Lūn Kam-chià

文獻資訊

項目 資料
作者 無lo̍h名
卷期 臺灣府城教會報
卷期 第61卷
日期 1890/6
頁數 44

白話字(原文數位化)

Lūn Kam-chià

1890.06 TĒ LA̍K-CHA̍P-IT TIUN p.44

Chit gō͘ goe̍h tô͘ sī oē goā-kok kheh-chià se̍k-thn̂g ê tāi-chì. Téng-bīn ū chià-hn̂g; kheh-chià ê khì-kū khoàⁿ bē tio̍h, chóng-sī ē-bīn tiong-ng thang khoàⁿ-kìⁿ thih-kńg lâu chià-chiap lo̍h toā-tháng. Kî-û--ê tô͘-á-lāi ū lâng se̍k-thn̂g tī thn̂g-tiáⁿ teh lā, ū-ê teh koè-lī chià-chiap hō͘ i chheng-khì, iā ū-ê se̍k-liáu iúⁿ-thn̂g lo̍h lāu-chhài.

Tâi-oân ê kam-chià ū âng-ê pe̍h-ê, nn̄g iūⁿ; âng-ê kiò-chò âng-chià, pe̍h-ê kiò-chò tek-chià. Chhut-sek si̍t-chāi chin-chē, ta̍k-nî thn̂g chhut put-siáu. Nā-sī hn̂g ū hó pháiⁿ, thn̂g ū o͘ pe̍h; o͘-ê chng-lo̍h thn̂g-láng, pe̍h-ê iúⁿ-lo̍h lāu-chhài. Khó-sioh lán chit-pêng chhòng-phō͘ se̍k-thn̂g ê khì-kū m̄-hó, kài-thn̂g ê kang-hu bô kàu, m̄-ta̍t-tio̍h goā-kok ê khì-kū khiáu-sit, kài-thn̂g ê hoat-tō͘ chin pe̍h, niá m̄ chhin-chhiūⁿ goā-kok ê khì-kū lâi án-ni chò leh ?

ài-beh chhah kam-chià, ū sin-chai iā ū jī-nî. Chám chià-boé chi̍t-chat, chiông-tiong ê nn̄g-ba̍k seng chìm-chuí, thèng-hāu hn̂g lê hó, ēng chià-boé lâi chhah, chiū-sī sin-chai. Kam-chià chhò-liáu, iû-goân lâu hiah-ê kū chià-thâu hō͘ i hoat, m̄-bián koh-chài chhah, hō-chò jī-nî--ê. Hō͘ in nn̄g-hō khoài-hoat, iàu-kín tio̍h lo̍h puî-pùn, nî-tang ê hō͘-chuí iā tio̍h tú-hó; oá cha̍p-goe̍h-kan í-keng toā-châng chià-chiap kāu, chiah ē piàⁿ-hn̂g hó kheh.

Lâi chéng chi̍t-tiuⁿ phō͘ khí-lâi, tio̍h ū saⁿ-sì-pah ê gîn-chîⁿ. Sui-jiân phō͘-têng sī chháu tah--ê, m̄-kú khì-kū teh siong-tiōng, só͘-í ta̍k-uī ê choh-sit lâng khah siông tio̍h saⁿ-kap chhut-chîⁿ, lâi chéng-phō͘ khiā-koà—-chi̍t koà ū saⁿ-chiah gû, kiōng tio̍h chiâⁿ-cha̍p koà. iū-koh in tio̍h bé chio̍h-chhia chi̍t-hù, thn̂g-tiáⁿ la̍k-chhit-ê, toā-tháng chi̍t nn̄g kha, chhia-kô chi̍t-ki. Chhiàⁿ-kang ê lâng iû-goân ū kuí-nā hō, ū-ê hiâⁿ-hoé kiò-chò hoé-kong, ū-ê teh kheh-chià kiò-chò gû-pô, iā ū se̍k-thn̂g--ê, chiū-sī chheng-chò sai-hū.

Lūn pún-tē lâng kheh-kam-chià, in phō͘-lāi ê chio̍h-chhia téng-ē ū nn̄g-tè pang, chhia-lāi ū nn̄g-ki sim, chi̍t-ki lo̍h chhia-kô hō͘ chuí-gû teh-tio̍h. Nā ti̍t-ti̍t tńg, chit-lia̍p toè hit-lia̍p, kam-chià tuì chio̍h-chhia tiong-ng ē kheh koè-khì, chià-phoh ē tuì hiùⁿ-pêng ji̍h-chhut--lâi. án-ni kheh saⁿ-pái, hō͘ chià-phoh ta-ta-ta, chià-chiap chiū lóng tuì ē-té tek-kóng-lāi lāu-lo̍h thn̂g-tiáⁿ. In-uī tú-á lāu-lo̍h ê sî, chit-hō chiap sī chin kiaⁿ-lâng, só͘-í tio̍h chham hoe-hún lo̍h-khì lā, iā tio̍h iúⁿ-lo̍h se-thai lâi koè-lī tī toā-tháng; koh, tio̍h piàⁿ-koè thn̂g-tiáⁿ hō͘ i kún, chit-tiáⁿ koè hit-tiáⁿ; āu-lâi thn̂g-phoe̍h khioh liáu-lī, chiū ē pìⁿ-chò thn̂g, piān-piān thang chng-lo̍h láng hoat-bē.

