。各欽差回復總理衙門講：現時路袂行得，若出北京的確無生命。
二十號。各國管教官長會齊公出字樣行文書予各位海軍ê欽差就講：In ê 兵 kan-ta beh抵敵土匪，要緊是愛beh直透到北京救hiah-ê外國人。知這日端親王僭權坐位紲敕令欽差著將外國人一盡趕出，因為外國人ê存意是愛佔土地；總是南爿省ê欽差毋聽，反轉佮外國官思量設法來相安頓。
二十三號。在17號大沽ê砲台破了後財陣ê兵佮「義和團匪」就退去圍困天津；雖然用大銃攻城毋過攻無開。到23號外國ê救兵已經到。
Siāng 彼日佇北京城內ê公使館除去英，德，法這三个以外其餘--ê攏予土匪燒去。
二六號。英國提督chhoā八、九百名ê水師兵，前已經對大沽起身beh到北京保護派去遐ê眾欽差，佮tiàm遐ê外國人；總是因為拄著「義和團匪」 hiah濟，就袂得到tè。 對天津到北京ê地面土匪盡算到幾那十萬。提督到遐雖然離北就5, 6舖路nā-tiāⁿ，毋過因為失落62名兵，閣著傷佮破病--ê共313名，其餘賰無偌濟，姑不將著倒轉來閣添兵。彼-tia̍p端親王探聽英國提督拍倒轉去，就紲將10,000兩銀佮濟濟匹綢犒賞hiah-ê「義和團匪。」
二七號。北京真亂。國事攏出在「義和團匪」teh主意。城門攏關noai-teh。除英國佮德國ê公使館以外攏燒lio去。彼時眾外國人攏總去歸倚佇英國ê公使館，就紲予15,0000「義和團匪」圍困teh。
二八號。在這日有風聲講俄國ê領事佇煙台予土匪拍死。
三十號。在20號端親王僭權坐位，了後凡伊所出ê照從中本國幾nā个欽差無beh趁伊，親像李鴻章，張之洞，佮劉坤一hiah-ê。在這日也有風聲講佇煙台有四个教士予土匪拍死。
七月第六號。在這日「義和團匪」去攻天津，總是外國ê兵聚紮佇遐teh防守，7點鐘久佮in交拚，就攻袂得開。
第九號。在這日有一个差使帶機密ê消息出北京，就是講彼時英國佮德國ê公使館猶袂破，外國欽差佮外國人猶原tiàm佇彼館內。又閣講皇帝命令李鴻章做直隸ê欽差。
十一號。在這日有幾nā千「義和團匪」去拍天津路站ê停車場。彼時英國，日本國chham法國兵佮in抵敵，5點鐘久土匪就散去。
十三號。在這日天光英、美、日、俄、法、德，彼六國ê兵會齊去拍天津ê 砲台；拍到14號早起砲台就破。彼tia̍p清國兵佮土匪死ê，著傷ê，chham來降ê計共有幾nā千。外國兵死ê佮著傷ê計共500外。
十八號。在這日李鴻章有奉詔紲落船去北頭上任。
湖北，湖南，佮河南三省ê欽差teh效端親王ê詔紲設法teh-beh革逐外國人。
二十三號。在這日有拍電報講：北京ê公使館猶袂破；又閣講：清國官teh設法來拯救hiah-ê tiàm北京ê外國人。土匪佮土匪teh相刣。
有電報講：佇 Kài-pêng (離Giû-chong差不多7舖路 ) 200名ê俄國兵予土匪剿滅。
外國ê教士三人佮幾nā个本地信主ê人佇山東省ê濟南府予土匪刣死。
論頂面所記交戰ê消息咱卻袂知偌濟是虛實。咱知佇六月尾 (西曆) 彼時有倚1000外國人tiàm佇北京城內。佇六月25號in一人拍電報講：若無趕緊派救兵來，驚了in無生命。對彼tia̍p到taⁿ(就是7月20 號) in hiah-ê外國人攏無閣寄消息來。近來所接著ê消息攏是本地人寄-ê。