Taⁿ ū iàu-kín ê siau-sit ài thong-ti lín, chiū-sī kīn-lâi goán chó͘-ke ū chi̍t-ê chhut-miâ sian-siⁿ teh kóng-khí, “Kam-chià ū chí.” Hit-ê chí sī kiat tī kam-chià-boé--ni̍h, sè-sè lia̍p-á ài chhoē tio̍h ēng hàm-kiàⁿ lâi khoàⁿ. Sian-siⁿ pún-sin kàu-khàm liáu, chiong kuí-lia̍p chèng-lo̍h thô͘-kha hō͘ in kín-kín hoat-khí--lâi. I iā teh phah-sǹg nā-sī choh-sit lâng ta̍k só͘-chāi gâu tuì-tiōng chit-hō sū, bô-loā-kú thn̂g ē khah chē, koh ē têng-poē khah pan-gî. Che kiám m̄-sī hō͘ lán chai lâi káng-kiù Siōng-tè só͘ chhòng-chō ê mi̍h chin-chiàⁿ ū toā lō͘-ēng? Lâng ta̍k-ji̍t tio̍h chia̍h ê bí-niû pún sī kiâm-ê khah siông, m̄-kú ngó͘-bī-lāi iû-goân iā tio̍h tiⁿ, só͘-í thn̂g sī hō͘ lán chò iàu-kín ê mi̍h-kiāⁿ; chhin-chhiūⁿ sio̍k-gí kóng, “Chia̍h kiâm it-tio̍h tiⁿ, chia̍h tiⁿ it-tio̍h kiâm.”

漢羅(Ùi原文改寫)

論甘蔗

1890.06 第六十一張 p.44

這五月圖是畫外國kheh 蔗熟糖ê事誌。頂面有蔗園,kheh蔗ê器具看bē著,總是下面中央thang看見鐵管流蔗汁落大桶。其餘--ê圖仔內有人熟糖tī糖鼎teh lā,有ê teh過濾蔗汁hō͘伊清氣,也有ê熟了iúⁿ糖落lāu-chhài 。

台灣ê甘蔗有紅ê白ê,兩樣;紅ê叫做紅蔗,白ê叫做竹蔗。Chhut-sek實在真濟,逐年糖出不少。但是園有好歹,糖有烏白,烏ê裝落糖籠,白ê iúⁿ落lāu-chhài。可惜咱這爿創phō͘熟糖ê器具m̄好,kài糖ê功夫無夠,m̄值著外國ê器具khiáu-sit,kài糖ê法度真白,niá m̄親像外國ê器具來án-ni做leh?

ài-beh插甘蔗,有新栽也有二年。斬蔗尾一節,從中ê兩目先浸水,聽候園犁好,用蔗尾來插,就是新栽。甘蔗剉了,猶原留hiah-ê舊蔗頭hō͘伊發,m̄免koh再插,號做二年--ê。Hō͘ in 兩號快發,要緊著落肥糞,年冬ê雨水也著抵好,倚十月間已經大欉蔗汁厚,才會piàⁿ-hn̂g好kheh。

來整一張phō͘起來,著有三四百ê銀錢。雖然phō͘亭是草搭--ê,m̄-kú器具teh siong-tiōng,所以逐位ê做穡人較常著相佮出錢,來整phō͘ khiā-koà —- 1 koà有3隻牛,共著成十koà。又koh in著買石車1副,糖鼎六七個,大桶一兩kha,車kô 1支。倩工ê人猶原有幾若號,有ê hiâⁿ火叫做火工,有ê teh kheh蔗叫做牛婆,也有熟糖--ê,就是稱做師傅。

論本地人kheh甘蔗,in phō͘內ê石車頂下有兩塊枋,車內有兩支心,一支落車kô hō͘水牛teh著。若直直轉,這粒toè hit 粒,甘蔗對石車中央會 kheh過去,蔗粕會對 hiùⁿ爿ji̍h出來。án-ni kheh 3擺,hō͘蔗粕礁礁礁,蔗汁就攏對下底竹管內漏落糖鼎。因為抵仔漏落ê時,這號汁是真驚人,所以著參hoe-hún落去lā,也著iúⁿ落紗篩來過濾tī大桶,koh,著拚過糖鼎hō͘伊滾,這鼎過 hit 鼎,後來糖phoe̍h拾了離,就會變做糖,便便thang裝落籠發賣。

今有要緊ê消息ài通知lín,就是近來阮祖家有一個出名先生teh講起,「甘蔗有籽。」Hit個籽是結tī甘蔗尾--ni̍h,細細粒仔ài chhoē著用hàm鏡來看。先生本身校勘了,將幾粒種落塗腳hō͘ in緊緊發起--來。伊也teh扑算若是做穡人逐所在gâu對重這號事,無偌久糖會較濟,koh會重倍較便宜。這敢m̄是hō͘咱知來講究上帝所創造ê物真正有大路用?人逐日著食ê米糧本是鹹ê較常,m̄-kú五味內猶原也著甜,所以糖是hō͘咱做要緊ê物件,親像俗語講,「食鹹it著甜,食甜it著鹹。」